«اعتیاد» کلمه‌ایی که از گذشته تا کنون بین همه جوامع و افراد مختلف به شکل‌های متفاوت وجود داشته است. در حال حاضر اعتیاد به یکی از معضلات جدی و آسیب رسان اکثر جوامع تبدیل شده است و بدون تردید بارها آن را شنیده‌ایید. با وجود قدمت و سابقه طولانی اعتیاد ممکن است کماکان از خود بپرسید اعتیاد چیست، پیشینه آن به چه زمانی برمی‌گردد، دلایل آن چیست و … .
جالب است بدانید که بر اساس تحقیقات انجام شده پیشینه اعتیاد تقریبا به ۴۰۰۰ سال قبل با کاربردها و شکل‌های مختلف باز می‌گردد.
برای مثال در گذشته در مصر و سایر کشورها از مواد اعتیاد آور مختلف مانند نیلوفر آبی جهت ایجاد توهم و خلسه (به خصوص در ادای مراسمات مذهبی) استفاده می‌کردند. سپس با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی و پیشرفت‌های علمی، اعتیاد شکل پیچیده‌تر و متفاوتی به خود گرفت. به گونه‌ایی که امروزه دیگر اعتیاد فقط مصرف مواد مخدر، الکل و … نیست و می‌توان آن را به رفتار نیز تعمیم داد.
به بیان دیگر این روزها این روزها اعتیاد به معنی ابتلا به یک بیماری چند وجهی و چیزی بیشتر از بیماری جسمی و مصرف مواد مخدر است که به دو دسته اعتیاد به مواد مخدر و اعتیاد رفتاری تقسیم می‌شود. حال که دانستید اعتیاد چیست به سراغ بیان دلایل آن می‌رویم.
دلایل اعتیاد چیست؟
مهم‌ترین دلایل ابتلا به بیماری اعتیاد عبارتند از:
کمبود محبت در خانواده
کمبود محبت و توجه در محیط خانواده یکی از دلایل اصلی ابتلای بسیاری از افراد به اعتیاد و درگیر مسائل مجرمانه است. بر اساس تحقیقات انجام شده روی بسیاری از مبتلایان مشخص شد که تقریبا ۹۱٪ آنها دچار مشکلات عاطفی و کمبود توجه بوده‌اند.
زیاده روی در محبت
افراط در محبت و غرق بودن در آن نیز درست شبیه به کمبود محبت افراد را دچار مشکلات زیادی از جمله اعتیاد می‌کند. چرا که این افراد از بچگی به والدین خود وابسته و متکی بوده‌اند و نسبت به خود احساس استقلال نخواهند داشت.
اعتیاد یکی از افراد خانواده
افرادی که حداقل یکی از افراد خانواده‌شان اعتیاد دارد و با افراد معتادی زندگی می‌کنند، از معتاد شدن نمی‌ترسند و برایشان بسیار عادی است. در نتیجه به راحتی و سریع‌تر به مصرف مواد مخدر عادت می‌کنند.
رفاه و آسایش مالی خانواده
از آنجا که خانوادههای ثروتمند و مرفه در کار زیاد یا سرگرمی افراطی غرق هستند، تعاملات و روابط انسانی آنها کم می‌شود. این اتفاق نیز دلیل خوبی برای جذب شدن این افراد به مواد مخدر می‌باشد. این موضوع را می‌توان از افزایش چشمگیر تعداد معتادان در جوامع صنعتی مشاهده نمود که در اکثر مواقع باعث از هم پاشیدن خانواده می‌شود. یکی از اقداماتی که مانع جدا شدن اعضای خانواده و بهبود شرایط می‌شود مراجعه و کمک گرفتن از مشاوره خانواده می‌باشد.
بی‌سوادی یا سطح سواد پایین والدین
سطح تحصیلی پایین یا بی‌سوادی در شکل گیری فرهنگ جامعه و در تربیت فرزندان نقش تعیین کننده‌ایی دارد. بی‌سوادی سطح پایین تحصیلی دلیل بسیاری از مشکلات، ناهنجاری‌های اجتماعی و انحرافات است.
فقر
فقر و انحرافات اجتماعی رابطه‌ایی مستقیم با یکدیگر دارند. در نتیجه فقر باعث افزایش درصد افراد معتاد می‌شود.
جنگ و دعوای والدین
خانواده پناهگاه امن و محل آرامش است. دعوا و اختلاف در خانواده‌ها جز یکی از دلایل اصلی گرایش افراد به اعتیاد است. افرادی که در خانوادههای آشفته و از هم جدا شده بزرگ شده‌اند، زمینه بیشتری برای مصرف مواد و اعتیاد دارند.
ژنتیک
در صورت دقت بیشتر متوجه می‌شوید که تنها برخی از افراد دچار اعتیاد میشوند. بر اساس نتایج تحقیقات یکی از دلایل ابتلا به اعتیاد عوامل ژنتیکی است. طبق تحقیقات انجام شده روی دوقلوها و افرادی که به سرپرستی گرفته میشوند، تقریبا ۵۰٪ آسیب‌پذیر بودن فرد مبتلا ارثی و ژنتیکی است.
نبود پاداش‌های جایگزین
یکی از دلایل ابتلا به اعتیاد، عدم برخورداری از پاداش‌های جایگزین است. به این معنا که افراد فقیر و ساکن محله‌‌های فقیرنشین از امکانات زیادی برخوردار نیستند. در نتیجه برای تجربه کردن لذت‌های آنی و زودگذر به مصرف مواد و ادامه دادن آن روی می‌آورند. بنابراین در صورت فراهم سازی پاداش‌های جایگزین برای افراد مبتلا به اعتیاد احتمال موفقیت در ترک مواد به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. به طور خلاصه شرایط محیطی در ترک اعتیاد و ممانعت از مصرف دوباره آن بسیار اهمیت دارد.
خوددرمانی
زمانی که افراد در موقعیت‌های دشوار و دردناک زندگی قرار می‌گیرند و از نظر روحی و عاطفی رنج می‌برند با پناه بردن به مصرف مواد به دنبال روشی سریع و فوری برای کاهش و فرار از درد و رنج می‌باشند. برای مثال مصرف الکل باعث آرام شدن و فراموشی نگرانی‌ها می‌شود. این در حالی است که مصرف افراطی الکل در گذشت زمان باعث اضطراب و بداخلاقی می‌شود. از این رو هدف فرد از نوشیدن الکل به جای یافتن احساس آرامش و حال خوب، دستیابی به حالت عادی است.
به چه کسی معتاد گفته می‌شود؟
معنای معتاد (Addicted) و اعتیاد با یکدیگر ترکیب شده‌اند و در جواب این پرسش باید بگوییم که:
«معتاد فردی است که توانایی ترک رفتارهای عادت‌گونه را با خواست و اراده خود ندارد به همین دلیل به انواع مختلف اعتیاد گرفتار می‌شود و ترک این عادت‌ها برای وی سخت و طاقت فرسا خواهد بود».
انواع اعتیاد چه چیزهایی هستند؟
امروزه اعتیاد از نظر علم روانشناسی نوعی بیماری است که تاثیر مستقیم بر مغز دارد. در صورتی که در گذشته ممکن بود اعتیاد را نوعی شکست یا حتی انتخاب شخصی بدانند. اگر از اکثر مردم بپرسید «اعتیاد چیست»، اولین چیزی که ذهن آنها خطور می‌کند مصرف مواد مخدر خواهد بود. اما امروزه ثابت شده است که اعتیاد به مواد مخدر دقیقا مانند الگوهای رفتاری وسواس‌گونه هستند. به عبارت دیگر اعتیاد به خرید یا قمار مانند اعتیاد به مواد مخدر خطرناک است.
روانشناسان اعتیاد را به دو دسته تقسیم بندی می‌کنند که عبارتند از:
- اعتیاد به مواد شیمیایی و افیونی: مصرف مواد مخدر
- اعتیاد رفتاری: داشتن رفتارهای وسواسی اجباری که ممکن است هیچ فایده‌ای نیز نداشته باشند.
- مشکلات موجود در جامعه و خانواده ممکن است به صورت اعتیاد بروز پیدا کند که از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است.
اعتیاد به مواد مخدر
بدترین نوع اعتیاد، اعتیاد به مواد مخدر است. این مواد مخدر انواع بسیار زیادی دارند. در حقیقت اعتیاد به مواد مخدر، احساس نیاز به استعمال ماده مخدر در افراد است. در صورتی که فرد معتاد مصرف ماده مخدر را کمتر یا حتی قطع کند دچار مشکلات جسمی و روانی خواهد شد.
درست است که روش‌هایی برای پیشگیری از مبتلا شدن به اعتیاد وجود دارد، اما اکثر افرادی که به اعتیاد رو می‌آورند از تاثیرات مخرب و پیامدهای آن به صورت کامل اطلاع دارند. انواع مواد مخدر عبارتند از
- هروئین
- حشیش
- کوکائین
- تریاک
- شیشه
- نوشیدنی های الکلی
- داروهای مسکن مانند اکسی کدون و مورفین
- نیکوتین
- انواع آمفتامین‌ها
- متامفتامین
اینکه بخواهیم درباره اعتیاد به مواد شیمیایی صحبت کنیم، کار نسبتا دشواری است زیرا میان سوء مصرف مواد مخدر، اعتیاد و وابستگی تفاوت‌هایی وجود دارد. از همین رو در جدیدترین ورژن DSM-5 که به آن راهنمای تشخیص و آمار اختلالات روانی نیز می‌گویند، اصطلاح «اختلال در مصرف مواد» را به جای اعتیاد یا هر واژه دیگری توصیه می‌کند.
این اصطلاحات برای متخصصان کاربرد دارند که بتوانند میزان اعتیاد در هر فرد را طبقه‌بندی کنند. تعداد زیادی از متخصصان از این اصطلاح استفاده می‌کنند زیرا معتقدند اصطلاحاتی مانند «سوء مصرف مواد مخدر» می‌تواند افراد معتاد را تحریک کند و حتی باعث شود که فرد به دنبال درمان نرود.
اعتیادهای رفتاری
اعتیاد رفتاری دارای اختلاف نظرهایی در مفهوم خود است و حتی درباره اینکه اعتیاد رفتاری در دسته اعتیاد قرار می‌گیرد نیز اطمینانی وجود ندارد. اما اعتیاد رفتاری دارای دو دسته متفاوت است:
- اعتیاد به قمار
- اختلال بازی اینترنتی
بیشتر متخصصان معتقدند که الگوهای رفتاری خیلی خاص ممکن است به مرور زمان دردسرساز شوند اما اختلاف نظرهایی نیز وجود دارد:
- تبدیل رفتارها به اعتیاد
- داشتن رفتارهای خاصی که می‌توانند اعتیادآور شوند
به عنوان مثال، بسیاری از افراد تصور می‌کنند که رابطه جنسی، خرید، ورزش، غذا، تلویزیون و … اعتیاد آور نیستند اما بسیاری از افراد می‌توانند نسبت به فیس بوک، اینستاگرام۷ تیک تاک و … اعتیاد داشته باشند.
علائم اعتیاد رفتاری عبارتند از:
- سپری کردن زمان زیاد برای یک رفتار
- درگیر شدن با رفتار به صورتی که تاثیرات منفی و مخربی بر زندگی روزمره، روابط و مسئولیت‌های فرد دارد.
- استفاده از همان رفتار برای مدیریت کردن احساسات به طور ناخواسته
- دروغ گفتن درباره زمان سپری شده برای یک رفتار و مخفی کردن رفتار
- انجام ندادن دوباره آن رفتار کاری بسیار سخت و دشوار است
- اضطراب، افسردگی، بی‌قراری و … در هنگام ترک کردن آن رفتار
چه عواملی باعث اعتیاد افراد میشوند؟
عوامل ابتلا به اعتیاد را می‌توان به ۳ گروه اصلی عوامل فردی، عوامل خانوادگی و عوامل اجتماعی تقسیم نمود.
۱. عوامل فردی که شامل موارد زیر است:
- عدم وجود ارزش‌های اخلاق و مذهبی
- وجود ناهنجاری‌های روحی و روانی، نداشتن اعتماد به نفس، وابستگی زیاد، احساس حقارت، اضطراب تنش‌ها، ازدواج دیرهنگام و
- عدم رفع نیازهای جنسی، نداشتن دوست، شکست‌ها و سرخوردگی‌ها.همه این موارد باعث آسیب پذیری شخص و در نتیجه روی
- آوردن به مصرف مواد می‌شود. توجه داشته باشید تمام این اختلالات با مشاوره روانشناسی قابل بهبود است.
محیط زندگی و تربیت - ترک تحصیل و حتی پسرفت تحصیلی
- ابتلا به بیماری‌های جسمی که باعث مصرف دارو و مواد به صورت خودسرانه میشوند.
۲. عوامل خانوادگی که در ابتلا به اعتیاد موثرند به شرح زیر می‌باشند:
- سطح سواد پایین یا بی سوادی والدین
- اختلاف فرهنگی، اعتقادی و مذهبی بین والدین و در نتیجه وجود دعوا و بحث‌های مداوم
- زندگی در خانواده‌ها تک سرپرست، بی سرپرست و بدسرپرست
- نبود روابط صمیمانه بین والدین و فرزندان
۳. در نهایت عوامل اجتماعی موثر در اعتیاد عبارتند از:
- بیکاری
- فقر و عدم وجود توانایی مالی
- برخورداری از رفاه اقتصادی و بیکار همزمان
- مهاجرت به کشورها و شهرهای دیگر، وجود فرهنگ‌های متفاوت، تنهایی و … .
علائم اعتیاد چه چیزهایی هستند؟
علائم و نشانه‌های اعتیاد را می‌توان به دو دسته علائم ظاهری و علائم رفتاری تقسیم کرد. علائم ظاهری عبارتند از:
۱. قرمز بودن و تغییر حالت مردمک چشم‌ها
بعضی از مواد مخدر از جمله الکل، ماری جوانا و متادون باعث ایجاد تغییراتی در چشم‌های فرد معتاد می‌شود. رایج‌ترین نوع تغییر در شکل و حالت مردمک و قرمز شدن چشم‌ها است. یکی از روش‌های مورد استفاده برای تشخیص مصرف ماری جوانا چک کردن مردمک چشم است.
۲. کاهش ناگهانی وزن
بر اساس نوع مواد مخدر میزان کاهش وزن نیز متفاوت است. اگر چه مواد مخدری مانند شیشه، اکستازی، کوکائین باعث کاهش وزن میشوند. اما ماری جوانا و حشیش سبب افزایش وزن میشوند.
۳. بی خوابی یا تغییر میزان شدید خواب
مصرف مواد مخدر باعث بی خوابی و تغییر شدید میزان خواب فرد بیمار می‌شود.
۴. بیماری‌های پوستی
یکی از شایع‌ترین علائم ابتلا به مواد مخدر ابتلا به بیماری‌های پوستی مختلف مانند لک و تغییر رنگ برخی از نواحی پوست (زرد و تیره شدن رنگ پوست دست) است.
این در حالی است که بیماران تزریقی علاوه بر تغییر رنگ پوست دچار زخم شدن، پوسته پوسته شدن و کبودی پوست میشوند.
علائم رفتاری اعتیاد عبارتند از:
۱. تنهایی و انزوا
شایع‌ترین نشانه اعتیاد تمایل به انزوا و تنهایی افراد معتاد است. چرا که با پنهان شدن قصد دارند علائم ظاهری را نیز مخفی کنند.
۲. بی مسئولیتی
به دلیل تاثیر مواد مخدر روی ذهن و همه جوانب زندگی، فرد معتاد در برابر زندگی خود مسئولیت پذیر نخواهد بود.
۳. تغییر اخلاق و خلق و خو
اخلاق افراد معتاد دائما در حال تغییر است. به طوری که پس از مصرف مهربان و آرام هستند و پس از ناپدید شدن اثرات مخدر خیلی زود خشمگین، عصبانی و تحریک پذیر میشوند.
بهترین روش‌های ترک اعتیاد چه چیزهایی هستند؟
در این قسمت قصد داریم ابتدا روش‌های ترک و درمان سوء مصرف مواد مخدر و سپس روش‌های درمان اعتیاد رفتاری را برای شما شرح دهیم. ترک مواد مخدر بدون کمک متخصص کاری بسیار دشوار خواهد بود. ابتدایی‌ترین مرحله برای ترک مواد مخدری مانند الکل، هروئین و داروهای بنزودیازپین، سم زدایی می‌باشد که باید تحت نظر پزشک صورت گیرد. اینکه فکر کنید با سم زدایی بیماری درمان می‌شود کاملا در اشتباهید. این کار سبب می‌شود که افراد راحت‌تر مراحل ترک اعتیاد را بگذرانند. اما در بسیاری از افراد یک مورد یا ترکیبی از موارد زیر می‌تواند به درمان آنها کمک کند:
۱. مشاوره روانشناسی
مشاوره و روان درمانی یکی از راه‌های درمان برای افرادی است که به دلیل تجارب غم‌انگیز یا احساسات سرکوب شده به اعتیاد روی آورده‌اند. روان درمانگر به این افراد کمک می‌کند تا دلایل مصرف مواد مخدر را دریابند و وارد چالش‌های درمانی برای بهبود هر چه سریع‌تر خود شود.
۲. دارو درمانی
در برخی از موارد دارو درمانی برای افراد معتاد بهترین گزینه است. داروها می‌توانند از اعتیاد دوباره افراد به الکل، نیکوتین و دیگر مواد مخدر جلوگیری کنند. دارو درمانی به روش‌های متفاوتی بر روی هر فرد تاثیر می‌گذارد اما به صورت کلی سبب کمتر شدن میل افراد به مصرف مواد و همچنین کاهش علائم ترک میشوند.
لازم به ذکر است که متخصصان استفاده از دارو را به همراه جلسات روان درمانی پیشنهاد می‌کنند.
۳. روان درمانی برای درمان اعتیاد رفتاری
درمان رفتار شناختی یا CBT بیشتر برای انواع مختلف اعتیاد خصوصا اعتیاد رفتاری استفاده می‌شود. در این روش درمانی تمرکز بر افکار و احساساتی است که سبب پریشانی افراد می‌شود و به آنها روش درست تغییر رفتار را می‌آموزد. روان درمانی مهارت‌های مقابله‌ای صحیحی را به شما می‌آموزد تا رفتارهای اعتیاد گونه در شما کاهش پیدا کند.
در مجموع اختلالات روانی و روحی، کمبود محبت، افراط و تفریط در آزادی، تبعیض بین فرزندان، اختلافات طبقاتی، محل زندگی و … همگی باعث ابتلا به اعتیاد میشوند. یکی از بهترین روش برای درمان این مشکل کمک گرفتن از یک روانشناس با تجربه است. در نتیجه نه تنها برای مشاوره ازدواج بلکه برای مشاوره فردی، خانوادگی و در نتیجه بهبود اختلالات ذکر شده و ممانعت از اعتیاد می‌توان به روانشناس مراجعه کرد.