اگر از شما بپرسند احساس چیست؟ با خود فکر می کنید احساس چیزی ملموس است اما در اینکه احساس چیست؟ را در یک جمله تعریف کنید ناتوان باشید. چرا که احساس تمام حالاتی است که در لحظه و در زندگی روزمره بارها و بارها در حالت شادی و غم آن را تجربه می کنیم و برخی احساسات در طول زندگی شاید چند بار به سراغتان بیاید.

احساس چیست؟

اینکه تعریف احساس چیست از نظر روانشناسان تعریف پیچیده ای دارد چرا که به زعم آن ها همه حالاتی که انسان در شرایط مختلف تجربه می کنند می تواند به شکلی بروز احساسات مختلف باشد که در گاهی در اثر تغییرات فیزیولوژیک و گاهی نیز براساس تغییرات رفتاری بروز و ظهور پیدا می کند. ترس، غم، شادی، عاطفه و بسیاری از حالاتی که در طول زندگی روزمره افراد تجربه می کنند در زمره احساسات قرار می گیرند. اما این احساسات در هر فردی ممکن است به شکلی و با اندازه کم و زیاد بروز کند.

بسیاری از افراد ممکن است در طول زندگی خود با احساس اضطراب و افسردگی زندگی کنند. که این نوع احساسات نیازمند پیگیری و بعضا استفاده از خدمات روانشناسی برای درمان است. این خدمات می تواند افراد را در بهبود کیفیت زندگی کمک کند. از همین رو همواره برای درمان افسردگی و پیگیری آن تاکید زیادی می شود.

رابطه ی احساسات با زبان بدن

تعریف جالبی درباره زبان بدن وجود دارد اینکه افراد کاملا غیرارادی و ناخواسته درونیات خود را در ارتباط با دیگران با حرکات صورت ها، پاها و حتی بدن خود نشان می دهند. مانند فیلمی که درونیات شما را به دنیای بیرون نشان می دهد. بسیاری از  احساسات هیجانی افراد را می توان به وضوح در کلام و زبان بدن افراد مشاهده کرد. به طوری که حتی وقتی فرد سکوت کرده بدن او، احساسات او را به مخاطب نشان می دهند. به طور مثال وقتی فرد استرس و ناامنی دارد ناخواسته دست به سینه در مقابل شما می ایستد، یا می بینید که دائم پیشانی خود را می مالد. گاهی دست خود را در مقابل لب هایش قرار یم دهد. همه این رفتارها به شکل ناخواسته در فرد بروز می کند و در واقع با این رفتارها سعی در ایجاد آرامش برای خود دارد اما در واقع این زبان بدن فرد به مخاطب نشان می دهد که فرد احساس ناامنی دارد.

این رفتارها در زمانی که فرد احساس شادی یا ناراحتی دارد هم کاملا تغییر می کند. فرد شاد نفس های عمیق می کشد و چشمانش برق شادی دارد در حالی که فرد ناراحت با انداختن دستان پشت گردن و یا انداختن سر به سمت پایین سعی در نشان دادن ناراحتی خود دارد. البته این الزاما به معنای بروز ناراحتی به دیگران نیست، بلکه فرد با این حالت به دنبال ایجاد حس بهتر در خود است اما ناخواسته نمود خارجی آن نیز به دیگران منتقل می شود.

به بیان بهتر می توان زبان بدن را نوعی بیان احساسات و ارتباط غیرکلامی دانست که عمدتا ناخودآگاه است. در دوره های روان درمانی بسیاری از مشاوران و روانشناسان از زبان بدن برای کمک به بهتر شدن حال فرد استفاده می کنند.

راهکارهای رهایی از احساسات منفی

در زندگی روزمره شاید با حالات احساسی ناخوشایندی مثل افسردگی، غم، بی لیاقتی، حسادت، استرس یا اضطراب دست و پنجه نرم کرده باشید. اگر شما نیز تاکنون برای درمان استرس به مشاور یا روان درمانگر مراجعه کرده باشید حتما این احساس ناخوشایند را تجربه کرده اید که زندگی توام با استرس چقدر برای فرد آزار دهنده است. یکی از راهکارهایی که برای مقابله با احساس استرس وجود دارد مدیریت استرس است، که فرد بتواند حالات و احساسات ناخوشایند خود را در زمان بروز آن کنترل کند.

احساسات منفی از جمله تجربیات ناخوشایند است که گاها از سوی افراد دیگر در زندگی به ما تحمیل می شود مثل آزار و اذیت یا از دست دادن عزیزان. این احساسات که شاید از نگاه برخی بی اهمیت باشند اما در بسیاری افراد می تواند روند عادی زندگی را مختل کند. بهم ریختن خواب شبانه و آرامش فرد، احساس ترس و استرس، اختلال در روند کاری فرد و… از حمله اشکال بروز احساسات منفی در زندگی فرد است.

آشنایی کامل با اینکه اضطراب چیست؟ نیز می تواند به شما کمک کند حالات آن را تشخیص دهید و در صورت نیاز به کمک حتما با مشاور یا روانشناس صحبت کنید. با همه این توضیحات در صورتی که در معرض احساسات منفی و ناخوشایند قرار گرفتید پیشنهاد می شود با انجام موارد زیر به بهبود حال خود کمک کنید.

1.   پرهیز از مراوده و ارتباط با افراد بدبین و عصبی: این افراد می تواند تا حد زیادی احساسات منفی را در شما تشدید کنند. از همین رو سعی کنید در حلقه دوستان و نزدیکان خود از حضور این افراد پرهیز کنید. افراد بدبین دائما حس ناامید و افکار سمی را در شما تشدید می کنند و باعث منفی شدن نگاه شما به همه مسائل و اتفاقات و افراد دیگر می شود. ارتباط با افراد بدبین شما را به یک فرد عیب یاب تبدیل می کند که در همه مسائل و اتفاقات روزمره حتی در بهترین شرایط، دنبال یک ایراد و نکته منفی هستید.
2.   استفاده از کمک مشاور و روانشناس: در شرایطی که احساس می کنید این تجربه ناخوشایند هجوم احساسات منفی را دارید، از کمک مشاوران روانشناس استفاده کنید. از کمک دوستان و اطرافیان نیز دوری نکنید. خلاصی از احساسات منفی بدون کمک دیگران تقریبا کار سخت و شاید غیرممکن باشد.
3.   قبل از حرف زدن فکر کنید: اگر حال روحی خوبی ندارد در ارتباط با دیگران ممکن است از ادبیات نامناسب و عصبی استفاده کنید، از همین رو قبل از حرف زدن و جواب دادن به دیگران حتما کمی مکث و فکر کنید. تلاش کنید در شرایطی که با احساسات منفی دست به گریبان هستید این احساسات را از طریق کلمات منفی به دیگران منتقل نکنید.
4.   پیاده روی کنید: در شرایطی که احساسات منفی دارید یکی از راه های پیدا کردن آرامش قدم زدن و پیاده روی کردن است. این کار به شما کمک می کند عمیق تر نفس بکشید و کمی حالتان بهتر شود. پیاده روی یکی از راه های خوب برای رهایی از احساسات و حالات منفی است.
5.   ورزش کردن را فراموش نکنید: ورزش یکی از راه های بسیار خوب برای رهایی از احساسات و افکار منفی است. ورزش استرس و اضطراب شما را تا حد زیادی کاهش می دهد و به شما فرصت می دهد احساسات منفی خود را تخلیه کنید.
6.   پذیرش شکست: بسیاری از افراد نمی توانند بپذیرند در مساله ای چه عاطفی یا شغلی و تحصیلی شکست خورده اند. پذیرش شکست به شما کمک می کند دوباره تلاش کنید اما عدم پذیرش آن شما را با انکار مواجه می کند و با هجمه ای سنگین از احساسات منفی مواجه می شوید. پذیرش شکست و اشتباه به شما انگیزه می دهد که مجدد قوی تر از قبل برای رسیدن به موفقیت تلاش کنید.
7.   مرور خاطرات خوب و شادی ها: این راه نیز می تواند از حال بد احساسات منفی شما بکاهد. لبخند را برای شما به ارمغان بیاورد و انگیزه و امید را در شما افزایش دهد.  مرور خاطرات خوب می تواند احساس منفی را از شما دور و احساسات مثبت و خوب را جایگزین آن کند.

تجربه کامل یک احساس چگونه است؟

از نگاه روانشناسان احساس سه مولفه شناختی، فیزیولوژیک و تکانه های همراه را دارد که تشخیص این سه مولفه برای درک و بهتر شدن حال فرد بسیار کمک کننده است.

فردی را در نظر بگیرید که عصبانی است. مولفه شناختی نام این احساس را خشم و عصبانیت می گذارد که بروز آن با معده درد و لرزش دست ها همراه است. و تکانه های همراه آن یعنی شکل بروز این خشم و عصبانیت است. آگاهی از این مولفه ها کمک می کند فرد به احساسات خود آگاه باشد و برای مدیریت آن تلاش کند. البته با توجه به فرهنگ و نیز خلقیات هر فرد می تواند احساسات به اشکال مختلف بروز کند. آگاهی از احساسات کمک می کند فرد در زندگی انتخاب ها و تصمیمات درستی اتخاذ کند و بی توجهی و ناآگاهی از آن فرد را در تصمیم گیری در امور مهم زندگیش مستاصل می کند.

نکته مهمی که درباره شناخت احساسات وجود دارد اینکه به فرد کمک می کند حتی در تجربه های احساسات ناخوشایند و منفی به نکات مثبتی درباره خود برسد. به طور مثال وقتی از کسی عصبانی و خشمگین باشید آگاهی از این احساس به شما کمک می کند در مرزبندی های ارتباطی خود با آن فرد و سایر افراد آگاهانه عمل کنید و در واقع به حریم و حقوق خود احترام بگذارید و دیگران نیز ملزم به رعایت آن شوند.

تفاوت بین احساس و هیجان

احساسات و هیجانات کاملا متفاوت از هم هستند. یعنی ممکن است شما در طول زندگی احساسات هیجانی را تجربه کنید اما این به معنای هیجانی بودن همه احساسات نیست. بلکه برخی احساسات می تواند توام با هیجان برای شما باشد. در واقع هیجان نیز یکی از انواع احساسات است، مثل احساس خستگی، احساس غم، احساس شادی و… . هیجان برای هر فرد تجربه ای شخصی است. گرچه ممکن است شکل بروز یک هیجان در بسیاری از افراد مشترک باشد. مثلا سرخ شدن چهره افراد در زمان خشم، یا تغییر حالت ابرو ها. اما در تعریف احساس گفته می شود که رخدادهایی که در بدن فرد صورت می پذیرد احساس است. احساس با هیجان ارتباط نزدیکی دارد.

هیجانات 4 نوع اصلی دارد که عبارت است از:

• شادی
• غم
• اضطراب
• خشم

احساسات اما در سه دسته جای داده می شوند:

حواس پنجگانه: این احساسات در واقع رابط ارتباط ما با جهان بیرون است

احساسات فیزیولوژیکی: مربوط به ارتباط ما با بدن خودمان است

احساسات روانی: این احساسات نیز برخاسته از شرایط روحی و روانی است

تفاوت بین عقل و احساس

در مشاوره قبل از ازدواج تلاش می کنند که فرد در کنار احساس خوشایندی که نسبت به فرد مورد نظر دارد اما بتواند انتخاب عاقلانه و مناسبی را رقم بزند.

در واقع عقل به شما کمک می کند که تصمیمات منطقی و درستی بر مبنای شرایط خود اتخاذ کنید. عقل و منطق در واقع به شما کمک می کند تصمیم شما به شکل کاملا بررسی و برنامه ریزی شده باشد.

احساس اما بر خاسته از حالات روحی و روانی است که تقریبا حساب و کتاب منطقی در آن لحاظ نمی شود و صرفا باعث گرفتن یک تصمیم در حالت خوش بینی ناشی از شادی یا بدبینی ناشی از شکست و غم باشد. با توجه به اینکه احساسات یک پدیده ذهنی است از همین رو نمی توان وجود آن را در تمام تصمیمات نادیده گرفت. اما مدیریت این احساسات در زمان گرفتن تصمیم بسیار مهم است. کسی نمی تواند وجود احساسات یا عقل را به طور کامل در تصمیمات خود انکار کند. بلکه بهترین کار گرفتن تصمیماتی درست با تلفیق عقل و احساس است.

احساسات مثبت هستند یا منفی؟

احساسات مثبت و منفی طیف وسیعی از انواع احساسات را شامل می شوند. در دسته بندی احساسات عمدتا به تمام حالات نشاط آور و پر انرژی مثل شادی، خوشحالی، موفقیت و… احساسات مثبت می گویند به احساساتی مثل خشم، ناراحتی، اندوه و… نیز احساسات منفی می گویند.

احساسات مثبت می توانند تا حد زیادی انرژی شما را افزایش دهند و به نوعی شما را دوپینگ می کنند. این دسته از احساسات به شما کمک می کند با کمترین هزینه احساسی و سختی از شرایط بحرانی و سخت عبور کنید. این احساسات در اتخاذ تصمیم گیری های درست به شما کمک می کند و امید را افزایش می دهد. احساسات مثبت امید به زندگی را در فرد زیاد می کند از همین رو این دسته از احساسات بسیار کمک کننده هستند. علاوه بر اینکه احساسات مثبت بر سلامت جسمی فرد نیز تاثیر مثبت دارد. این دسته از احساسات اعتماد به نفس را نیز افزایش می دهد. این ها همه نقطه مقابل احساسات منفی است.

در مجموع نمی توان احساسات را به طور کلی در یک دسته منفی یا مثبت قرار داد بلکه احساسات هر کدام جداگانه می تواند مثبت یا منفی باشد و به تبع آن در زندگی فرد بروز و ظهور کند.

انواع احساسات

احساسات انواع مختلفی دارد از غم و شادی گرفته تا خشم و آرامش. اما همه احساسات در مجموع در دو دسته کلی احساسات خوشایند و احساسات ناخوشایند دسته بندی می شوند.

احساسات خوشایند: این دسته از احساسات در زمره احساسات مثبت به شمار می آیند که امید و انگیزه فرد را زیاد می کند، و سطح انرژی او را تا حد زیادی افزایش می دهد. مثل احساس دوست داشتن و دوست داشتنی بودن، امید، شادی، عشق، رضایت، امنیت، انگیزه، نشاط، اعتماد به نفس و…

احساسات ناخوشایند: این احساسات نیز در زمره احساسات منفی به شمار می آید. احساسات منفی می تواند فرد را تا سر حد افسردگی، خشم، گرفتن تصمیمات خطرناک و… پیش ببرد. احساسات منفی و ناخوشایند سطح انرژی فرد را تا حد زیادی کاهش می دهد و امید وانگیزه را از او می گیرد.

از شناخته شده ترین انواع احساسات ناخوشایند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

غم، افسردگی، ترس، خستگی، تنفر، حسادت، عقده، سردرگمی و…

معرفی مدل های دیگری از احساسات

نوعی دیگر از احساسات هستند که از آن با عنوان عاطفه یاد می شود. عواطف در واقع نمود فیزیکی بروز احساسات به شمار می آیند. مثل عرق کردن در زمان ترس یا قرمز شدن چهره در زمان خشم. این عواطف می تواند زودگذر باشد برعکس احساسات که تقریبا ماندگارتر هستند.

گاهی نیز فرد دچار بی احساسی می شود. اگر از او بپرسید چه احساسی دارد نمی تواند تعریف درستی از حالت خود داشته باشد. در چنین شرایطی فرد احساسات خود را نادیده گرفته و از محیط اطراف خود فاصله می گیرد.

رابطه ی احساس با هوش عاطفی

هوش عاطفی همان هوش هیجانی یا EQ است که به فرد کمک می کند عواطف و احساسات خود را بشناسد و به درستی آن ها را مدیریت کند. هوش عاطفی در واقع امکان مدیریت احساسات را برای فرد به همراه می آورد. چرا که فرد دارای هوش عاطفی بالا با خودآگاهی می تواند احساسات و هیجاناتش را کنترل کند. علاوه بر اینکه با انگیزه بالا توان همدلی و بروز مهارتهای اجتماعی خود را نیز دارد.

هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی را همان هوش عاطفی یا EQ می نامند که به معنای درک و مدیریت فرد برای بروز رفتار منطقی و خردمندانه در روابط اجتماعی است. این موضوع امروزه حتی بر شغل افراد نیز تاثیر گذاشته و بر خلاف گذشته دیگر میزان هوش و استعداد فرد IQ ملاک نیست، بلکه هوش هیجانی مقدم بر آن است.

هوش هیجانی در واقع همان احساسی است به خودآگاهی، خود مدیریتی، خود انگیزشی، دیگر آگاهی و در نهایت دیگر مدیریتی منجر می شود. مجموع این تعاریف به مدیریت روابط اجتماعی فرد کمک می کند. از همین رو امروزه بسیاری از شرکت های بزرگ برای استخدام نیرو به این گزینه توجه زیادی دارند. فردی که از هوش هیجانی بالایی برخوردار باشد توانایی خوبی نیز در پذیرش مسئولیت ها و نیز مدیریت صحیح مجموعه های مختلف دارد.

سوالات متداول

هوش هیجانی اکتسابی است یا ذاتی؟

نمی توان پاسخ به این سوال را به صورت قطعی گفت. اما بسیاری از افراد هستند که هوش هیجانی آن ها ذاتی است. و این موضوع را می توان در همان کودکی آن ها نیز مشاهده کرد. البته این بدان معنا نیست که نمی توان هوش هیجانی را با آموزش و تمرین بدست آورد.

از کجا بدانیم هوش هیجانی داریم؟

اگر حلال مشکلات دیگران هستید، یا افراد از حرف زدن با شما احساس راحتی دارند. اگر از نه گفتن هراس ندارید و در مواقع بحرانی قادر به گرفتن تصمیمات معقول هستید، قدرت درک بالایی از رفتارهای دیگران دارید می توان گفت شما دارای هوش هیجانی دارید.