شخصیت چیست؟ این سوال یکی از سوالات کلی اما در عین حال بسیار مهم در حوزه مباحث روانشناسی و رفتار شناسی است. در واقع پاسخ به سوال شخصیت چیست نمی‌تواند یک پاسخ مطلق و یکسان باشد زیرا نظریه پردازان و روانشناسان مهم تعاریف زیادی برای واژه شخصیت در نظر گرفته‌اند که این تعاریف دارای اشتراکات و افتراقات زیادی باهم است. در ادامه این مطلب هم به این سوال پاسخ می‌دهیم و هم جزئیات دیگری در مورد شخصیت را با هم بررسی می‌کنیم.
شخصیت چیست؟
قبل از اینکه بخواهیم جزئیاتی در مورد واژه شخصیت را با شما بررسی کنیم باید به تعریف کلی و مفهوم شخصیت بپردازیم. ریشه کلمه شخصیت در لاتین پرسونا است. در گذشته از این کلمه برای نقابی که بازیگران تئاتر و سینما از آن استفاده می‌کردند استفاده می‌شد. اما از بعد روانشناسی شخصیت را می‌توان یک الگوی رفتاری و فکری از افراد دانست که از تفکرات، رفتارها، هیجانات و دریافت‌های افراد تشکیل می‌شود. درست است که معمولاً افراد عادی سعی می کنند تا شخصیت‌های همه افراد را در دسته بندی‌های مختلفی قرار دهند اما باید گفت که شخصیت هر فردی می‌تواند منحصر به فرد باشد و در هیچ کدام از دسته‌های از پیش تعیین شده قرار نگیرد.
ویژگی‌های شخصیت
بعد از اینکه با مفهوم و تعریف کلی شخصیت آشنا شدید حالا باید ویژگی‌های آن را با هم بررسی کنید. مهمترین ویژگی‌های شخصیت عبارتند از ثبات روانی و فیزیولوژیکی رفتار و اعمال و ابعاد مختلف.
همانطور که در بالا تر در تعریف شخصیت به این موضوع اشاره کردیم معمولاً شخصیت افراد یک الگوی تکراری برای آن‌ها است به همین دلیل ویژگی ثبات را به آن نسبت می‌دهند. از طرفی می‌دانیم که شخصیت یک موضوع روانی و روان شناختی است. با مطالعه تحقیقات و آزمایشات انجام شده در حوزه شخصیت به این نتیجه می‌رسیم که این موضوع در اثر نیازهای بیولوژیکی بدن نیز می‌تواند باشد. به این موضوع مهم توجه کنید که درست است شخصیت افراد یک موضوع و مبحث روان شناختی است اما تاثیر مستقیم در رفتار و اعمال افراد دارد و در واقع رفتار افراد از این موضوع نشأت می‌گیرد. روانشناسان و نظریه پردازان زیادی معتقد هستند که موضوع شخصیت تنها در رفتار و اعمال افراد بروز نمی‌کند بلکه این موضوع می‌تواند تمامی ابعاد انسانی از جمله افکار، احساسات، تعاملات، رفتار و … افراد را در بر بگیرد.
انواع شخصیت بر اساس علم روانشناسی
حالا نوبت به این موضوع رسیده که انواع شخصیت را بر اساس علم روانشناسی با هم بررسی کنیم. روانشناسی همیشه تلاش کرده تا با رفع نقاط ضعف روحی و روانی و تقویت نقاط قوت شخصیتی بتواند زندگی بهتری را برای افراد رقم بزند. برای اینکه بتوانیم روان و روح سالم‌تری داشته باشیم در ابتدا بهتر است که خود را بیشتر بشناسیم. برای این شناخت بیشتر بهتر است که با انواع تیپ‌های شخصیتی در علم روانشناسی آشنا شویم و این موضوع را بدانیم که ما در کدام دسته این تیپ‌ها قرار می‌گیریم.
برای انواع شخصیت بر اساس علم روانشناسی نظریه‌های مختلفی وجود دارد و شخصیت را از جنبه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌کنند. اما یکی از مهمترین این دسته بندی‌ها نظریه پنج صفت مهم است که در ادامه آن را با هم بررسی می‌کنیم. ابعاد این دسته‌بندی عبارتند از برون گرایی، توافق پذیری، وظیفه مداری، گشودگی و روان رنجوری.
اگر با تعاریف برونگرایی و درونگرایی آشنایی داشته باشید حتماً می‌دانید که به صورت کلی برونگراها انرژی خود را از جمع می‌گیرند، در صورتی‌که درونگراها انرژی خود را از تنهایی و خلوت می‌گیرند. هیچکدام از این ویژگی‌های شخصیتی غلط و نادرست نیستند و در واقع هیچ فردی به صورت کاملاً درونگرا و یا کاملاً برونگرا نیست. در واقع هر کدام از ما تا حدی دارای ویژگی‌های درونگرایی و تا حدی دارای ویژگی‌های برونگرایی هستیم. اما در مورد بعد دیگر یعنی توافق پذیری باید گفت که افرادی که به آن‌ها توافق پذیر گفته می‌شود یعنی توافق پذیری بالایی دارند افرادی هستند که در اکثریت فعالیت‌ها و کارها مشارکت می‌کنند و هر چقدر میزان این احساس در افراد کمتر شود اندازه توافق پذیری آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.
چرا بر روی تعریف شخصیت توافق نظر وجود ندارد؟
سوالی که ممکن است برای بسیاری از پیش بیاید این است که چرا نمی‌توان یک تعریف واحد برای شخصیت پیدا کرد. از آنجایی که تعریف شخصیت به انسان برمی‌گردد و هیچ گاه نمی‌توان یک تعریف کلی برای انسان داشت برای تعریف شخصیت نیز نمی‌توان تعریف ثابتی را در نظر گرفت. در واقع هر دانشمند و نظریه پرداز با توجه به دیدگاهی که به انسان دارد تعریف مختلفی از شخصیت دارد.
عوامل به وجود آورنده شخصیت
شخصیت که شامل روان و رفتار انسان می‌شود از مجموعه عوامل زیادی تشکیل می‌شود این عوامل شامل عوامل وراثتی و عوامل محیطی هستند. عوامل وراثتی همانطور که از اسم آن مشخص است از طریق ژن و وراثت به افراد انتقال پیدا می‌کند. از همین رو است که ممکن است بعضی از ویژگی‌های شخصیتی افراد از بدو تولد شبیه به شخصیت پدر یا مادر و دیگر افراد خانواده باشد. بعضی از ویژگی‌های شخصیتی نیز از عوامل محیطی نشأت می‌گیرند و به صورت اکتسابی هستند. در واقع بعضی از ویژگی‌های وراثتی از طریق محیط رشد پیدا کرده و تحقق پیدا می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که وراثت و محیط هر دو سهم بسیار زیادی در ایجاد شخصیت افراد دارند.
مقایسه اثر محیط و ژنتیک بر شخصیت
اگر بخواهیم محیط و ژنتیک را بر شخصیت افراد مقایسه کنیم نمی‌توانیم هر کدام از این دو عامل را مهم‌تر از دیگری بدانیم. در واقع ویژگی‌های شخصیتی وراثتی از طریق محیط بروز پیدا می‌کنند. یعنی هر چقدر هم که یک فرد از جنبه وراثت دارای شخصیت قوی و سطح بالایی باشد اما اگر در محیط مناسب قرار نگیرد نمی‌تواند این جنبه‌های قوی و سطح بالا را بروز دهد و بالعکس. همچنین نمی‌توان یکی از این ابعاد تاثیرگذار در شخصیت را نادیده گرفت. به همین دلیل است که در مورد سبک فرزند پروری این نکته یادآوری می‌شود که محیطی که فرزند شما قرار است در آن رشد پیدا کند در شکل‌گیری شخصیت او تاثیر بسیار زیادی خواهد گذاشت.
تاثیر فرهنگ بر شخصیت
یکی دیگر از موضوعات مهم در شخصیت افراد تاثیر فرهنگ روی آن است. در واقع فرهنگ بخش بزرگی از شخصیت افراد را می‌سازد. به همین دلیل است که معمولا افرادی که در یک منطقه زندگی می‌کنند اشتراکات زیادی در ویژگی‌های شخصیتی دارند. اگر به دنبال بهترین روانشناس تهران هستید پیشنهاد ما به شما مراجعه به کلینیک دکتر کاشفی زاده و استفاده از مشاوره روانشناسی مشاوران آن در زمینه‌های مختلف است.
در گذشته‌های بسیار دور یعنی در زمانی که داروین نظریه‌های خود را در مورد شخصیت بروز می‌کرد. دانشمندان و نظریه پردازان از جمله خود داروین معتقد بودند که تمامی عوامل شخصیت و زیر مجموعه‌های مربوط به آن از طریق ژن و وراثت به نسل‌های بعدی انتقال پیدا می‌کنند. بعد از گذشت مدت زمانی فروید با به چالش کشیدن این نظریه داروین، این موضوع را بیان کرد که شخصیت افراد زمانی خودش را نشان می‌دهد که در تقابل با محیط اطراف و ارتباط با دیگران باشد. به همین دلیل بود که موضوع شکل‌گیری شخصیت بر اساس وراثت و تاثیر محیط توانست نظریه‌های زیادی را به خود جلب کند. امروزه آزمایشات زیادی که بر روی ژن و عامل‌های وراثتی افراد انجام می‌شود این موضوع را بیان می‌کند که بسیاری از ویژگی‌های جسمی و روانی ما ناشی از وراثت است. اما در تایید نظریه فروید بسیاری از این ویژگی‌های روحی و روانی اکتسابی هستند و می‌توانند با توجه به محیط زندگی و ارتباطات افراد تغییر پیدا کرده و یا از ابتدا شکل بگیرند.
ابعاد اصلی شخصیت
ابعاد اصلی که از طریق آن‌ها می‌توان شخصیت افراد را تشخیص داد دارای ۵ بعد هستند که شامل برونگرایی، سازگاری، وظیفه شناسی، روان رنجوری و استقبال از تجربه است. مثلاً در مورد روان رنجوری می‌توان گفت که با استرس افراد ارتباط دارد. برای درمان استرس بهتر است که این ویژگی را در شخصیت افراد آزمون و خطا کرد.
ارزیابی شخصیت
در حال حاضر تست‌های مختلف و زیادی برای ارزیابی شخصیت وجود دارد که خوشبختانه تعداد زیادی از آن‌ها در دسترس همه افراد هستند و شما می‌توانید به صورت آنلاین بسیاری از این تست‌ها را انجام بدهید. در واقع از طریق این تست‌ها شما می‌توانید با ابعاد شخصیتی خود آشنا شوید و در جهت رفع نقاط ضعف شخصیتی خود تلاش کنید.
سازگاری در مقابل ناسازگاری شخصیت
در مورد شخصیت دو موضوع سازگاری و ناسازگاری وجود دارد. به صورت کلی در قسمت‌های بالاتر به این نکته اشاره کردیم که معمولاً شخصیت افراد دارای ثبات است اما افرادی که شخصیت آن‌ها دارای سازگاری است در موقعیت‌ها و شرایط مختلف شخصیت آن‌ها دچار انعطاف شده و به اصطلاح سازگاری پیدا می‌کنند. اما بعضی از افراد که دارای شخصیت ناسازگاری هستند در برخورد با مشکلات و در موقعیت‌های مختلف، شخصیت آن‌ها غیرقابل انعطاف است و به اصطلاح دارای شخصیت ناسازگاری هستند.
اختلال شخصیت چیست؟
یکی از چالش‌های مهمی که در مورد شخصیت وجود دارد اختلال شخصیت است. در واقع اختلال شخصیت به چیزی می‌گویند که شخصیت فرد به شکلی است که با الگوهای رفتاری و شخصیتی دیگران سازگاری ندارد و باعث بروز مشکلات زیادی می‌شود. روانشناسان اختلالات شخصیتی زیادی را در افراد مختلف پیدا کرده‌اند که از مهمترین آن‌ها می‌توان به اختلال شخصیت نمایشی، اختلال شخصیت وابسته، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلال شخصیت اجتنابی، اختلال شخصیت وسواسی، اختلال شخصیت مرزی و … اشاره کرد. امروز روش‌های درمانی زیادی برای این اختلالات وجود دارد.
در مورد اختلال ضد اجتماعی باید گفت که معمولا افرادی که دچار این اختلال شخصیتی هستند رفتارهایی مثل بی توجهی به احساسات و نیازهای دیگران، گفتن دروغ‌های زیاد و بزرگ، رفتارهای خشن و پرخاشگرایانه، عدم ابراز پشیمانی از رفتارهای نادرست و …. اشاره کرد. معمولا این اختلال از بازه زمانی کودکی شروع می‌شود و برای بعضی از افراد تا سن بلوغ و بزرگسالی ادامه دارد و بعضی دیگر نیز تا همیشه این اختلال ضد اجتماعی بودن با آن‌ها همراه خواهد بود. یکی دیگر از ویژگی‌های بارز کسانی که دچار این اختلال شخصیتی هستند این است که با قوانین مشکل دارند و دائماً رفتارهای غیر قانونی انجام می‌دهند.
اختلال شخصیت مرزی یکی دیگر از اختلالات شایع است که بیشتر در افرادی بروز پیدا می‌کند که شخصیت و هویتی بی ثبات دارند. معمولاً دیگران، این افراد را با یک تصویر ناپایدار و بی ثبات به یاد می‌آورند. این افراد روابطی که با دیگران دارند نیز بسیار زیاد و ناپایدار است. همچنین این افراد توانایی کنترل احساسات شدید و نوسانات احساسی خود را ندارند به همین دلیل در اکثر مواقع اضطراب و پریشانی زیادی دارند. ترس از رها شدگی و تنها ماندن یکی دیگر از ویژگی‌های آنهاست و در بسیاری از موارد احساسات متناقض خود را از طریق خشم به دیگران نشان می‌دهند.
اختلال شخصیت نمایشی یکی از اختلالات شخصیتی است که احتمالاً افراد مبتلا به این اختلال شخصیتی را زیاد دیده‌اید. این افراد به صورت افراطی و بیش از حد تمایل دارند که مورد جلب توجه دیگران قرار بگیرند و در مقابل اگر از سمت دیگران توجهی نسبت به آن‌ها انجام نشود بسیار سرخورده و ناراحت می‌شوند. این افراد معمولاً در بروز احساساتشان اغراق دارند به همین دلیل است که به آن‌ها افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی می‌گویند. گاهی از برانگیختگی جنسی نیز برای این که بتوانند توجه دیگران را جلب کنند استفاده می‌کنند. چگونگی ظاهرشان بسیار برای آن‌ها اهمیت دارد و همیشه به دنبال تایید از طرف دیگران هستند. به راحتی می‌توان آن‌ها را تحت تاثیر قرار داد. در ظاهر قاطعیت زیادی در صحبت‌ها و حرف‌های آن‌ها وجود دارد. اما در واقع صحبت‌ها و رفتار آن‌ها کاملا سطحی است. به صورت کلی احساسات این افراد سطحی و غیر قابل اعتماد است.
اختلال شخصیتی خودشیفته نیز مربوط به افرادی است که احساس خود بزرگ بینی در آن‌ها تا حد زیادی بروز کرده. در اکثر مواقع حق به جانب بوده و هیچ حقوقی برای دیگران قائل نیستند. از دیگران مثل یک ابزار و وسیله برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند و خود را نسبت به دیگران در رسیدن به هر چیزی محق‌تر می‌دانند. در بسیاری از موارد حقوق و احساسات دیگران را نادیده می‌گیرند. احساس حسادت در این افراد تا حد زیادی وجود دارد.همچنین غرور و تکبر را می‌توان در رفتارهای افرادی که به این اختلال شخصیتی دچار هستند به صورت واضح مشاهده کرد. معمولاً در مورد خود چه ظاهری و چه باطنی دارای خیالبافی‌های زیادی هستند.
آیا امکان تغییر شخصیت وجود دارد؟
یکی از سوالات مهمی که در زمینه شخصیت وجود دارد این است که آیا امکان تغییر شخصیت وجود دارد یا نه؟ در پاسخ باید گفت که تغییر شخصیت موضوعی بسیار سخت است که به این راحتی‌ها نمی‌توان آن را انجام داد. تغییر شخصیت در سنین بالا فرآیند بسیار سخت و تا حدی غیرممکن است مگر اینکه خود فرد تمایل زیادی به تغییر شخصیت خود داشته باشد. بسیاری از مشاوران و کارشناسان در مشاوره فردی پیشنهاد می‌کنند که این فرآیند در سنین پایین انجام شود.
شخصیت چگونه ارزیابی می‌شود؟
همانطور که در بالاتر در مورد ارزیابی شخصیت با شما صحبت شد امروزه روش‌های ارزیابی زیادی برای شخصیت وجود دارد. بسیاری از این روش‌ها توسط روانشناسان و روانپزشکان انجام می‌شود و بسیاری از این روش‌ها را خود افراد می‌توانند انجام بدهند. اگر در اینترنت در این موضوع جستجو کنید با تست و آزمون‌های مختلفی در حوزه شخصیت شناسی روبرو می‌شوید که می‌توانید هر کدام از آن‌ها را انجام دهید. واضح است که ارزیابی شخصیت توسط روانشناس و روانپزشک قابل استناد تر و درست‌تر است.
همانطور که در بالا تر در مورد آن صحبت کردیم امروزه تست‌ها و آزمون‌های زیادی چه به صورت آنلاین و چه به صورت فیزیکی وجود دارد که می‌توانید با انجام دادن این تست‌ها تا حد زیادی شخصیت خودتان را ارزیابی کنید. اما موضوع مهم‌تری که از انجام این تست‌های شخصیت شناسی وجود دارد تحلیل پاسخ های این تست‌ها و آزمون‌ها است. در بسیاری از موارد افراد عادی قادر به تحلیل این پاسخ‌ها نیستند و یا اینکه تحلیل‌های اشتباهی را از پاسخ‌ها انجام می‌دهند. به همین دلیل است که پیشنهاد ما به شما این است که برای تحلیل این تست و آزمون‌ها از افراد کارشناس و متخصص استفاده کنید زیرا از این طریق راحت‌تر می‌توانید که شناخت درست از شخصیت خودتان داشته باشید.
نظریه های چگونگی رشد شخصیت
برای رشد شخصیت نظریه‌های مختلف وجود دارد اما معروف‌ترین نظریه در مورد رشد شخصیت مربوط به فروید است. فروید معتقد است که نظریه رشد شخصیت از اوایل کودکی یعنی از چهار و پنج سالگی شروع می‌شود. پنج مرحله رشد شخصیت شامل مرحله دهانی، مقعدی، تناسلی، نهفتگی و جنسی است. فروید معتقد است که سه مرحله اول در رشد شخصیت بسیار تاثیرگذار هستند. در نظریه‌های فروید به این موضوع اشاره شده است که شخصیت افراد در همان دوران کودکی شکل می‌گیرد و بعدها می‌توان تغییرات کم و کوچکی بر روی آن‌ها اعمال کرد.
سوالات متداول
آیا وجود خشونت در شخصیت افراد می‌تواند از تاثیرات فرهنگ بر روی شخصیت باشد یا خیر؟
بله همانطور که در مورد آن صحبت کردیم فرهنگ نقش بسیار پررنگی در شکل‌گیری شخصیت افراد دارد. از همین رو است که افراد یک خانواده و یا حتی یک منطقه دارای اشتراکات شخصیتی بسیار زیادی هستند.
بهترین زمان تغییر در شخصیت افراد چه زمانی است؟
اکثریت روانشناسان و نظریه پردازان معتقدند که تغییر شخصیت افراد در سنین بالا بسیار دشوار و حتی گاهی ناممکن است. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که هر نوع تغییری در شخصیت افراد بهتر است که در سنین کودکی و در سنین پایین انجام شود.
آیا درمانی برای اختلالات شخصیتی وجود دارد یا نه؟
قاعدتاً روانشناسان تلاش می‌کنند تا راهکارها و راه حل‌های زیادی را برای هر نوع مشکلات روحی و روانی از جمله اختلالات شخصیتی پیدا کنند. اما یکی از مهمترین این ملزومات این است که این افراد در ابتدای امر باید مشکل و اختلال شخصیتی خود را بپذیرند.
چرا باید شخصیت خودمان را بشناسیم؟
شناخت شخصیت خود و افراد نزدیک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در واقع شما با شناخت شخصیت خود می‌توانید تمامی نقاط ضعف و قوت روح و روان خود را بشناسید و در جهت رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط مثبت تلاش کنید. همچنین در صورتی که با شخصیت‌های افراد نزدیک زندگی خود آشنا شوید می‌توانید ارتباط بهتری با آن‌ها داشته باشید زیرا می‌دانید که بعضی از رفتارهای آن‌ها ناشی از شخصیتی است که در آن‌ها جای گرفته است. و امکان دارد در بسیاری از موارد به صورت ناخودآگاه رفتارها و صحبت‌هایی را انجام بدهند. پس درک متقابل بهتری نسبت به اطرافیان خود خواهید داشت.