هرم نیازهای مازلو، سلسله مراتبی است که نشان می‌دهد نیازهای مختلف انسان‌ها چگونه به یکدیگر وابسته‌اند. برای بهره‌برداری از این الگو، باید ابتدا بفهمیم که هرم مازلو چیست و نیازها را به‌طور صحیح درک و تجزیه و تحلیل کرد. این هرم نشان می‌دهد که هر نیاز بر اساس نیازهای پیشین خود شکل می‌گیرد و منجر به افزایش رضایت افراد نسبت به وضعیت گذشته خود می‌شود. با رعایت این مفهوم، می‌توان افراد را ترغیب کرد و خلاقیت آنها را تقویت کرد.
سطح پایین‌ترین هرم شامل نیازهای اساسی‌ترین است و پیچیده‌ترین نیازها در بالای هرم قرار دارند. در پایین‌ترین سطح، نیازهای جسمی از جمله نیاز به آب و غذا، گرما و خواب کافی قرار دارد. بعد از تأمین این نیازها، سطح بعدی نیاز به امنیت و آزادی است. در ادامه به طور مفصل بررسی می کنیم که هرم مازلو چیست و سلسله مراتب نیازهای انسان را توضیح می دهیم.
هرم مازلو چیست؟
برای پاسخ به پرسش هرم مازلو چیست باید بگوییم که هرم نیازهای مازلو یک تئوری در حوزه تعریف رفتار در علم روانشناسی است که تحلیلی از انگیزه‌های انسان در سطوح مختلف ارائه می‌دهد. این نظریه بیان می‌کند که نیازهای فیزیولوژیکی و روانشناختی انسان یک الگوی سلسله مراتبی دارند. این سلسله مراتب از نیازهای اساسی‌ترین تا نیازهای پیچیده‌تر ترتیب داده شده است. طبق این نظریه، هدف نهایی انسان دستیابی به سطح بالاتر (سطح پنج) این سلسله مراتب است، به عبارت دیگر، خودشکوفایی و انگیزه داخلی.
در سطح‌های بالاتر، نیازها به‌طور فزاینده‌ای روانشناختی و اجتماعی می‌شوند. نیازهایی مانند عشق، دوستی، و ارتباط نزدیکی به اهمیت بیشتری می‌رسند. در ادامه هرم، نیاز به احترام و احساس موفقیت در اولویت قرار می‌گیرد. مانند نظریه کارل راجرز، psik, درین راجرز، روانشناس آمریکایی، مازلو بر اهمیت خودشکوفایی و انگیزه داخلی تأکید می‌کند که فرایند رشد و تکامل فرد برای دستیابی به ظرفیت‌های فردی است.
سلسله مراتب نیازهای مازلو ( شکل هرم نیازهای مازلو به ترتیب)
مازلو در سال ۱۹۴۳ در مقاله “نظریه انگیزه انسانی” و کتاب “انگیزه و شخصیت” خود برای اولین بار نظر خود را در مورد سلسله مراتب نیازهای انسان ارائه داد. او معتقد بود که انسان‌ها قبل از رسیدن به نیازهای بالاتر، نیازهای اساسی خود را باید برآورده کنند.
اگرچه برخی از مکاتب فکری موجود در زمان مازلو به بررسی رفتارهای مشکل‌ساز انسان می‌پرداختند، اما او به بررسی چیزهایی که مردم را خوشحال می‌کند و فعالیت‌هایی که برای رسیدن به این هدف انجام می‌دهند، علاقه‌مند بود.
سلسله مراتب نیازهای انسان بر اساس مدل مازلو معمولا به صورت یک هرم نمایش داده می‌شود. در این مدل، نیازهای پایین‌ترین سطح هرم از جمله نیازهای فیزیکی اولیه مانند غذا، آب، خواب و گرما تشکیل می‌شوند. افراد پس از برآورده شدن این نیازها، به سطح‌های بالاتری از نیازها مانند ایمنی و امنیت پیش می‌روند.
با پیشرفت در سلسله مراتب، نیازها شکل و حالت روحی و اجتماعی می‌گیرند. این پیشرفت باعث می‌شود که نیاز به عشق، دوستی و صمیمیت به اهمیت بیشتری برسد. در نهایت، در قسمت بالایی‌تر هرم، نیاز به احترام شخصی و احساس موفقیت از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. مازلو همچنین، مانند کارل راجرز، بر اهمیت خودشکوفایی تاکید داشته و این ویژگی به شرایط رشد و توسعه فردی کمک می‌کند.
هرم گسترش یافته مازلو چیست؟
با پرداختن به موضوع هرم مازلو، روانشناسان در تحقیقات و بررسی‌های بیشتری درگیر شده و در نتیجه سه سطح دیگر به این هرم اضافه کردند. این سه سطح شامل:
- نیازهای زیبایی شناختی: تمایل به تعادل و زیبایی.
- نیاز به تعالی: تمایل به کمک به دیگران به جهت رشد و شکوفایی.
- نیاز شناختی: تمایل به درک، جستجو، پیش‌بینی و آگاهی.
نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که ترتیب هرم نیازهای مازلو بعد از اصلاح به این صورت است:
1️⃣ نیازهای اولیه و فیزیولوژیکی
2️⃣ نیاز به امنیت
3️⃣ نیاز به عشق، محبت و تعلق خاطر در تعاملات اجتماعی
4️⃣ نیاز به رضایت درونی و عزت نفس
5️⃣ نیازهای خودشکوفایی
6️⃣ نیازهای زیبایی شناسی
7️⃣ نیاز به خود شکوفایی
8️⃣ نیاز به تعالی
فواید هرم مازلو
به عقیده مازلو به عنوان یک انسان‌محور، انسان در طبیعت خود دارای تمایلاتی برای خودشکوفایی و رشد است. این به معنای آن است که انسان تمایلی ثابت به بهبود و رشد شخصی دارد. اگرچه برای رسیدن به این نیاز، نیازهای اولیه‌تری همچون تامین غذا، ایجاد امنیت و آزادی، و تجربه عشق و احترام باید برآورده شوند. هرم مازلو نظریه‌ای انگیزشی و مبتنی بر فرضیه‌ای است که تمام افراد الگوهایی دارند که با نیازهایشان مرتبط است. این نظریه سه فایده و مزیت اساسی دارد که عبارتند از:
آسان و قابل فهم بودن برای همه افراد
بزرگترین مزیت این نظریه این است که بسیار ساده و قابل فهم است و تمامی افراد به راحتی می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. شاید دلیل این سادگی این باشد که هر کسی در زندگی خود احتمالا از یکی از مراحل هرم نیازهای مزلو گذر کرده است.
توجه به ماهیت و طبیعت انسان
مزیت دیگر این نظریه این است که به طبیعت اولیه انسان توجه می‌کند و نشان می‌دهد که با ارضای نیازهای سطح پایین‌تر، افراد می‌توانند برای رفع نیازهای بالاتر اقدام کنند. بنابراین، نیازهای فیزیولوژیکی مانند غذا، پوشاک و مسکن اساسی برای هر فرد است که فقط با رفع آنها می‌توان به سایر نیازهای شخصی پرداخت.
اعمال‌پذیری در تمام زمینه‌ها
این نظریه تقریباً با همه زمینه‌های زندگی مرتبط است و اهمیتی ندارد که شما یک خانه‌دار یا یک کارمند باشید، این هرم نیازها را در نظر می‌گیرد. ابتدایی ترین نیاز و اولویت افراد، رفع نیازهای فیزیولوژیکی است و سپس رفع نیازهای روحی و روانی، و در پایان رفع نیازهای خودشکوفایی قرار دارد.
دکتر مهسا کاشفی زاده از روانشناسان برجسته کشور است که علاوه بر ارائه مشاوره های حضوری انواع مشاوره های آنلاین در زمینه های مختلف مشاوره خانواده ،مشاوره روانشناسی و… را نیز ارائه می کند.
چرا سلسله مراتب مازلو تاثیرگذار است؟
با وجود انتقادات، هرم نیازهای مزلو بخشی از یک تحول مهم در روانشناسی را نشان می‌دهد. روانشناسی انسان‌مداری مازلو تمرکزش را بر روی رشد افراد سالم داشت؛ به‌جای اینکه بر روی رفتار و رشد غیرطبیعی تمرکز کند. اگرچه تحقیقاتی نسبتاً کم در حمایت از این نظریه وجود داشت، اما سلسله‌مراتب نیازها در روانشناسی و درک اینکه علت اختلاف ادراک چیست به‌شدت شناخته شده و محبوب بود. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، محققان دانشگاه ایلینوی تصمیم گرفتند تا درباره این هرم تحقیقی انجام دهند. نتیجه‌ای که به دست آوردند این بود که اگرچه برآورده شدن نیازها به‌شدت با خوشبختی مرتبط بود، اما افراد از فرهنگ‌های مختلف جهان گزارش کردند که شکوفایی شخصی و نیازهای اجتماعی حتی در صورت عدم برآورده شدن بسیاری از نیازهای اساسی نیز، برایشان مهم است. این نتایج نشان می‌دهد که اگرچه این نیازها می‌توانند محرک‌های قدرتمندی در رفتار انسان باشند، اما ضرورتاً با ساختار سلسله‌مراتبی که مازلو توصیف کرده است، هم‌اکنون مطابقت ندارند.
مشکلات هرم نیازهای مازلو
شاید بتوان گفت که یکی از انتقادات اصلی به سلسله مراتب نیازهای مازلو، استفاده از رویکرد غیر علمی و اعتماد به نمونه های ناقلی باشد. همچنین، روش خاص مورد استفاده او برای نتیجه گیری، یکی از انتقادات اساسی دیگر به این نظریه است؛ زیرا مازلو برای نتیجه گیری از تجربیات شخصی و تجزیه و تحلیل بیوگرافی ها استفاده کرده بود.
به طور خلاصه، نظریه مازلو درباره انگیزه انسان بر اساس تحقیق تجربی استاندارد و معتبری تأیید نشده است. از سوی جامعه علمی و روان درمانی، هیچ شواهدی برای اعتبار این نظریه ارائه نشده است. برخی از ادعاهای مازلو کاملاً رد شده‌اند و برای برخی دیگر، هیچ دلیل علمی قابل قبولی وجود ندارد.
یکی دیگر از انتقادات به این نظریه، غیر قابل آزمایش بودن آن است. اندازه‌گیری نیازها و تعریف دقیق آنها امری دشوار است. همچنین، تعصب قوم‌مدارانه و تأکید مازلو بر فرهنگ فرد گرا و آمریکایی‌ها (عمدتاً تحصیل‌کرده، باهوش و مرد) نیز از دیگر انتقادات به این نظریه است.
بسیاری از نیازهای سطح بالا مانند موفقیت، عزت نفس و رشد شخصی، بر اساس مازلو، بیشتر بر پایه‌ی خودمحوری و نمی‌توانند به‌طور جامع جهانی باشند و به همه‌ی فرهنگ‌ها گسترش یابند.
نیازهای ناشی از کمبود در مقابل نیازهای رشد فردی
به زندگی معتقد بود که این نیازها شبیه به ضرورت‌هایی هستند که نقش مهمی در رفتار افراد دارند. او فکر می‌کرد که نیازهای فیزیولوژیکی، نیازهای امنیتی، اجتماعی و نیازهایی که به احترامی از جمله نیازهایی هستند که به دلیل عدم برآورده شدن آنها ایجاد می‌شوند، نقش بسیار مهمی در زندگی افراد ایفا می‌کنند. او با ادعای اینکه برآورده شدن این نیازها برای پیشگیری از بروز احساسات منفی یا پیامدهای ناخوشایند بسیار اهمیت دارد، موافقت می‌کرد.
مازلو به بالاترین سطح هرم نیازها را نیازهای رشد فردی تعریف کرده بود. او معتقد بود که این نیازها ناشی از کمبود نیستند، بلکه از خود فرد و میل به رشد و پیشرفت می‌آیند.
اگرچه به طور کلی این نظریه به عنوان یک سلسله مراتب با پایه‌های محکم معروف است، اما مازلو تأکید داشت که رعایت ترتیب در برآورده شدن این نیازها هیچ گونه ضمانتی برای موفقیت و رشد فردی ندارد. به عنوان مثال، وی به این نکته اشاره کرد که برای برخی افراد، نیاز به احترام به خود اهمیت بیشتری نسبت به عشق دارد و برای برخی دیگر، خودشکوفایی ممکن است از نیازهای فیزیولوژیکی مهم‌تر باشد.
نیازهای فیزیولوژیکی
نیازهای پایه فیزیولوژیکی یا اولیه انسان به عنوان نوعی از نیازهای اساسی هستند که برای زنده ماندن و ادامه دادن حیات اجتناب‌ناپذیرند. این نیازها شامل مواردی مانند:
- غذا
- آب
- نفس کشیدن
- حفظ تعادل
علاوه بر این نیازهای ابتدایی، نیازهای فیزیولوژیکی شامل مواردی مانند سرپناه و لباس نیز می‌شود. همچنین، تولید مثل جنسی نیز به‌عنوان یکی از این نیازها مطرح می‌شود؛ زیرا برای بقا و تکثیر حیاتی ضروری است.
امنیت و نیاز به ایمنی
بلافاصله پس از نیازهای فیزیولوژیک، نیازهای امنیتی مورد بحث قرار می‌گیرد. این نیازها به بقای فیزیکی انسان‌ها کمک می‌کنند. اکنون، مردم دیگر نگران حمله حیوانات وحشی یا گیر افتادن در شرایط نامساعد آب و هوایی نیستند؛ اما این معنی نمی‌دهد که افراد مدرن در شرایط امن و امنیت خاطر زندگی می‌کنند. اقتصاد جهان امروز، مستلزم مستقل بودن مالی افراد است تا بتوانند زنده بمانند. امنیت فیزیکی، امنیت شغلی و تضمین دسترسی به منابع مورد نیاز برای برآورده کردن نیازهای بیولوژیک بدن همیشه از جمله نیازهای امنیتی هستند.
نیازهای ارتباط اجتماعی
احتیاج به عشق و ارتباط برقرار کردن با دیگران، به عنوان مبدا ارتباطات انسانی شناخته می‌شود. حضور در میان دوستان، داشتن روابط خانوادگی و داشتن یک شریک زندگی، نمونه‌هایی از نیازهای عشق و ارتباط هستند. ذائقه‌ی افراد برای انتخاب رفتارها با یکدیگر متفاوت است؛ برخی افراد به دنبال داشتن یک شبکه اجتماعی قوی‌تر هستند در حالی که برخی دیگر ترجیح می‌دهند رابطه‌های محدودتر و انتخاب شده داشته باشند. مازلو معتقد است که برای هر فرد، مهم است که هم دیگران را دوست داشته باشد و هم از سوی دیگران مورد عشق و توجه قرار بگیرد. زندگی بدون عشق، با تنهایی، اضطراب و افسردگی همراه است.
عزت نفس و احترام
اگر بخواهیم مفهوم عزت نفس را خلاصه کنیم، می‌توانیم بگوییم وضعیتی است که هر فرد در درون خود، احساس راحتی و آرامش داشته دارد. علاوه بر این که هر فرد باید به این موضوع پی ببرد که خودش ارزشمند و شایسته احترام است، انتظار دارد که دیگران نیز به او احترام بگذارند. مازلو، نیازهای مربوط به عزت نفس را به دو دسته تقسیم کرده است: دسته‌ی اول شامل نیازهایی است که از جانب دیگران به شخص وارد می‌شود (مانند اعتبار، توجه، موقعیت اجتماعی و شهرت) و دسته‌ی دوم شامل نیازهایی است که فرد از خودش می‌خواهد (مانند آزادی، استقلال و قدرت).
نیازهای خودشکوفایی
مازلو درباره خودشکوفایی به این شکل توضیح می‌دهد: “یک فرد باید به بهترین نسخه خودش تبدیل شود.” او معتقد است که در لایه پنجم مراتب نیازهای انسان، تمرکز بر توانایی‌های بالقوه فرد و توانایی او در عملی کردن آنها است. پس از رسیدن به چهار نیاز پیشین، نیاز به خودشکوفایی مطرح می‌شود. در این مرحله، فرد به دنبال بهبود بهترین قابلیت‌های خودش است. به عنوان مثال، فرد ممکن است به دنبال داشتن بهترین عملکرد در نقش والد، پیشرفت در مسیر توانمندی شخصی یا تبدیل شدن به منبع انرژی مثبت باشد.
دکتر مهسا کاشفی زاده با دارار بودن سوابق بسیار زیاد و حرفه ای در زمینه روانشناسی و مشاوره خانواده، کودک و مشاوره ازدواج بهترین راهکارهای درمانی را به مراجعین خود ارائه می کند.
نقد نظریه مازلو
بعضی منابع نشان می‌دهند که نظریه‌ی مازلو در مورد سلسله مراتب نیازها قطعیت خاصی ندارد. در حقیقت، برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که نیازهای انسان به صورت مشخصی از سلسله مراتب مازلو پیروی نمی‌کنند. در حالی که برخی مطالعات شواهدی از وجود “نیازهای سلسله مراتبی” را نشان داده‌اند، اکثر تحقیقات این موضوع را تایید نکرده‌اند.
در یکی از مقالات مشهور، واهبا و برایدول به بررسی نظریه‌های مازلو پرداختند. آنها گزارش کردند که شواهد عملی کمتری برای تایید نظریه نیازها و وجود یک سلسله مراتب وجود دارد.
پیاده‌سازی هرم مازلو در محیط کار
طبق نظریه مازلو، وضعیت زندگی و جامعه می‌تواند تعیین‌کننده‌ی سطح نیازهای انسان باشد. در حوزه‌ی بازاریابی و کسب و کار، می‌توان از هرم نیازهای مزلو به عنوان یک راهنما برای کسب و کار استفاده کرد. به عبارت دیگر شرکت‌ها، پیش از تولید محصول باید نیازهای افراد مختلف در سطوح مختلف هرم را شناسایی کنند تا بتوانند پی ببرند که مخاطب محصول در کدام سطح از هرم نیازهای مازلو قرار دارد. با درک نیاز مشتری، شرکت‌ها می‌توانند محصولات خود را تولید کنند. درک از نیاز مخاطب، یکی از مفاهیم کلیدی در زمینه‌ی بازاریابی و مارکتینگ است.
کاربرد نظریه مازلو در آموزش
هرم مازلو یک مدل رفتاری است که در موارد گوناگون زندگی، از جمله زندگی شغلی، تحصیلی، و روابط انسانی کاربرد دارد. به عنوان مثال، کارفرمایان می‌توانند از این هرم برای تشخیص نیازهای کارمندان و برآورده سازی آنها به منظور افزایش شانس موفقیت سازمانی استفاده کنند.
در زمینه آموزش و پرورش، معلمان نیز می‌توانند از این هرم در تدریس استفاده کنند؛ به عنوان مثال، برطرف کردن نیازهای فیزیولوژیکی دانش‌آموزان مانند خوراک و خواب در اولویت قرار می‌گیرد؛ زیرا دانش‌آموزی که گرسنه و یا خسته باشد، نمی‌تواند به خوبی توجه و تمرکز کند. همچنین مطابق با استانداردهای روانشناسی کودک ، ارتقاء اعتماد به نفس دانش‌آموزان نیز می‌تواند بر توانایی یادگیری آنها تأثیرگذار باشد.
نتیجه گیری
به عنوان یک انسان‌گرا، مازلو معتقد بود که افراد اهمیت زیادی به خودشکوفایی می‌دهند و تمایل دارند تا به بهترین وضع خود برسند. با این حال، برای رسیدن به این هدف، نیازهای اساسی مانند نیاز به غذا، ایمنی، عشق و احترام باید برآورده شوند. از این رو، مازلو پنج سطح نیازهای مختلف خود را معرفی کرد که از سطح پایین‌ترین که شامل نیازهای فیزیولوژیکی است، شروع می‌شود.
شدت این نیازها بسته به شخصیت و خصوصیات افراد متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، برای یک فرد تبدیل شدن به والد ایده‌آل ممکن است اولویت باشد، درحالی‌که برای فرد دیگر پیشرفت در زمینه‌های اقتصادی، تحصیلی یا ورزشی ممکن است مهم‌تر باشد.
سوالات متداول
1- هرم مازلو چیست؟
هرم مازلو یک مدل نظریه‌ای در مورد نیازهای انسانی است که اولین بار توسط روبرت مازلو ارائه شد و نیازهای انسان را به ۵ دسته تقسیم می‌کند.
2- چه نیازهایی را هرم مازلو مطرح می‌کند؟
هرم مازلو پنج نیاز اساسی انسانی را شامل می‌شود: فیزیولوژیکی، ایمنی، اجتماعی، احترام و خودشکوفایی.
3- کاربرد هرم مازلو چیست؟
هرم مازلو برای توضیح نیازهای مختلف انسان‌ها در زندگی شخصی و حرفه‌ای استفاده می‌شود.
4- آیا هرم مازلو یک مدل علمی است؟
هرم مازلو یکی از مدل‌های رایج در روانشناسی و مدیریت است که از آن به عنوان یک ابزار تحلیلی برای درک نیازهای انسانی استفاده می‌شود.
5- هرم مازلو چه تاثیری بر مدیریت منابع انسانی دارد؟
هرم مازلو به مدیران کمک می‌کند تا نیازهای پرسنل خود را درک کرده و برنامه‌هایی برای ایجاد محیط کاری مطلوب تر ارائه دهند.
6- آیا هرم مازلو در تمامی فرهنگ‌ها و جوامع قابل استفاده است؟
هرم مازلو به طور کلی برای بیشتر فرهنگ‌ها و جوامع قابل استفاده است، اما ممکن است نیازهای مختلفی در افراد و جوامع مختلف وجود داشته باشد.