بیماری‌های روانی به دلیل ذات نامحسوس و ناشناخته‌شان، قابل تشخیص از روی شکل و ظاهر افراد نیستند. ماهیت پنهان بیماری‌های روانی، باعث می‌شود که برای تشخیص و درمانشان، نیاز به کمک یک فرد متخصص داشته باشیم. در جلسات مشاوره روانشناسی، روانشناس با توجه به مهارت و شناخت خود از بیماری‌ها و علائم‌شان، مشکلات فرد را تشخیص داده و در جهت معالجه و درمان اصولی آن‌ها قدم برمی‌دارد.
یکی از بیماری‌های روانی که باعث بروز مشکلات زیادی در زندگی فرد می‌شود، اختلال دوقطبی است. چنانچه بیمار برای درمان و حل مشکل خود اقدام نکند، احتمال اینکه تمام جنبه‌های زندگی او تحت تاثیر و عواقب آن قرار بگیرند وجود دارد. در این صفحه، قصد داریم به طور تخصصی به اختلال دوقطبی بپردازیم و علائم، علت ابتلا و راه‌های درمان آن را معرفی کنیم. با ما همراه باشید…
اختلال دوقطبی چیست؟
بیماری دوقطبی یکی از رایج‌ترین نوع بیماری‌های روانی است که در تمام جوامع دیده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند به طور متوسط، از هر 100 نفر حداقل 1 نفر به این اختلال دچار است.
فردی که مبتلا به اختلال دوقطبی است، معمولا بین دو حالت افسردگی و سرخوشی شدید در نوسان است. بیمار در چنین شرایطی، با بروز مشکل ساده‌ای، ناگهان در فاز افسردگی فرو می‌رود و با شنیدن یک خبر خوب ساده، ناگهان انرژی بسیار زیادی می‌گیرد و تصور می‌کند که در آسمان‌ها سیر می‌کند. گاهی اوقات، این نوسان خلق و خو به قدری شدید است که فرد را از انجام کارهای روزانه خودش باز می‌دارد.
از آن جایی که بیماری دوقطبی شدت ثابتی ندارد و طیف خفیف تا شدید را در برمی‌گیرد، برخی اوقات تشخیص آن می‌تواند سخت و مشکل باشد. از این رو، در جلسات مشاوره فردی، معمولا روانشناس با ذکاوت و تجربه خود، سوالات و مسائلی را مطرح می‌کند تا نوع بیماری و سطح آن را تشخیص دهد.
علائم اختلال دوقطبی چیست؟
در اولین جلسات روان درمانی، چنانچه درمانگر مشکوک به بیماری دوقطبی باشد، از مراجعه‌کننده و اطرافیان او درباره علائم و نشانه‌هایی که تجربه می‌کند سوال می‌پرسد. شناخت علائم و صحبت درباره آن‌ها، به بیمار کمک می‌کند تا با مشکلات خود آشنا شده و راحت‌تر پروسه درمان را بپذیرد.
در ادامه، به بررسی دقیق علائم بیماری دوقطبی می‌پردازیم…
علائم مربوط به فاز افسردگی:
معمولا افسردگی که ناشی از اختلال دوقطبی است، شدید‌تر از افسردگی معمولی است. این افسردگی می‌تواند به قدری شدید باشد که فرد را از انجام امور روزانه و شخصی بازدارد. برخی از علائم و نشانه‌های افسردگی ناشی از بیماری دوقطبی عبارتند از:
- احساس غم و اندوه طولانی مدتی که با هیچ کاری از بین نمی‌رود؛
- گریه‌های بی‌دلیل؛
- از دست دادن میل و هدف نسبت به زندگی؛
- احساس بی‌ارزشی؛
- زودرنجی بی‌مورد؛
- فکر به خودکشی؛
- نداشتن افکار مثبت؛
- عدم توانایی اخذ تصمیمات ساده؛
- از دست دادن تمرکز؛
- بی‌اشتهایی؛
- بروز مشکل در خواب؛
- داشتن احساس خستگی در تمام طول روز؛
- یبوست شدید؛
- ترس و پرهیز از روبرو شدن با افراد مختلف؛
- ناتوانی در شروع و به پایان رساندن کارها؛
- و…
علائم مربوط به فاز شیدایی:
در حالت شیدایی، فرد احساس داشتن انرژی زیادی می‌کند و ممکن است دچار خود بزرگ‌بینی و حتی توهم شود. گاهی تصمیمات و نظراتی که در این فاز شکل می‌گیرند، از نظر روان پزشک لجوجانه، خطرناک و حتی شرم آور هستند. شیدایی نیز می‌تواند زندگی روزانه فرد را مختل کند و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را وارد کند. برخی از علائم حالت شیدایی عبارتند از:
- داشتن شور و هیجان زیاد نسبت به اتفاقات و رویداد‌های ساده؛
- تحریک‌پذیری و عصبی شدن سریع؛
- احساس خود برتر‌بینی؛
- داشتن ایده‌های هیجان انگیز زیاد؛
- میل زیاد به پیاده‌سازی همه ایده‌ها و در نهایت از یک شاخه به شاخه دیگر پریدن؛
- بالا رفتن میل به رابطه جنسی؛
- داشتن اهداف غیر واقعی و بیش از حد بلند پروازانه؛
- فعالیت زیاد در طول روز؛
- سریع صحبت کردن؛
- داشتن رفتار‌های هیجانی و نامعقول؛
- اخذ تصمیمات اشتباه زیاد؛
- ولخرجی و از دست دادن سرمایه به دلایل بی‌شمار؛
- داشتن احساس صمیمیت با افراد غریبه؛
- ابراز احساسات زیاد و بی‌مورد؛
- و…
علائم مربوط به فاز جنون:
جنون، مرحله شدید‌تر فاز شیدایی است. گاهی اوقات مرز بین جنون و شیدایی بسیار باریک بوده و به همین علت، تشخیص آن کمی مشکل است. از آنجایی که زندگی مشترک در چنین شرایطی بسیار سخت و طاقت فرسا است، روانشناسان پیشنهاد می‌کنند که در دوران آشنایی، حتما برای دریافت خدمات مشاوره پیش از ازدواج، به یک فرد متخصص و زبده مراجعه کنید تا تمام علائم و نشانه‌های شما و طرف مقابلتان بررسی شوند.
برخی از علائم جنون عبارتند از:
- احساس برتری نسبت به همه؛
- حرکات و رفتار‌های نامناسب و نامعقول؛
- توهم دیداری، شنیداری و… ؛
- صحبت درباره مسائل خارج از بحث؛
- و…
علت اختلال دوقطبی چه چیزی است؟
تاکنون دلیل واحد و مشخصی برای ابتلا به بیماری دوقطبی پیدا نشده است. البته عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند به تنهایی یا با کمک دیگر عوامل، زمینه ساز بروز این بیماری باشند. برخی از این عوامل عبارتند از:
ژنتیک (سابقه خانوادگی)
دوقطبی مانند بسیاری از بیماری‌های روانی دیگر، می‌تواند به علت ژنتیک بروز کند. تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که در بین بستگان خود، بیماران مبتلا به دوقطبی نوع 1 و 2 را دارند، ده برابر بیشتر از افراد عادی در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
اضطراب و استرس
اضطراب و استرس از دیگر عواملی هستند که اگر کنترل نشوند، می‌توانند سیستم مغزی و روانی فرد را تحت تاثیر قرار داده و او را درگیر بیماری دوقطبی کنند. دلیل این امر می‌تواند ترشح هورمون‌ها و واکنش‌های شیمیایی مخربی باشد که در زمان اضطراب و استرس صورت می‌گیرد.
آسیب مغزی
یکی دیگر از عواملی که بر روی ابتلا به بیماری دوقطبی تاثیر می‌گذارد آسیب مغزی است. تحقیقات نشان داده افرادی که پس از آسیب مغزی دچار بیماری دوقطبی شده‌اند، نسبت به افرادی که قشر غشای مغزی آن‌ها ضخیم‌تر است، دوره‌های افسردگی و شیدایی شدید تری را تجربه می‌کنند.
تاثیر اختلال دوقطبی بر مغز چیست؟
ماده خاکستری مغز یکی از اجزاء مهم دستگاه عصبی مرکزی است و نقش مهمی در رفتار و حرکات ما دارد. تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که به بیماری دوقطبی دچار شده‌اند نسبت به افراد عادی، در قسمت لوب پیشانی و گیجگاه مغزشان، ماده خاکستری کمتری دارند. این قسمت از مغز، مسئول احساسات و هیجانات است و کمبود ماده خاکستری می‌تواند تاثیر زیادی برای روی رفتار فرد بگذارد.
همچنین، یکی از علت‌های شیدایی می‌تواند پایین بودن سطح سروتونین و در عین حال بالا بودن سطح نوراپی نفرین در مغز باشد.
ازدواج با افراد دوقطبی
معمولا در جلسات مشاوره خانواده، به بررسی ریشه مشکلات و اختلافات می‌پردازند. یکی از علت‌هایی که می‌تواند زمینه ساز بروز مشکل در زندگی زناشویی باشد، ابتلا به بیماری دوقطبی است. چنانچه یکی از زوجین یا هر دو آن‌ها به این اختلال دچار شده باشند، مشاور از آن‌ها می‌خواهد برای حل مشکل‌شان، درمان این اختلال را آغاز نمایند.
زندگی با فردی که به این اختلال دچار است می‌تواند سخت و چالش برانگیز باشد. رفتار تند، در لاک خود فرو رفتن، هیجانات بسیار و… مواردی هستند که هر کسی نمی‌تواند آن‌ها را برای مدت زمان طولانی تحمل کند.
برای تداوم ازدواج و عادی شدن شرایط زندگی، مهم است که بیماران نسبت به روند درمان خود پیگیری‌های لازم را انجام دهند. همچنین، شریک زندگی بیماران نیز باید به خوبی با این اختلال آشنا شود تا در زمان نیاز، رفتار مناسب را با بیمار داشته باشد. همراهی و دلگرمی همسر، می‌تواند کمک بزرگی برای کنترل و درمان این بیماری باشد.
بهترین درمان‌های اختلال دوقطبی
در حال حاضر، با توجه به درمان‌های به روز و کم خطری که برای این اختلال وجود دارد، حتی در شدید‌ترین فاز بیماری نیز نیازی به نگرانی نخواهید داشت. هر چه زودتر روند درمان را شروع نمایید، بهتر می‌توانید آن را کنترل و مدیریت کنید. یکی از ایده آل‌ترین درمان‌های بیماری دوقطبی، ترکیب دارو درمانی و روان درمانی است.
معمولا درمانگر از بیماران می‌خواهد که علائم و نشانه‌هایی که در طول درمان با آن‌ها مواجه می‌شوند را یادداشت کنند تا بهتر بتوانند برنامه درمانی را تنظیم کرده و از بروز فاز‌های شدید جلوگیری نمایند.
برخی از شناخته شده‌ترین درمان‌های بیماری دوقطبی عبارتند از:
دارو درمانی
چنانچه روانپزشک تشخیص دهد که فرد برای حفظ تعادل شیمیایی مغزش نیاز به مصرف دارو دارد، بیمار باید طبق نظر و تشخیص او، به دارو درمانی پایبند باشد. داروهایی که برای کنترل و درمان بیماری دوقطبی تجویز می‌شوند، سعی بر مدیریت فاز شیدایی و افسردگی دارند. بسته به اینکه بیمار در چه فازی قرار دارد و چه علائمی را تجربه می‌کند، پزشک دارو‌های مورد نیاز را تجویز می‌کند.
برخی از داروهایی که برای درمان و کنترل این اختلال تجویز می‌شوند عبارتند از:
- لیتیم؛
- لاموتریژین؛
- والپروئیک اسید؛
- دی والپروئکس سدیم؛
- کاربامازپین؛
- الانزاپین؛
- کوئتیاپین؛
- ریسپریدون؛
- کلونازپام؛
- زولپیدم؛
- و…
مصرف خودسرانه و بدون نظر پزشک چنین داروهایی، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. بدین منظور، قبل از تهیه و مصرف این دارو‌ها، باید با پزشک متخصص خود مشورت نمایید.
روان درمانی
در مرحله اول روان درمانی، اطلاعات کاملی به بیماران درباره بیماری‌ای که با آن مواجه هستند داده می‌شود. این امر به این دلیل صورت می‌گیرد که بیمار با داشتن آگاهی لازم، بهتر می‌تواند با مشکلی که با آن مواجه است آشنا شده و به درمان پایبند باشد. همچنین، به خانواده و اطرافیان بیمار نیز آموزش‌های لازم داده می‌شود تا از پریشانی و نگرانی بی‌مورد جلوگیری شود و بتوانند در درمان بیمار، با شیوه‌ای صحیح به او کمک کنند.
تحقیقات نشان داده که روان درمانی تاثیر زیادی در کاهش علائم بیماری، مدت زمان بستری شدن و مصرف دارو دارد. بیمارانی که همراه با دارو درمانی یا شوک درمانی، دوره‌های روان درمانی را طی می‌کنند، نسبت به بیمارانی که از این خدمات استفاده نمی‌کنند، زودتر به زندگی معمولی و عادی برمی‌گردند.
آموزش روانی، درمان شناختی-رفتاری، آموزش خانواده، درمان مشکلات خواب و… از نمونه‌های روان درمانی هستند.
شوک درمانی
در صورتی که سیستم مغزی بیمار دچار دگرگونی شده باشد یا فرد به دلیل حاملگی قادر به مصرف دارو نباشد، ممکن است روان پریشی یا افکار خودکشی به سراغش بیایند. در چنین شرایطی، مصرف دارو یا روان درمانی تاثیر زیادی بر روی کنترل این اختلال ندارند و روانپزشک شوک درمانی را توصیه می‌کند.
در شکل سنتی شوک درمانی، احتمال از دست رفتن حافظه وجود داشت. اما در حال حاضر، با کشف روش‌های جدید و به روز، چنین احتمالی بسیار کمتر شده است. از آنجایی که تاثیر شوک درمانی زیاد است، بلافاصله پس از آن، بیمار به بهبودی نسبی خواهد رسید.
ایا درمان قطعی اختلال دوقطبی وجود دارد؟
تاکنون درمان قطعی برای اختلال دوقطبی پیدا نشده، اما با استفاده از روش‌های نوین درمان، می‌توان این اختلال را به طور کامل کنترل کرد. کلید اصلی کنترل این بیماری، شناخت و تعهد بیمار است.
تا زمانی که نتوانید با مشکل خود به خوبی آشنا شوید، تصور درستی از درمان نخواهید داشت. همچنین، در صورتی که نسبت به درمان بی‌تفاوت باشید، نمی‌توانید آنطور که باید این اختلال را کنترل کنید.
با داشتن یک برنامه منظم برای زندگی و اهمیت دادن به خودتان، می‌توانید مانند افراد عادی و حتی بهتر از آن‌ها، از زیبایی‌های زندگی لذت ببرید.
سخن پایانی
بیماری‌های روانی دقیقا به اندازه بیماری‌های جسمی، مهم هستند. آسیب‌هایی که برخی از بیماری‌های روانی بر روی سلامت و زندگی فرد می‌گذارد، به مراتب بیشتر از بیماری‌های جسمی است. به همین منظور، بسیار مهم است که اگر به اختلالی دچار شدید، سریعا برای تشخیص، درمان و کنترل آن، به یک فرد متخصص مراجعه کنید.
یکی از انواع بیماری‌های روانی، بیماری دوقطبی است که در صورت کنترل نکردن، می‌تواند زندگی فرد را با مشکل مواجه کند. مشاوره با متخصص در چنین شرایطی، می‌تواند مانند چراغی در یک جاده تاریک به شما کمک کند.
دکتر مهسا کاشفی زاده، عضو سازمان نظام روانشناسی و انجمن روانشناسان ایران و دارای مدرک دکتری روانشناسی تخصصی، مفتخر است تا با ارائه خدمات روانشناسی، در خدمت شما عزیزان باشد. جهت اطلاع از نحوه ارتباط، به صفحه تماس با ما مراجعه فرمایید.