تفاوت توهم و هذیان در چیست؟
آنچه در این مقاله می خوانید
هذیان و توهم هر دو از نشانه‌های اختلالات روانی هستند که درک فرد از واقعیت را تغییر می‌دهند. هرچند این دو نشانه شباهت‌هایی با هم دارند، اما کاملاً یکسان نیستند. شناخت تفاوت توهم و هذیان می‌تواند در تشخیص و درمان مؤثرتر این اختلالات و همچنین مدیریت بهتر شرایط روانی مرتبط با این نشانه‌ها بسیار کمک‌کننده باشد. ذهن انسان یک ابزار بسیار قدرتمند است که می‌تواند حالت‌ها، افکار و رفتارها را شکل دهد و واقعیت‌های فردی را بسازد. هنگامی که فرد با یک اختلال روانی مواجه می‌شود، عملکرد مغز ممکن است دچار مشکل شود. در چنین شرایطی، تغییرات در مغز می‌تواند باعث سوءتفاهم میان آنچه واقعی است و آنچه که فرد در زندگی روزمره خود تصور می‌کند، شود. هذیان‌ها و توهمات اغلب بخشی از یک مشکل بزرگتر هستند. آگاهی از تفاوت‌های این دو نشانه می‌تواند به شما در انتخاب بهترین راهکار کمک کند. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا به صورت دقیق تر به بررسی تفاوت توهم و هذیان بپردازیم.
تعریف هذیان و انواع آن
هذیان‌ها باورهای نادرستی هستند که فرد به آنها اصرار می‌ورزد، حتی زمانی که شواهدی واضح نشان می‌دهد که این باورها درست نیستند. این باورها می‌توانند به دو دسته تقسیم شوند: ماهیت هذیان‌ها می‌تواند عجیب و یا غیر عجیب تلقی شود. به عنوان مثال، باور به خیانت همسر می‌تواند یک هذیان غیرعجیب باشد، زیرا چنین اتفاقاتی در دنیای واقعی ممکن است رخ دهند. از سوی دیگر، باور به توانایی نامرئی شدن یک هذیان عجیب است، چرا که در واقعیت امکان‌پذیر نیست.
انواع هذیان
هذیان‌ها بر اساس موضوعات مختلف دسته‌بندی می‌شوند. برخی از مهم‌ترین انواع هذیان عبارتند از:
هذیان‌های بزرگ: فرد معتقد است که از دیگران برتر است و دارای ویژگی‌های خاصی است که او را از دیگران متمایز می‌کند.
هذیان‌های حسود: فرد باور دارد که در یک رابطه عاطفی، شریک زندگی‌اش به او خیانت می‌کند. در این مورد خانواده درمانی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
هذیان‌های ارتومانیک: فرد معتقد است که یک شخصیت معروف یا فرد مهمی به او علاقه دارد. این نوع هذیان ممکن است به رفتارهای خطرناکی مانند تعقیب منجر شود.
هذیان‌های جسمانی: فرد فکر می‌کند که به یک بیماری جدی یا عفونت مبتلا است، در حالی که در واقع چنین نیست.
هذیان‌های آزاردهنده: این نوع هذیان‌ها معمولاً پارانوئید هستند و شامل باورهایی می‌شوند که دیگران قصد آسیب رساندن به فرد را دارند. این نوع هذیان‌ها معمولاً در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دیده می‌شود.
علل و شرایط مرتبط با هذیان
هذیان‌ها ممکن است به‌عنوان یک اختلال مستقل ظاهر شوند یا بخشی از نشانه‌های یک بیماری دیگر باشند. برخی از شرایطی که می‌توانند باعث بروز هذیان شوند عبارتند از:
– بیماری آلزایمر
– زوال عقل
– آسیب‌های مغزی
– بیماری پارکینسون
– اختلالات هذیانی
– روان‌گسیختگی
– اختلالات خلقی و اختلال اضطرابی
– سوء مصرف مواد
– روان پریشی ناشی از مواد مخدر
در برخی موارد، هذیان‌ها ممکن است زندگی فرد را چندان مختل نکنند. به عنوان مثال، فردی که به آلزایمر مبتلا است ممکن است تصور کند که با یکی از اعضای خانواده فوت‌شده‌اش در ارتباط است. اما در مواردی دیگر، مانند اسکیزوفرنی، هذیان‌ها می‌توانند منبع اصلی استرس و اختلال در زندگی روزمره فرد باشند، مثلاً فرد ممکن است باور داشته باشد که توسط وسایل الکترونیکی جاسوسی می‌شود. برای درمان اختلال هذیانی (مقاله جدید) لازم است به مشاورین و روانپزشکان حاذق مراجعه شود.
تعریف توهم و انواع آن
توهمات شباهت زیادی به هذیان‌ها دارند، زیرا باعث می‌شوند فرد احساس کند چیزی را تجربه می‌کند که در واقع اتفاق نیفتاده است. با این حال، توهمات مبتنی بر باورها نیستند و بیشتر به عنوان تجربیات حسی نادرست ظاهر می‌شوند. یعنی فرد چیزی را حس می‌کند، می‌بیند، می‌چشد، می‌شنود یا استشمام می‌کند که در واقع وجود ندارد. مانند هذیان‌ها، توهم‌ها نیز اغلب نشانه‌ای از یک اختلال گسترده‌تر هستند، اما می‌توانند به دلایل موقعیتی مانند سوء مصرف مواد نیز بروز کنند.
انواع توهم
توهم‌ها بر حواس مختلف تأثیر می‌گذارند و بر همین اساس دسته‌بندی می‌شوند:
– شنیداری: شنیدن صداهایی که وجود ندارند.
– بصری: دیدن چیزهایی که وجود ندارند.
– بویایی: استشمام بوهایی که وجود ندارند.
– لمسی: احساس لمس یا تماس با چیزی که وجود ندارد.
– چشایی: چشیدن طعم‌هایی که وجود ندارند.
علل و اثرات توهم
توهمات ممکن است نشانه برخی بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی باشند، اما عوامل دیگری نیز می‌توانند موجب بروز آن شوند. افرادی که با مشکلات پزشکی، استرس‌های فیزیکی و روانی و کمبود ویتامین مواجه هستند نیز ممکن است توهم را تجربه کنند.
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که توهمات، صرف‌نظر از محرک، ممکن است ناشی از تغییر ارتباط بین نواحی مختلف مغز باشند. این تغییرات می‌تواند منجر به اشتباه در تشخیص منبع یک فکر ساختگی به عنوان یک منبع خارجی (مانند صدای دیگران) شود. عوامل مؤثر در بروز توهم شامل موارد زیر می‌باشد:
مصرف مواد
مصرف مواد مختلف از جمله داروهای تجویز شده، مواد مخدر تفریحی (مشروع و غیرمجاز) و سموم می‌تواند منجر به توهم شود. این حالت به عنوان روان پریشی ناشی از مواد مخدر شناخته می‌شود. مصرف نادرست مواد مخدر می‌تواند هنگام مسمومیت حاد، استفاده مکرر و حتی ترک، توهم ایجاد کند. در اکثر موارد، با سم‌زدایی و پرهیز از این مواد، علائم کاهش می‌یابند.
داروها
برخی از داروهای تجویز شده نیز می‌توانند عوارض جانبی روان‌پریشی داشته باشند. از جمله این داروها می‌توان به مسدودکننده‌های بتا، داروهای ضد افسردگی، شل‌کننده‌های عضلانی، محرک‌ها و حتی برخی از داروهای ضد ویروسی و آنتی‌بیوتیک‌ها اشاره کرد.
وضعیت سلامت روان
توهمات یکی از ویژگی‌های کلیدی اسکیزوفرنی (با شیوع 60-70 درصد) هستند، اما می‌توانند در سایر اختلالات روانی مانند اختلال اسکیزوافکتیو، اختلال دوقطبی، اختلال شخصیت اسکیزوتایپی و اختلالات خوردن نیز مشاهده شوند.
بیماری‌های نورودژنراتیو
اختلال در عملکرد مسیرهای مغزی مرتبط با احساس و ادراک می‌تواند منجر به توهم شود. اگرچه همه موارد بیماری‌های نورودژنراتیو با توهم همراه نیستند، اما می‌توانند در بخشی از افراد مبتلا به زوال عقل، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر و بیماری هانتینگتون بروز کنند.
شرایط پزشکی
سایر شرایط پزشکی که می‌توانند موجب توهم شوند عبارتند از صرع، تومورهای مغزی، آسیب‌های مغزی تروماتیک، اختلال عملکرد تیروئید، آنسفالوپاتی هاشیموتو، اختلالات کروموزومی و اختلالات خودایمنی.
اختلالات حسی
برخی اختلالات حسی مانند اختلالات شنوایی، بیماری‌های چشمی، ناشنوایی و وزوز گوش نیز ممکن است باعث بروز توهم شوند.
شرایط مرتبط با خواب
محرومیت از خواب، کمبود خواب، فلج خواب و نارکولپسی نیز می‌توانند به توهم منجر شوند.
استرس فیزیکی و روانی
استرس می‌تواند تغییرات فیزیولوژیکی در مغز و بدن ایجاد کند. در موارد نادر، استرس شدید روانی ناشی از محرومیت حسی، اختلال افسردگی، خستگی، سوگ و سوء استفاده فیزیکی یا جنسی ممکن است منجر به توهم شود.
کمبود ویتامین
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود ویتامین‌های B12 و D ممکن است با تمایل به توهم مرتبط باشد.
تفاوت بین توهم و هذیان چیست؟
برای درک فرق توهم و هذیان باید گفت از نظر بالینی، توهم شامل نوعی تجربه حسی است؛ مانند شنیدن، دیدن یا لمس چیزی که در واقعیت خارجی و فیزیکی وجود ندارد (یعنی خارج از ذهن).
از سوی دیگر، هذیان‌ها بیشتر مفهومی هستند. آنها شامل باورهای گسترده‌تری درباره واقعیت یا وضعیت یک فرد می‌شوند؛ مانند اینکه او کیست یا شرایط زندگی‌اش چگونه است.
برخی از اشکال بیماری‌های روانی، مانند اسکیزوفرنی، می‌توانند شامل هر دو این موارد یعنی توهم و هذیان باشند.
جملات زیر نمونه‌هایی از استفاده معمول توهم و هذیان هستند و تفاوت‌های آنها را نشان می‌دهند.
– توهمات بصری و شنوایی یک علامت رایج در برخی از اشکال روان‌پریشی هستند.
– مصرف داروی توهم‌زا مانند ال‌اس‌دی اغلب منجر به توهم می‌شود.
– بسیاری از هذیان‌های بیماران شامل نوعی احساس تعقیب و آزار است.
تشخیص دقیق و درمان مناسب توهم و هذیان، نیازمند مشاوره روانشناسی حرفه‌ای است. مشاوره روانشناسی می‌تواند به فرد کمک کند تا به درک بهتری از وضعیت خود برسد و راهکارهای موثری برای مدیریت علائم دریافت کند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم در خود یا اطرافیان می‌توانید با دکتر مهسا کاشفی زاده در ارتباط باشید و برای بهبودی و کنترل آن اقدام کنید.
چگونه توهم و هذیان تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص اینکه فردی دچار توهم یا هذیان است، هیچ آزمایش تشخیصی واحدی وجود ندارد. در عوض، از مجموعه‌ای از ابزارها و آزمون‌ها استفاده می‌شود که می‌تواند شامل آزمون‌های شخصیت فرافکنانه مانند آزمون ادراک موضوعی (TAT) و همچنین آزمون‌های شخصیت عینی مانند پرسشنامه شخصیت چندمرحله‌ای مینه‌سوتا (MMPI) باشد. این ابزارها به ارزیابی علائم و کشف دلایل احتمالی آنها کمک می‌کنند.
فرآیند تشخیص توهم و هذیان عموما شامل مراحل زیر باشد:
- ارزیابی روانپزشکی:
این ارزیابی معمولاً شامل گفتگو با روانپزشک یا روانشناس در مورد تجربیات فرد و انجام آزمایشات عصب‌روانشناختی است. این آزمایشات شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و معماهای مختصر هستند که به ارزیابی عملکرد مغز به روشی غیرتهاجمی کمک می‌کنند.
- گفتگو با خانواده:
توهم‌ها و هذیان‌ها برای فردی که آنها را تجربه می‌کند بسیار واقعی هستند و ارزیابی صحت این تجربیات برای پزشک در هر لحظه دشوار است. حضور یک عضو خانواده یا دوست می‌تواند با ارائه دیدگاه‌ها و اطلاعات اضافی به پزشکان در تشخیص کمک کند.
- آزمایش خون:
آزمایش خون می‌تواند به ارزیابی وجود مواد محرک روان‌پریشی، سطح هورمون‌ها، عفونت‌ها، شرایط پزشکی، سوءتغذیه و خطر ژنتیکی اسکیزوفرنی کمک کند.
- آزمایش ادرار و غربالگری‌های مرتبط:
غربالگری‌های سم‌شناسی می‌توانند تعیین کنند که آیا داروها یا سایر شرایط پزشکی باعث بروز علائم روان‌پریشی شده‌اند یا خیر.
- اسکن تصویربرداری:
اسکن‌های تصویربرداری عصبی مانند MRI، PET و CT می‌توانند به تشخیص تومورهای غیرطبیعی مغز یا کیست‌هایی که ممکن است بر بافت مغز فشار وارد کنند و علائم روان‌پریشی ایجاد کنند، کمک کنند.
این مجموعه از ارزیابی‌ها و آزمایشات به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی داشته باشند و بتوانند بهترین روش درمانی را برای فرد انتخاب کنند.
درمان توهم و هذیان
درمان توهم و هذیان بسته به علت زمینه‌ای می‌تواند متفاوت باشد. برخی از روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
- بستری شدن: اگر فرد دچار یک دوره شدید روان‌پریشی باشد یا خطر آسیب به خود یا دیگران داشته باشد، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان تا زمان تثبیت وضعیت داشته باشد.
- داروهای ضدروان‌پریشی: این داروها می‌توانند به کاهش توهم و هذیان کمک کنند. همچنین باعث بهبود تفکر شفاف می‌شوند و به فرد کمک می‌کنند تا بین واقعیت و غیرواقعیت تفاوت قائل شود. این داروها با مسدود کردن اثرات نوروترانسمیتر دوپامین در مغز عمل می‌کنند.
- روان‌درمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به افراد کمک کند تا توهمات و هذیان‌های خود را شناسایی کنند و واکنش‌های خود را به آنها کنترل کنند. به عنوان مثال، فرد ممکن است یاد بگیرد که اگر شخص دیگر بطری کچاپ رقصان روی میز را نمی‌بیند، احتمالاً واقعی نیست.
- توانبخشی و حمایت: افرادی که دچار روان‌پریشی هستند ممکن است نیاز به توانبخشی داشته باشند تا بتوانند به صورت مستقل عمل کنند و ممکن است از پیوستن به گروه‌های حمایتی بهره‌مند شوند، جایی که می‌توانند با دیگران که تجربیات مشابهی داشته‌اند، ارتباط برقرار کنند.
این روش‌های درمانی می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به توهم و هذیان کمک کنند و آنها را در مسیر بهبودی قرار دهند.
نتیجه‌گیری
توهمات و هذیان ها می توانند اشکال مختلفی داشته باشند و بسته به فرد و علت آن با فرکانس و شدت متفاوت رخ دهند. این تجربیات و باورهای حسی معیوب برای فرد بسیار واقعی است و می تواند بسیار ناراحت کننده و مخرب باشد. با این حال، اگر شما یا شخصی که برایتان مهم است با این علائم دست و پنجه نرم می‌کند، عاقلانه است که به دنبال کمک یا ارزیابی باشید. متخصصان روانشناسی با استفاده از تکنیک‌های مختلف، از جمله روان‌درمانی و آزمون‌های تشخیصی، می‌توانند به شناسایی علل زمینه‌ای کمک کرده و برنامه‌های درمانی متناسب با نیازهای فردی را طراحی کنند.
در این زمینه، دکتر مهسا کاشفی‌زاده، روانشناس برجسته، با تخصص و تجربه گسترده خود در حوزه‌های مختلف روانشناسی، از جمله درمان توهم و هذیان، می‌توانند به افراد در شناسایی دقیق وضعیت روانی خود و یافتن راهکارهای مؤثر برای بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. مراجعه به یک متخصص با تجربه مانند دکتر کاشفی‌زاده می‌تواند گام مهمی در مسیر درمان و بهبود وضعیت روانی باشد.
سوالات متداول
- توهم و هذیان چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
– توهم‌ها به ادراک‌های حسی نادرست اشاره دارند؛ یعنی فرد چیزی را می‌بیند، می‌شنود، می‌چشد یا حس می‌کند که در واقعیت وجود ندارد. در حالی که هذیان‌ها باورهای نادرست هستند که فرد به آنها اعتقاد راسخ دارد، حتی اگر شواهدی بر خلاف آنها وجود داشته باشد.
- آیا توهم و هذیان همیشه نشانه یک بیماری روانی هستند؟
– نه همیشه. توهم و هذیان با توجه به شرایط هر شخص می‌توانند نشانه‌ای از بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی باشند، اما ممکن است به دلایل دیگری مانند سوءمصرف مواد، اختلالات عصبی یا شرایط پزشکی نیز رخ دهند.
- چگونه می‌توان توهم و هذیان را تشخیص داد؟
– تشخیص توهم و هذیان معمولاً شامل ارزیابی‌های روانپزشکی، گفت‌وگو با خانواده و انجام آزمایشات مختلف مانند آزمایش خون، غربالگری‌های سم‌شناسی و اسکن‌های تصویربرداری است. این اقدامات به پزشکان کمک می‌کنند تا علت و شدت علائم را بهتر درک کنند.
- آیا درمان توهم و هذیان مشابه است؟
– درمان توهم و هذیان می‌تواند شامل داروهای ضدروان‌پریشی، روان‌درمانی و حمایت‌های اجتماعی باشد، اما روش‌های درمانی ممکن است بسته به علت زمینه‌ای و شدت علائم متفاوت باشند. برای مثال، درمان‌های دارویی و روان‌درمانی می‌توانند به کاهش توهمات و هذیان‌ها کمک کنند.
- آیا توهم و هذیان می‌توانند همزمان در یک فرد وجود داشته باشند؟
– بله، در برخی شرایط، توهم و هذیان می‌توانند همزمان در یک فرد وجود داشته باشند. به عنوان مثال، در اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی، فرد ممکن است هم توهمات شنوایی و بصری داشته باشد و هم باورهای نادرست (هذیان).
