روانشناسی گشتالت

گشتالت و به تبع آن روانشناسی گشتالت یکی از از شاخه‌های مهم روانشناسی است که پیروان مخصوص به خود را دارد. اما اینکه روانشناسی گشتالت چیست و به چه شکلی کار می‌کند را در این مطلب به آن می‌پردازیم. اگر شما دوست دارید در مورد تئوری گشتالت و جزئیات مربوط به آن بیشتر بدانید این مطلب را از دست ندهید.

گشتالت چیست؟

قبل از اینکه بخواهیم در مورد روانشناسی گشتالت صحبت کنیم در ابتدا باید با معنا و تعریف کلی گشتالت آشنا شویم. این واژه یک واژه آلمانی است که در ترجمه فارسی به معنی الگو، پیکربندییا انگاره است. به زبان ساده تعریف گشتالت، یک رويکرد و دیدگاه کلی نگری است. در این دیدگاه اجزاء کوچک در کنار هم قرار می‌گیرند و یک کل بزرگ را تولید می‌کنند، به واژه گشتالت، هیئت نگر هم می‌گويند. در این نوع تفکر جزئیات و اجزاء کوچک اهمیتی ندارند. در این مدل فکری ادراک و بینش و حل مسئله مهمترین موضوع است و از طریق آن می‌توان مسائل را حل کرد. از طرفی، روش درمانی گشتالت سعی می‌کند به سوالاتی از قبیل رفتار چیست پاسخ دهد.

روانشناسی گشتالت چیست؟

بعد از اینکه با تعریف کلی گشتالت آشنا شدید حالا وقت آن است که با روانشناسی گشتالت هم آشنا شوید. پیروان این مکتب فکری تلاش می‌کنند تا ذهن و رفتار انسان‌ها را به عنوان یک کل بزرگ در نظر بگیرند و تمرکز را از جزئیات برمی‌دارند و به کل اختصاص می دهند. به این موضوع مهم توجه کنید که این شاخه روانشناسی تاکنون توانسته یک نقش بسیار بزرگ در حوزه ادراک و احساسات افراد داشته باشد. یکی از موضوعات مهمی که در حوزه روانشناسی گشتالت وجود دارد این است که ادراک افراد و انسان‌ها فقط چیزی که به صورت فیزیکی و قابل لمس در اطراف و محیط می‌بینند نیست بلکه ناشی از انتظارات و انگیزه‌های افراد است. در این تفکر رفتار معنادار افراد ناشی از درک احساسات و ارتباطات است.

نظریه گشتالت

اما نظریه مربوط به گشتالت یکی از نظریه‌های بسیار جنجالی و در عین حال جالب و با انتقادهای زیادی بوده است. در این نظریه مفهوم کلی بر روی موضوعات انتزاعی در مقابل مفاهیم فیزیکی محض است. روانشناسانی که پیرو این مکتب روانشناسی هستند به این موضوع اذعان دارند که یک دیدگاه و رویکرد کلی نگر و بزرگ کمک بیشتری به حل مسائل و درک مفاهیم بزرگ می‌کند. گشتالت به صورت کلی تلاش می‌کند تا به سوال‌های زیادی از جمله سوال ادراک چیست پاسخ بدهد.

همانطور که در بالا نیز در مورد آن صحبت کرده بودیم پیروان این شاخه روانشناسی، بر اساس این موضوع که ادراک، بینش و حل مسئله مهمترین موضوعاتی هستند که با استفاده از آن می‌توان مشکلات و موضوعات مختلف را حل کرد، ارتباط بین اجزای هر عنصر یا شی را بسیار مهم و تاثیر گذار می‌دانند.

گشتالت و رایانه

از آنجایی که امروزه رایانه به بخش بزرگی از زندگی افراد جامعه تبدیل شده است از همین رو می‌توان تاثیر نظریه گشتالت را به علم رایانه مشاهده کرد. یکی از تاثیرات بسیار مهم این روانشناسی در حوزه رابط گرافیکی کامپیوتر است. در واقع پیروان این مکتب فکری این موضوع را بیان می‌کنند که زمانی که افراد وارد یک سایت یا نرم افزار می‌شوند در اولین مرحله فقط کلیت سایت و موضوع آن را بررسی می‌کنند و توجه زیادی به جزئیات آن نمی‌کنند. این موضوع در حالی است که تمامی آن رابط کاربری گرافیکی از تعداد بسیار زیادی از اجزا کوچک و ریز ترکیب و ایجاد شده است و عوض شدن کوچکترین جزئیاتی باعث تغییر کل سایت و یا اپلیکیشن می‌شود.

اصول روانشناسی گشتالت

حالا که با تعریف کلی و مفهوم گشتالت و روانشناسی آن آشنا شدید بهتر است که اصول روانشناسی گشتالت را نیز بدانید. به همین دلیل در ادامه این اصول را برای شما ذکر کرده‌ايم. این اصول توسط معروفترین روانشناس این نظریه یعنی ور تایمر نگارش شده است. در ادامه مهمترین آن‌ها را برای شما بیان می‌کنیم.

مختصر بودن یکی از اصول این روانشناسی است که در واقع این اصل به این موضوع تاکید دارد که بهتر است همه چیز را در ساده‌ترین و کوتاهترین  حالت آن در نظر بگیریم.

شباهت اصل بعدی این روانشناسی است که در این اصل به این موضوع اشاره می‌کند که اکثریت افراد معمولاً موضوعات متفاوت را بر اساس فاکتورهایی مثل رنگ، اندازه، جهت و… با هم در یک دسته یا گروه قرار می‌دهند و به دنبال شباهت بین اجزاء مختلف هستند.

مجاورت نیز از دیگر اصول مهم روانشناسی است در این اصل تاکید بر این موضوع است که کنار هم بودن و همجوار بودن هر چیزی یا شی نشان دهنده این است که آن اشیا و یا اجزا تمایل دارند که در یک دسته و یا گروه قرار بگیرند.

تداوم، مطابق با این اصل روانشناسی گشتالت، زمانی که اجزای یا عناصری بر روی یک خط یا بر روی یک منحنی قرار بگیرند افراد این اجزا را در ارتباط با هم و یا در ادامه هم فرض می‌کنند. در صورتی که این عناصر و یا این اجزا در ادامه هم و بر روی یک خط نیستند.

بسته شدن هم یکی دیگر از این اصول مهم است که در آن تاکید بر این موضوع است که اجزا و یا عناصری که به شکلی قرار می‌گیرند که انگار یک شیء بسته را می‌سازند به عنوان یک دسته و گروه در نظر گرفته می‌شوند.

اما اصل بعدی این روانشناسی مربوط به منطقه مشترک است. در واقع این اصل نشان می‌دهد که اکثریت افراد به این موضوع تمایل دارند تا اشیا و یا عناصری که اشتراک منطقه و محیط دارند را با هم در یک دسته و در یک گروه قرار بدهند

تأثیرهای نهضت گشتالت

در ادامه بعد از اینکه با تعاریف کلی و اصول روانشناسی گشتالت آشنا شدید حالا وقت آن است که تاثیر های نهضت گشتالت را با هم بررسی کنیم. این موضوع را به یاد داشته باشید که زمانی که این رویکرد و مدل فکری آغاز شد مخالفان و منتقدان بسیار زیادی داشت. تاثیرات این روش فکری بر روی موضوعاتی مثل روانشناسی اجتماعی، انگیزه، یادگیری، اراده، ادراک، شخصیت، تفکر و… داشت.

برنامه های کاربردی

برنامه‌های کاربردی که در حوزه گشتالت  می‌توان به آن‌ها اشاره کرد عبارتند از: گشتالت درمانی، طراحی و…

گشتالت درمانی یکی از موضوعات بسیار مهمی است که در ادامه جزئیات بیشتری را در مورد آن بررسی می‌کنیم و همچنین روش‌های آن را با هم بررسی می‌کنیم. در روش گشتالت درمانی که برای درمان بیماری‌های روحی و روانی زیادی مثل افسردگی،  عدم اعتماد به نفس و… توصیه می‌شود از این موضوع که باید همه چیز را به شکل یک کل بزرگ و واحد نگاه کرد استفاده می‌کند. همانطور که می‌دانید گشتالت درمانی در مقابل روش‌های درمانی دیگری به عنوان تجربه گرایی وونت شکل گرفت. این مکتب فکری به این موضوع اشاره دارد که تجربیات و پدیده‌هایی که در گذشته برای افراد اتفاق افتاده مانع از خودآگاهی افراد در مقابل اتفاقات و پدیده‌های جدید می‌شود. همچنین در این روش درمان،  تاکید بر این موضوع است که فرد بتواند مسئولیت زندگی و اشتباهات خود را بپذیرد و در مقابل اشتباهات خود، هیچ سرزنش و سرکوفتی برای خود انجام ندهد.

تمرینات گشتالت

واضح است که این روش درمانی که برای موضوعات بسیار زیادی کاربرد دارد، از یکسری فنون، تکنیک و تمرین‌های مختلف تشکیل شده است. در ادامه مهمترین فنون و تکنیک‌ها را با هم بررسی می‌کنیم. معمولاً از روش درمانی گشتالت برای موضوعاتی مثل افسردگی، عدم اعتماد به نفس، مشکل در ارتباطات، و… استفاده می‌کنند.

اولین تکنیک مربوط به تکنیک کلمات و زبان است. در این تمرین فرد مورد نظر یاد می‌گیرد که از کلمه “من” در صحبت‌هایش استفاده کند و مسئولیت همه چیز را برعهده بگیرد و تمرکز را از دیگران گرفته و بر روی خود قرار بدهد.

تکنیک بعدی مربوط به تکنیک صندلی خالی است. در این تمرین فرد در مقابل خود یک صندلی خالی قرار می‌دهد و با تصور اینکه فردی که قرار است با او کامل مکالمه کند و در مقابل او قرار دارد شروع به صحبت می‌کند.

هنرهای خلاق از دیگر  تکنیک‌های بسیار مهم در روانشناسی گشتالت است که در آن از فرد مورد نظر خواسته می‌شود از فعالیت‌های هنری مثل نقاشی و مجسمه‌سازی و… در راستای افزایش آگاهی حضور در محل و غیره استفاده کند. در این روش درمانی تلاش می‌شود به جای استفاده از مکالمه سنتی بین بیمار و درمانگر، از دیگر روش‌های برقراری ارتباط استفاده شود.

فرافکنی احساسات نیز از دیگر روش‌های درمانی گشتالت است. در این روش درمانی درمانگر، درمانجویان را به صورت گروهی قرار می‌دهد و با قرار دادن دو صندلی روبروی هم، آن‌ها را در مقابل هم قرار می‌دهد. سپس درمانگر از افراد می‌خواهد که چشم‌های خود را به صورت کامل ببندند و به فردی که به او احساسات عاطفی و دلبستگی دارند فکر کنند. حالا از افراد درخواست می‌شود که فقط به شخص مورد نظر تمرکز کنند. بعد از این مرحله افراد چشم‌های خود را باز می‌کنند و به فردی که روبروی آن‌ها نشسته است نگاه می‌کنند. حال در این مرحله از این افراد خواسته می‌شود که چشم‌های خود را بسته و این بار به یک موضوع دیگر اصطلاحاً به یک موضوع خنثی مثلاً به یک مسئله ریاضی فکر کند. سپس از این افراد درخواست می‌شود که چشم‌های خود را باز کرده و فردی که روبروی آن‌ها نشسته است را نگاه کنند. حالا در آخر از این افراد سوال پرسیده می‌شود که آیا در این دو حالت احساسی که افراد نسبت به فردی که روبروی آن‌ها نشسته بود متفاوت است یا نه؟ هدف مهم این روش این است که افراد متوجه شوند که گاهی احساسات ما به غلط وارد وقایع روزانه و واقعیت  می‌شوند.

استفاده از استعاره یکی دیگر این تکنیک‌های گشتالت است. در این روش درمانگر با نوشتن نمایشنامه‌هایی خیالی و غیر عادی از درمانجو می‌خواهد که این نمایشنامه را اجرا کند. در حین انجام این نمایشنامه درمانگر با بررسی رفتارها و شخصیت درمانجو می‌تواند مشکلات رفتاری و روانی او را به شکلی خاص تشریح کند.

مزایای گشتالت درمانی

وقتی گفته می‌شود که گشتالت روش‌های درمانی زیادی برای بیماری‌های مختلف دارد باید در مورد مزایای این روش درمانی و تفاوتی که با دیگر روش‌های درمانی دارد هم صحبت کنیم.  به همین دلیل است که در ادامه این مزایا را با هم بررسی می‌کنیم. یکی از مهمترین نقاط قوت این روش درمانی پذیرش کل مسئولیت اتفاقات گذشته است و درمانگر تلاش می‌کند که موضوع سرزنش کردن خود یا دیگران را از فرد بگیرد. به زبان ساده یکی از  وظایف بسیار مهم این روش درمانی این است که فرد مسئولیت اتفاقات و رویدادهای گذشته را بپذیرد تا متوجه شود که با کنترل احساسات خود می‌تواند اتفاقات زندگی خود را در پیش بگیرد.

یکی دیگر از مزایای این روش درمانی رابطه همکاری است. این مزیت به این موضوع اشاره دارد که درمانگر این روش درمانی تمایل ندارد که بیمار خود را به صورت کلی تغییر بدهد بلکه تلاش می‌کند تا آگاهی بیمار را تا حد زیادی افزایش بدهد و تمرکز او را بر روی خود و فعالیتی که قرار است انجام بدهد تنظیم کند.

سوالات متداول

آیا مشاوره روانشناسی گشتالت درمانی با دیگر روش‌های درمانی روانشناسی متفاوت است؟ 

بله در این روش درمانی در روانشناسی یکسری اصول تکنیک ها و فنون دارد که درمانگر تلاش می‌کند با توجه به شیوه درمان خود از آن‌ها استفاده کند. موضوع مهم در مورد روش درمانی گشتالت درمانی این است که باید حتماً از یک درمانگر متخصص و آگاه در این زمینه استفاده شود. در واقع هر روانشناسی نمی‌تواند از این روش درمانی برای درمان بیمار استفاده کند.

در روش درمانی گشتالت درمانی تلاش می‌شود تا مسئولیت تمام مشکلات و رویدادها و اتفاقات گذشته بر عهده چه کسی باشد؟ 

در روش درمانی گشتالت تلاش می‌شود تا با استفاده از یک سری اصول و فنون مسئولیت تمامی اتفاقات گذشته بر عهده خود شخص قرار بگیرد و این مسئولیت پذیری در حالی باشد که فرد  نه خود و نه دیگران را مورد سرزنش قرار بدهد.

در تکنیک صندلی خالی چه اتفاقی می‌افتد؟ 

در این روش درمانی که یکی از روش‌های گشتالت است یک صندلی خالی رو به روی بیماران قرار می‌گیرد و فرد مکالمه مورد نظر خود را با فرد خیالی شروع می‌کند. درمانگر گشتالت با مشاهده این مکالمه سعی می‌کند تا مشکلات و مسائل مهمی که در این مکالمه اتفاق می‌افتد را بررسی کرده و با توجه به آن‌ها راهکارهای مناسب را ارائه دهد.

آیا در ایران هم از روش‌های درمانی گشتالت استفاده می شود و یا آیا درمانگری برای این روش درمان وجود دارد یا نه؟ 

بله امروزه روانشناسان ایرانی نیز تلاش می‌کنند با استفاده از روش‌های درمانی گشتالت بیماران خود را درمان کنند البته به این موضوع توجه کنید که هر روانشناسی نمی‌تواند از این روش درمانی استفاده کند و باید به فنون و علم آن مسلط باشد. یکی از این روانشناسانی که از روش های گشتالت درمانی برای درمان بیماران استفاده می‌کند دکتر مهسا کاشفی زاده است.