سالانه افراد زیادی جان خود را به دلیل خودکشی از دست می دهند که در این میان جوانان بیشتر آمار را به خود اختصاص می‌دهند. هر کشتار عمدی یک تراژدی است که خانواده‌ها، جوامع و کل کشورها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تأثیرات مخرب و طولانی مدتی بر سلامت روان خانواده‌ها و دوستان نزدیک می‌گذار‌د. خودکشی یک مشکل جدی بهداشت عمومی است که با مداخلات به موقع، مبتنی بر شواهد و اغلب کم هزینه قابل پیشگیری است.
خودکشی چیست؟
خودکشی یا کشتن عمدی خود مرگی است که در اثر صدمه زدن به خود به قصد مرگ ایجاد می‌شود. اقدام به خودکشی نیز زمانی است که شخصی به قصد پایان دادن به زندگی خود به خود آسیب می رساند، اما در اثر اعمال خود نمی‌میرد. خودکشی اغلب در زمینه یک دوره افسردگی اساسی رخ می دهد، اما ممکن است در نتیجه مصرف مواد یا سایر اختلالات نیز رخ دهد. گاهی اوقات در غیاب هر گونه اختلال روانپزشکی، به ویژه در موقعیت‌های غیرقابل دفاع، مانند سوگ شدید یا طولانی مدت یا کاهش سلامت، رخ می‌دهد.
عوامل زیادی می‌توانند خطر خودکشی را افزایش دهند یا در برابر آن محافظت کنند. خودکشی با سایر اشکال آسیب و خشونت مرتبط است. برای مثال، افرادی که خشونت، از جمله کودک آزاری یا خشونت جنسی را تجربه کرده‌اند و مورد تجاوز قرار گرفته‌اند در معرض خطر بیشتری برای خودکشی هستند. ارتباط با خانواده و جامعه و دسترسی آسان به مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند افکار و رفتارهای خودکشی را کاهش دهد.
خودکشی یک مسئله جدی بهداشت عمومی و یک تراژدی بی‌اندازه برای خانواده‌ها، دوستان و جوامع بازمانده است. خودکشی اغلب با شرایط سلامت روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات مصرف مواد مرتبط است. به خصوص اگر تشخیص داده نشده یا درمان نشده باشد. اما توجه داشته باشید که داشتن یک بیماری روانی به تنهایی لزوماً نشانگر رفتار خودکشی نیست.
آیا خودکشی پدیده اجتماعی است؟
خودکشی پدیده ای تک عاملی نیست و دربرگیرنده عوامل شخصیتی و فردی و اجتماعی است. اما بیشتر خودکشی‌‌ها در جوامعی با اقتصاد ضعیف رخ می‌دهد و جامعه شناسان و روانشناسان علت بیشتر زمینه‌‌های خودکشی را اقتصادی میدانند که در شکل گیری فرایند تصمیم به خودکشی تاثیر مهمی داشته است. به گفته جامعه شناسان خودکشی یک عکس العمل سریع است که فرد به آن اقدام میکند و ممکن است در آن موفق شود یا شکست بخورد. با اینکه فرایند خودکشی در مدت زمان کوتاهی اتفاق می‌افتد، اما ساختار اجتماعی و اقتصادی افراد نقش مهمی در وقوع آن دارد.
نشانه های قبل از خودکشی
صحبت در مورد خودکشی، اختلال در خوردن یا خوابیدن، تغییرات شدید در رفتار، کناره گیری از دوستان یا فعالیت‌های اجتماعی، از دست دادن علاقه به مدرسه، کار یا سرگرمی‌ها، بیان جملاتی مانند “خودم را می کشم”، “کاش مرده بودم” یا “کاش به دنیا نمی آمدم”، خرید وسایلی برای گرفتن جان خود، مانند قرص و دارو، تمایل به تنها ماندن، داشتن نوسانات خلقی، مانند اینکه یک روز از نظر عاطفی شاد و روز بعد عمیقاً دلسرد، احساس گیر کردن یا ناامیدی در مورد یک موقعیت، افزایش مصرف الکل یا مواد مخدر،
تغییر روال عادی زندگی ، انجام کارهای مخاطره آمیز یا خود ویرانگر، مانند مصرف مواد مخدر یا رانندگی با بی احتیاطی و خودکشی‌های ناموفق از جمله نشانه‌های خطرناک قبل از خودکشی است که در صورت مشاهده این علائم در دوستان و نزدیکان خود باید فوراً او را به یک مشاوره روانشناسی ارجاع داده و تحت درمان و روانکاوی قرار بگیرد.
چه عواملی خطر خودکشی را افزایش می‌دهند؟
چند نمونه از رویدادهای منفی زندگی که ممکن است به عنوان محرک افکار خودکشی عمل کنند و خطر آن را افزایش دهند شامل موارد زیر است؛
- سوء استفاده عاطفی، فیزیکی، جنسی ( در گذشته یا حال)
- فروپاشی یک رابطه احساسی یا ازدواج
- انزوای اجتماعی
- ضررهای مالی و عوامل اقتصادی و بحران‌های مالی
- قرار گرفتن در معرض رفتار خودکشی دیگران
- جدایی/طلاق والدین
- سوء مصرف مواد مخدر و الکل
- عدم موفقیت در مدرسه یا ترک تحصیل
در بسیاری از موارد، افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند یا قصد انجام آن را دارند همزمان با چندین رویداد استرس زا در زندگی دست و پنجه نرم می‌کنند و دچار فروپاشی و فرسودگی افکار و عواطف می‌شوند و باعث افزایش خطر اقدام به خودکشی می‌شود.
پیشگیری از خودکشی
خودکشی قابل پیشگیری است و همه افراد نقشی برای نجات جانها و ایجاد افراد، خانواده ها و جوامع سالم و قوی دارند. پیشگیری از خودکشی نیازمند یک رویکرد جامع بهداشت عمومی است و برای جلوگیری از آن و می‌توان اقداماتی را در سطح جمعیت، خرده جمعیت و فردی انجام داد. برای پیشگیری از خودکشی، روانشناسان سازمان WHO مداخلات کلیدی زیر را توصیه می‌کنند:
- محدود کردن دسترسی به وسایل خودکشی (مانند سم‌های دارویی، اسلحه گرم، داروهای خاص)؛
- تعامل با رسانه ها برای گزارش مسئولانه خودکشی
- پرورش مهارت های زندگی اجتماعی-عاطفی در نوجوانان؛
- شناسایی، ارزیابی، مدیریت و پیگیری زودهنگام هر فردی که تحت تأثیر رفتارهای خودکشی قرار گرفته است.
- تحلیل وضعیت افراد، همکاری چند بخشی جامعه، افزایش آگاهی، ظرفیت سازی، تامین مالی، نظارت و ارزیابی.
تلاش‌های پیشگیری از خودکشی نیازمند هماهنگی و همکاری بین بخش‌های مختلف جامعه، از جمله بخش بهداشت و سایر بخش‌ها مانند آموزش، کار، کشاورزی، تجارت، عدالت، قانون، دفاع، سیاست و رسانه است. این تلاش‌ها باید جامع و یکپارچه باشند، زیرا هیچ رویکرد واحدی به تنهایی نمی‌تواند بر موضوع پیچیده‌ای مانند خودکشی تأثیر بگذارد.
چرا افراد به خودکشی فکر می‌کنند؟
افکار خودکشی دلایل زیادی دارند. در اغلب موارد، افکار خودکشی نتیجه این است که افراد احساس می‌کنند نمی‌توانند در هنگام مواجهه با وضعیتی طاقت فرسا، کنار بیایند. بیشتر افرادی که دچار بحرن‌های آسیب می‌شوند، امیدی به آینده ندارند و خودکشی را به عنوات یک راه حل برای حل مشکلات خود میدانند. همچنین ممکن است یک پیوند ژنتیکی با خودکشی در برخی از افراد وجود داشته باشد. افرادی که اقدام به خودکشی کرده یا افکار یا رفتارهای خودکشی دارند احتمال بیشتری دارد که سابقه خانوادگی خودکشی داشته باشند. از دلایل دیگری که افراد به خودکشی فکر می‌کنند می‌توان فرار از موقعیتی که تحمل آن غیر ممکن یا طاقت فرساست، تسکین یا پایان دادن به افکار یا احساسات غیر قابل تحمل، تسکین درد یا ناتوانی جسمی و عاطفی و پایان دادن به مشکلات، اشاره کرد.
علائم فکر به خودکشی
تغییر در شخصیت یا رفتار شخصی ممکن است نشانه‌ای از داشتن افکار خودکشی باشد.
این تغییرات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مضطرب شدن یا بی‌قرار شدن
- تحریک پذیری
- درگیری بیشتر یا عصبانی بودن
- ساکت بودن و انزوا گزینی
- داشتن نوسانات خلقی
- بی‌پروا عمل کردن،
- خوابیدن زیاد یا کم
- کمبود انرژی
- نقص توجه و تمرکز
- احساس شرم و گناه
- انتقاد از خود و کارهابی که انجام داده است
- حملات و عصبی و آسیب‌های روانی دیگر
- اضطراب و افسردگی شدید
- عدم تمایل به فعالیت‌های اجتماعی
- پرهیز از تماس با دوستان و خانواده
- گفتن اینکه فرد احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی میکند
- گفتن که فرد نمی‌تواند راهی برای خروج از یک وضعیت دشوار ببینند
- کنار آمدن با مسائل روزمره سخت است
- داشتن مشکل در کار یا تحصیل
- منفی بافی درباره خود
باورهای نادرست درباره‌ی خودکشی
باورهای غلط و نادرستی که در زمینه خودکشی وجود دارد می‌تواند شامل موارد زیر باشد؛
- افرادی که خودکشی می‌کنند، افراد بی‌ایمانی هستند و زمینه اعتقادی قوی ندارند.
- فردی که درباره خودکشی حرف می‌زند، به آن عمل نمی‌کند. این جمله در بحث خودکشی بسیار خطرناک است و باید به افرادی که در این زمینه صحبت می‌کنند توجه جدی شود.
- افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، قصد مرگ دارند؛ بسیاری از افراد برای جلب توجه و اثبات خود اقدام به این کار می‌کنند.
- فقط افراد روانی خودکشی می‌کنند؛ این یک باور غلط است چرا که آسیب‌های روانی در بیشتر مپاقع زمینه ساز خودکشی هستند نه همیشه! و افراد زیادی با سلامت روان کامل اقدام به این کار می‌کنند.
- افرادی که تجربه خودکشی ناموفق داشته‌اند دیگر اقدام به خودکشی نمی‌کنند؛ این نیز یک باور غلط است چرا که احتمال تکرار این کار برای فردی که یک بار آن را تجربه کرده است، بیشتر است.
پاتوفیزیولوژی چیست؟
پاتوفیزیولوژی تغییرات عملکردی است که معمولاً با یک سندرم یا بیماری خاص همراه است. همچنین پاتوفیزیولوژی از مسائل فیزیکی و زیستی و روانی تشکیل شده است که به دنبال توضیح و توصیف فرایند های فیزیولوژیکی یا مکانیسم هایی است که در آن بیماری‌ها در شرایطی رشد و پیشرفت می کند.
درمان فکر به خودکشی
اولین کار برای درمان افکار خودکشی ایجاد ارتباط با افراد متخصص در این حوزه و دوم درخواست کمک برای درمان مشکلات سلامت روان است. اگر احساس می‌کنید که به مشکلات سلامت روان دچار شده‌اید بهتر است از یک روانشناس یا روانپزشک درخواست مشاوره فردی داشته باشید. راهکارهای زیر نیز برای درمان افکار خودکشی می‌تواند مفید واقع شود.
- با افراد نزدیک خود ارتباط برقرار کنید؛ احساس ارتباط با دیگران بخش بزرگی از محافظت از خود در برابر خودکشی و افکار مربوط به آن است.
- وقت خود را با خانواده و دوستان بگذرانید.
- فعالیت‌هایی را در جامعه انجام دهید؛به عنوان مثال، در کلاس‌های مراکز اجتماعی یا دانشگاه خود ثبت نام کنید.
- به دیگران کمک کنید. به عنوان مثال، موسسه‌های خیریه یا گروه‌های درمانی محتاج به کمک
- اگر مشکل خانوادگی خود از یک دکتر مشاور خانواده کمک بگیرید
- مشکلات سلامت روان خود را جدی بگیرید، چرا که این آسیب‌ها نقش مهمی در افکار و اقدامات خودکشی دارد.
کاهش خطر فکر به خودکشی
اقدامات و راهکارهایی مانند دریافت حمایت و محبت از سوی خانواده، دوستان و نزدیکان، برقراری ارتباط سالم با افراد، حضور در جامعه و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، پرهیز از مواد مخدر و الکل ، دریافت مشاوره فردی از روانشناس مجرب، داشتن رژیم غذایی سالم، شروع برنامه زندگی جدید مانند شروع به ورزش یا شروع به یادگیری یک فعالیت هنری، تحت درمان بودن و شروع به روانکاوی به منظور شناخت دفاع‌های روانی و آسیب‌های کودکی و درمان آنها می‌تواند در کاهش خطر افکار خودکشی مفید واقع شود.
نشانه‌های هشدار دهنده خودکشی
برخی افراد آشکارا در مورد افکار خودکشی و اقدام به آن صحبت می‌کنند، اما بسیاری از مردم احساسات خود را مخفی می‌کنند. علائم هشدار دهنده ای وجود دارد که نشان می‌دهد فردی به کمک نیاز دارد. اغلب علائم هشدار دهنده زیادی را می بینید که همزمان اتفاق می افتند. در اینجا به برخی از علائم و نشانه‌های هشدار دهنده خودکشی اشاره کرده‌ایم.
- شخص در مورد اینکه می‌خواهد خود را بکشد صحبت میکند.
- شخص بیش از حد معمول از مواد مخدر یا الکل استفاده میکند.
- شخص به طور صریح بیان میکند که دلیلی برای زندگی ندارند.
- شخص بسیار ترسیده یا نگران به نظر می‌رسد.
- شخص می‌گوید که احساس میکند هیچ راهی برای خروج از یک موقعیت وجود ندارد.
- فرد نمی‌تواند امیدی به آینده داشته باشد.
- فرد نمی‌خواهد وقت خود را با دیگران بگذراند.
- فرد در کنترل خشم خود مشکل دارد.
- فرد کارهایی انجام می‌دهد که ممکن است خطرناک باشد و به آنچه ممکن است اتفاق بیفتد فکر نمی‌کند.
- خلق و خوی فرد تا حد زیادی تغییر میکند.
- فرد عمدتاً به اختلال افسردگی اساسی MDD دچار است.
کمک به فردی که افکار خودکشی دارد و راهکارهای آن
بسیاری از افراد احساس می‌کنند که با احساسات دردناک خود تنها هستند. گوش دادن به آنها نشان می‌دهد که تنها نیستند. اگر نمی‌دانید که در این مواقع چه کار کنید، اصلا لازم نیست حرفی بزنید، شما فقط باید در کنار آنها باشید. در اینجا چند نکته مهم وجود دارد که باید به خاطر بسپارید و به افرادی که قصد کشتن خود را دارند کمک کنید.
- طرف مقابل را جدی بگیرید. آنها درد دارند و به کمک نیاز دارند.
- به طرف مقابل نشان دهید که فرد خوبی برای صحبت کردن هستید.
- آنها را قضاوت نکنید و آنها را مورد تمسخر قرار ندهید.
- اعتماد بسیار مهم است. قول هایی ندهید که نمی‌توانید به آنها عمل کنید.
- نشان دهید که آنها را درک می‌کنید.
- نصیحت هایی مانند «شاد باش» یا «خودت را جمع کن» ندهید.
- جملاتی مانند «تو واقعاً برای من مهم هستی» یا «نمی‌خواهم بمیری» بگویید.
- همچنین می‌توانید بگویید: «این فقط یک احساس گذرا است، اما من می‌توانم به تو کمک کنم راه‌حل‌های دیگری پیدا کنی».
- از او بپرسید که آیا می‌تواند با کسی در مورد احساساتش صحبت کند یا نه. این فرد می‌تواند یکی از اعضای خانواده یا یک دوست باشد. همچنین می‌تواند پزشک یا مشاور باشد.
- شما می‌توانید شماره تلفن خط اورژانس اجتماعی را به آنها بدهید تا در صورت نیاز با آن تماس بگیرند.
- به آنها بگویید که به آنها اهمیت می‌دهید و تنها نیستند.
- با آنها همدردی کنید. آگاه باشید که دقیقاً نمی دانید آنها چه احساسی دارند. شما می توانید چیزی شبیه این بگویید: “نمی توانم تصور کنم که این برای شما چقدر دردناک است، اما می خواهم سعی کنم بفهمم”
- سعی کنید آنها را مورد انتقاد یا سرزنش قرار ندهید، قضاوت نکنید.
- کلمات و حرف‌های آنها را با گفتار خود برای آنها تکرار کنید. این نشان می دهد که شما در حال گوش دادن هستید. تکرار اطلاعات همچنین می تواند مطمئن شود که شما آن را به درستی درک کرده‌اید.
- در مورد دلایل زندگی و مردن آنها بپرسید و به پاسخ آنها گوش دهید. سعی کنید دلایل زندگی آنها را با جزئیات بیشتری بررسی کنید.
- روی افرادی که به آنها اهمیت می‌دهند تمرکز کنید.
- از آنها بپرسید که آیا قبلاً چنین احساسی داشته‌اند یا نه و اگر پاسخشان مثبت بود، بپرسید آخرین بار چگونه احساسات آنها تغییر کرده است
- به آنها اطمینان دهید که برای همیشه این احساس را نخواهند داشت و شدت احساسات می‌تواند به مرور زمان کاهش یابد.
- آنها را تشویق کنید که به جای تمرکز بر آینده، روی گذراندن روز تمرکز کنند.
- از آنها بپرسید که آیا برنامه ای برای پایان دادن به زندگی خود دارند و آن چیست؟
- آنها را تشویق کنید که به دنبال کمکی باشند که با آن راحت هستند. مانند کمک یک پزشک یا مشاور، و اگر در تهران هستید می‌توانید از بهترین روانشناس در تهران درخواست کمک کرده و او را به فرد آسیب دیده معرفی کنید.
سوالات متداول
-اگر کسی که نزدیکانمان خودکشی کند چه کاری باید انجام دهم؟
از دست دادن یکی از عزیزان با خودکشی می‌تواند بسیار سخت باشد. شاید نفهمید چرا این اتفاق افتاد. ممکن است احساس شرم و عصبانیت کنید. علاوه بر این احساسات، افراد دیگر ممکن است با شما متفاوت رفتار کنند، زیرا آنها خودکشی را درک نمی کنند. در این مواقع مهم است بدانید که خودکشی تقصیر شما نیست. خیلی چیزها در تصمیم یک نفر برای پایان دادن به زندگی اش نقش دارد. اشکالی ندارد اگر که چیزهای مختلف را احساس کنید. به خود یادآوری کنید که احساسات شما واقعی هستند. با خانواده و دوستان خود صحبت کنید. بگذارید همه احساسات خود را به اشتراک بگذارند. برخی از افراد ممکن است ندانند چگونه به شما کمک کنند. اما بهتر است که به آنها بگویید به چه چیزی نیاز دارید.
-اگر به کمک نیاز دارم یا کسی را می شناسم که به کمک نیاز دارد، چه کاری باید انجام دهم؟
اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم هشدار دهنده خودکشی را دارید، فورا کمک بگیرید، به خصوص اگر تغییری در رفتار وجود داشته باشد. اگر اضطراری است، با ۱۲۳ اورژانس اجتماعی تماس گرفته و از روانشناس و رواندرمانگر کمک بخواهید. در غیر این صورت، پنج مرحله وجود دارد که می توانید انجام دهید:
- از شخص بپرسید که آیا به کشتن خود فکر میکند یا نه،
- آنها را ایمن نگه دارید.
- بررسی کنید که آیا آنها برنامه‌ای برای خودکشی دارند یا نه
- آنها را از چیزهایی که می‌توانند برای اقدام به خودکشی استفاده کنند دور نگه دارید.
- با دقت به آنها گوش کنید و بفهمید که آنها چه فکر و چه احساسی دارند.
-آیا افرادی که یک بیماری یا مشکل روانی دارند، بیشتر در معرض خطر خودکشی هستند؟
افرادی که یک آسیب یا بیماری روانی دارند، بیشتر تمایل به خودکشی و اقدام به خودکشی دارند. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که اگر فردی اخیراً از یک مرکز بهداشت روانی مرخص شده باشد، احتمال بیشتری دارد که اقدام به خودکشی کند.
– آیا می توان خودکشی را پیش بینی کرد؟
در حال حاضر هیچ معیار قطعی برای پیش بینی خودکشی یا رفتار خودکشی وجود ندارد. محققان عواملی را شناسایی کرده‌اند که افراد را در معرض خطر بیشتری برای خودکشی قرار می‌دهد، از جمله بیماری روانی، سوء مصرف مواد، اقدام به خودکشی قبلی، سابقه خانوادگی خودکشی، سابقه سوء استفاده جنسی و تمایلات تکانشی یا پرخاشگرانه. در حالی که بسیاری از مردم ممکن است به خودکشی فکر کنند، تلاش و مرگ بر اثر خودکشی رویدادهای نسبتاً نادری هستند و بنابراین پیش‌بینی اینکه کدام افراد دارای این عوامل خطر در نهایت خودکشی می‌کنند دشوار است.
-چرا مردان بیشتر از زنان دست به خودکشی موفق می‌زنند؟
بیش از چهار برابر مردان در اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. اما زنان در طول زندگی خود سه برابر بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می کنند. یک دلیل احتمالی برای نرخ بالاتر خودکشی در مردان این است که مردان تمایل به استفاده از روش‌های کشنده‌تر (مانند سلاح گرم) دارند و زنان بیشتر از وسایل کشنده کمتری مانند خود سموم و قرص استفاده می‌کنند. در کشورهایی که سموم بسیار کشنده هستند یا منابع درمانی کمیاب هستند، احتمال نجات این افراد کمتر است و تعداد خودکشی زنان از مردان بیشتر است. علاوه بر این، مردان بیش از زنان در همه انواع رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت آمیز درگیر هستند.
-آیا خودکشی با تکانشگری ارتباط دارد؟
تکانشگری تمایل به عمل بدون فکر در مورد یک برنامه یا پیامدهای آن است و این نشانه تعدادی از اختلالات روانی است، و بنابراین، به دلیل ارتباط آن با اختلالات روانی و یا سوء مصرف مواد، با رفتار خودکشی مرتبط است.
-چه عوامل بیولوژیکی خطر خودکشی را افزایش می‌دهد؟
محققان بر این باورند که هم افسردگی و هم رفتار خودکشی می‌توانند با کاهش سروتونین در مغز مرتبط باشند. سطوح پایین متابولیت سروتونین، 5-HIAA، در مایع مغزی نخاعی در افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند، و همچنین با مطالعات پس از مرگ که مناطق خاصی از مغز قربانیان خودکشی را بررسی می‌کنند، شناسایی شده است.
– آیا خطر خودکشی ارثی است؟
در حالی که رفتار خودکشی به طور ژنتیکی به ارث نمی‌رسد، می‌توان آن را از نظر اجتماعی از افراد مهم آموخت و بسیاری از عوامل خطر برای خودکشی را می‌توان به ارث برد. یک فرد سالم که از خودکشی صحبت میکند یا از خودکشی آگاه است در میان خانواده یا دوستان، آنها را در معرض خطر بیشتری برای اقدام به خودکشی قرار نمی‌دهد. با این حال، هنگامی که این افکار با تعدادی از عوامل خطر دیگر ترکیب شود، قرار گرفتن در معرض خودکشی می‌تواند احتمال تلاش فرد را افزایش دهد.