ادراک چیست؟
آنچه در این مقاله می خوانید
زندگی انسان پر از اتفاقات و تجربههای متفاوت است که ما آنها را احساس یا درک میکنیم اما پدیده ادراک چیست و چگونه میتواند بر زندگی ما تاثیر بگذارد؟ در واقع ادراکها نوعی تجربه حسی افراد از جهان هستند و عوامل بسیاری میتواند در نوع ادراک هر فرد تاثیر بگذارد. این تنوع در ادراک سبب تفاوت در انسانها نیز هستند. در ادامه به بررسی دقیق این سوال که ادراک چیست میپردازیم.
ادراک چیست؟
اگر بخواهیم به معنی ادراکی اشاره نماییم باید بگوییم ادراک در واقع فهمی است که ما از تجربیات حسی خود داریم. این درایت و فهم فقط نوعی آگاهی نیست و می تواند سبب واکنش انسان نسبت به محرکهای بیرونی شود. از دیدگاه تکاملی، ادراکها در حقیقت شناخت و فهمیدن عناصری است که برای زندگی و بقای انسان ضرورت دارد. اراده انسانها در روی دادن اتفاقات بیرونی نقش ندارد، اما شیوه ادراک ما کاملا به اراده و اختیار ما بستگی دارد.
ادراک انسان شامل حواس پنج گانه لامسه، بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی میباشد. علاوه بر آن می تواند شامل حسهای متفاوت دیگری باشند که در واقع حس عمقی نامیده می شوند. این حسهای عمقی مجموعه ای از حواس است که ما را قادر می سازد تا تغییرات در موقعیت و حرکت بدن خود تشخیص دهیم. محرکهای متغیر زیادی در اطراف ما در هر لحظه وجود دارند. ادراک در این زمان به عنوان فیلتر عمل می کند و به ما اجازه می دهد درون خود را حس کنیم و جهان را برای خود تفسیر کنیم.
عوامل مؤثر بر ادراک
ادراکها مسائل پیچیده ای هستند و این پیچیدگی به دلیل این است که همه ما محرک ها را به صورت یکسان درک نمی کنیم. ادراک می تواند از شخصیت ما نیز تاثیر بگیرد؛ مثلاً طبق تحقیقات انجام شده چهار ویژگی از پنج ویژگی شخصیتی بزرگ که شامل: صراحت، مسئولیت پذیری، برونگرایی و روان رنجوری است، می تواند بر نحوه ادراک ما از عدالت اجتماعی تاثیر زیادی بگذارد.
به همان میزان که شخصیت ما بر ادراک تاثیر گذار است، به صورت برعکس نیز امکانپذیر است و شیوه ادراک ما بر شکل گیری شخصیت ما تاثیر می گذارد. برای مثال اگر کارفرمای شما در حین کار رفتار های نا عادلانه ای از خود بروز میدهد ممکن است شما با عصبانیت یا ناامیدی واکنش نشان دهید؛ یا اگر احساس میکنید که همسر شما مهربان و دلسوز است است، احتمالا شما نیز رفتارها و ویژگی های مشابهی را از خود نشان خواهید داد.
اما آیا ادراک و نگرش دو چیز یکسانی هستند پاسخ این سوال این است که در عین حال که آنها شباهت های زیادی با هم دارند اما با یکدیگر تفاوتهایی دارند. ادراک ها در واقع تفسیر ما از جهان اطراف است، ولی نگرش ما که شامل عواطف، باور و رفتارهای ما است، میتواند به عنوان عوامل تاثیر گذار روی ادراکات ما نقش داشته باشد.
انواع ادراک
پیش تر به سوال ادراک چیست پرداخته ایم. حال باید دریابیم که ادراکات چه نوع هایی دارد؟ ادراک ها با حواس مختلف از یکدیگر متمایز میشوند این شامل ادراک بصری، بویایی، لامسه، شنوایی و چشایی است. ما محیط خود را با استفاده از هر یک از آنها به صورت همزمان درک میکنیم.
انواع متفاوت درک در روانشناسی شامل:
ادراک فرد به توانایی شناخت و استفاده از نشانه های اجتماعی در ارتباط با افراد و روابط اشاره میکند.
ادراک اجتماعی نحوه درک ما از اجتماع های خاص است و میتواند از کلیشه های موجود در جامعه تاثیر بگیرد.
ادراک انتخابی نوع دیگری از درک است. لازمه این نوع درک توجه به برخی از عناصر محیط و نادیده گرفتن عناصر دیگر است.
این تفاوت ادراک به ما این امکان را میدهد که فضای افرادمان را تجربه و با آن به شیوه درست تعامل کنیم.
تفاوت احساس و ادراک
در مرحله اول باید بدانیم که احساس چیست؟ احساس در واقع انتقال پیام های عصبی به سمت کورتکس حسی محسوب میشود. اما ادراک میتواند از ترکیب شدن اطلاعات حسی با عمل تفکر به وجود بیاید. اگر اطلاعات حسی بدن ما مستقیماً به سمت عضلات و غدد بروند، رفتار فرد کاملا بر اساس احساس خواهد بود و ربطی به ادراک ندارد؛ اما اگر اطلاعات حسی توانایی انتقال به عالی قشر مغز را داشته باشند، سبب بروز ادراک میشوند و به تبع آن رفتارهای فرد نیز تحت تاثیر احساس و فرایند های قشر خارجی مغز قرار میگیرد.
از دیدگاه فیزیولوژیک احساس و ادراک، دو اتفاق کاملاً متفاوت هستند. در پیرامون ما محرک های حسی متفاوتی وجود دارند که هر یک ادراک های کاملاً منحصر به فردی را تولید میکنند. همچنین محرک های حسی متفاوت میتواند سبب بروز ادراک واحد شود. طبق اطلاعات فیزیولوژیک مشخص شده که یک تحرک معین همیشه سبب فعالیت مشخصی در کورتکس حسی میشود. اما باید توجه داشت که همان تحریک حتماً یک ادراک مشخص را به همراه ندارد. به بیان دیگر یک تحریک معین میتواند سبب بروز ادراک های متفاوت شود.
مراحل ادراک در انسان چیست؟
برای اینکه بتوانیم محیط اطراف خود را بهتر درک کنیم باید فرایند ادراک را به درستی بشناسیم. این مراحل ممکن است برای هر احساسی متفاوت جلوه کند. در مورد حس بینایی مراحل ادراک به شکل زیر است:
محرک های محیطی: جهان اطراف ما مملو از محرک های هستند که میتوانند توجه هرکس را به خود جلب کند. محرک های محیطی در واقع تمام چیزهایی هستند که پتانسیل درک شدن را در خود دارند.
محرک حضوری: محرک حضوری شامل اشیای مخصوص در یک محیطی هستند که ما به صورت خاص به آن توجه داریم.
تصویر روی شبکیه: این بخش از فرایند ادراک شامل عبور کردن نور از بخش قرنیه و مردمک عدسی چشم است. وظیفه قرنیه تمرکز نور در زمان ورود و وظیفه عنبیه کنترل اندازه مردمک ها است. قرنیه و عدسی در طی اعمال خود کمک میکنند که تصویر روی شبکیه تشکیل شود.
انتقال: تصویر منتقل شده روی شبکیه به واسطه عملی تحت عنوان انتقال به سیگنال های الکتریکی تبدیل میشود. این عمل پیام های بصری را به سمت مغز می فرستند که عمل تفسیر انجام گیرد.
پردازش: بعد از عمل انتقال، سیگنال های الکتریکی توسط مغز مورد پردازش قرار میگیرد. این سیگنال ها با توجه به نوعی که دارد، مسیر متفاوتی را طی میکند. مثلاً سیگنال شنیداری با سیگنال بصری متفاوت است.
درک: در این زمان فرد محرک موجود در محیط را کامل درک میکند و از وجود آن آگاه میشود.
شناخت: ادراک ها تنها آگاهی از این محرک ها نیستند. در طی مرحله شناخت، مغز چیزی را که حس کرده در طبقه بندی و تفسیر جداگانه قرار میدهد؛ این مرحله بعدی است که در طی پروسه شناخت انجام میگیرد.
عمل: در این مرحله فرایند ادراک در واقع نوعی است فعالیت حرکتی است که در واکنش به محرک موجود رخ میدهد این واکنش میتواند یک عمل جدی و بزرگ باشد برای مثال دویدن برای کمک به فردی که در حال غرق شدن است در مقابل این واکنش میتواند بسیار کوچک در و در حد پلک زدن در برابر گرد و غبار هوا باشد.
به محرک هایی که روزانه آنها را احساس و درک میکنید فکر کنید. یک شی آشنا، لمس دست آدم ها روی پوست، بوی غذای مورد علاقه یا شنیدن صدای موسیقی از خانه همسایه. همه این موارد به تشکیل تجربه آگاهانه شما کمک میکند و شما را قادر می سازد تا با افراد و اشیا اطراف خود تعامل درستی داشته باشید.
معنای ادراک در زیست شناسی
ادراک حسی چیست؟ از منظر زیست شناسی ادراک ها مجموعه ای از تجربه های ذهنی افراد از اشیا و اتفاقاتی است که سبب تحریک گیرنده های حسی در بدن میشود. این تحریک ها (که به واسطه عملکرد خاص یکسری سلول گیرنده در بدن اتفاق میافتد)، ابتدا به شکل فعالیت نورونی منتقل و شبکه عصبی فرستاده میشوند. پس از پردازش های بیشتر روی این نورونها انجام میگیرد.
در این مرحله که در واقع مرحله آخر پردازش نورونی در مغز محسوب میشود، اساس و پایه تجربه های ادراکی ما را فراهم میشود. البته به دلیل ارتباط ادراک با سیستم عصبی در برخی شرایط ممکن است حتی بدون وجود تحریک خارجی، تجربه های مثل ادراک واقعی اتفاق بیفتد؛ برای مثال خواب از آن دسته تجارب محسوب میشود.
ثبات ادراکی چیست؟
ثبات ادراکی از موضوعاتی است که همواره در حوزه ادراک مورد توجه قرار گرفته است در این حوزه پارامترهایی مثل اندازه شکل رنگ و مکان مورد بحث قرار میگیرد.
پدیده ثبات به خودی خود نوعی کیفیت محسوب میشود که اشیا محیطی موجود در زاویه دید موجودات زنده مثل حیوان و انسان هستند که بر خلاف تغییرات فیزیکی ویژگی های اصلی خود را حفظ میکنند. به عبارت دیگر یعنی آن دسته از اشیای که قابل رویت از زوایای دید متفاوت هستند و با وجود تغییرات قابل توجه در اندازه شکل و رنگ تغییری نمیدهند و ثابت میمانند.
در حوزه ثبات اندازه آزمایش و نظریه های بسیاری ارائه شده که در آن به اصل تغییر ناپذیری اندازه فاصله معروف شده است و همین مسئله پایه و اساس ثبات ادراکی محسوب میشود. اگر ادراک مربوط به اشیا معمول روزانه باشد، پدیده ثبات بر طبق تجارب و یادگیری های ادراکی میتوانند در همه کیفیت های موجود آن محقق شود. تفاوتی ندارد که عناصر در چه فاصله ای از ما قرار دارد ما آنها را به همان اندازه که هستند درک میکنیم.
در شرایط نوری مختلف تغییراتی در رنگ آنها به وجود میآید اما ما همچنان علاقه داریم تا آنها را به رنگ های که در ابتدا داشتند مشاهده کنیم. در ارتباط با حرکت و جابجایی اشیا ممکن است در حین جابجایی شکل ظاهری که دارند در دیده ما عوض شود، اما ما همچنان تمایل داریم که به شکل اصلی و اولیه آنها را ببینیم. اگر تغییر مکان از طرف خود ما اتفاق بیفتد و زوایای دید متفاوتی نسبت به گذشته داشته باشیم، همچنان ما آنها را در ابعاد واقعی خودشان و در مکانی که وجود دارند درک میکنیم.
خطای ادراکی چیست و انواع آن
خطای ادراکی در واقع به تفسیر و ادراک غلط از سوی محرکهای حسی واقعی خارجی اطلاق میشود بروز این خطا تنها برای افراد دارای اختلال های روانی اتفاق نمیافتد و ممکن است افراد نرمال که دارای نقص در اعضای حسی هستند اتفاق بیفتد خطاهای ادراکی که در ارتباط با اختلالات روانی هستند با خطای ادراکی اعضای حسی تفاوت دارند.
خطاهای ادراکی در سه دسته بندی لایر، عمودی و بینایی-حرکتی وجود دارند.
۱. خطای ادراکی لایر
اگر طول خط A با خط B مساوی در نظر بگیریم و خط A از دو سمت به نیم خط همگرا و خط B را از دو سمت به دو خط واگرا محدود کنیم، طول این دو خط متفاوت دیده میشود.
۲. خطای ادراکی عمودی
در این نوع از خطا اگر دو خط برابر را در نظر بگیریم و یک خط به صورت مایل خط صاف را قطع کند، اندازه خط مایل بیشتر از اندازه که واقعاً دارد به نظر می رسد. هرچقدر خط مایل نزدیک به خط عمود باشد خطای اندازه آن بیشتر است.
۳. خطای بینایی حرکتی
این نوع خطا مشخص میکند که هر چیزی که یک فرد درک میکند همیشه با واقعیت مطابقت ندارد. مثلاً ما انتظار داریم که با افزایش ابعاد یک شی به همان نسبت وزن آن نیز بیشتر شود.
علاوه بر موارد ذکر شده ممکن است اختلالات موجود بر ادراک ما اثر زیادی داشته باشد. همچنین اضطراب نیز تاثیر زیادی بر ادراکات ما دارد و با مدیریت استرس میتوان بسیاری از این مشکلات را کاهش داد.
برای مثال سندروم های غفلت فضایی که در طی آن افراد به محرکهای یک طرف بدن توجهی ندارند.
اختلال Prosopagnosia که نوعی نابینایی صورت محسوب میشود و در طی آن تشخیص چهره ها برای افراد سخت به نظر می رسد.
فانتازیا در واقع نوعی اختلال است که تجسم چیزها در ذهن افراد با مشکل مواجه میشود.
اسکیزوفرنی که سبب درک غیرطبیعی از واقعیتهای موجود می باشد.
بروز این اختلال ها یا از طریق ژنتیکی و یا از طریق بیماری هایی که در طول زندگی به آن مبتلا میشویم مثل سکته مغزی یا آسیب مغزی اتفاق می افتد. شما میتوانید با روان درمانی در جهت بهبود این اختلالات قدم بردارید.
ادراک اجتماعی
ادراک ها فقط یک پدیده روانی – فیزیولوژی نیستند بلکه میتوانند یک نوع پدیده روانی – اجتماعی نیز باشد. دیدگاهها،داوریها، تفکرات قالبی و ارزش هایی که در یک جامعه وجود دارند همگی از از عواملی هستند که ادراک اجتماعی را تعیین میکنند. هر کدام از افرادی که بخشی از یک اجتماع محسوب میشوند با استفاده از پارامترهایی مثل تجربیات گذشتگان، چهارچوب های تعیین شده، ارزش ها و ضد ارزش هایی که وجود دارد و…، اشیا و یا شخص را در موقعیت های خاص درک میکنند.
به بیان دیگر ادراک اجتماعی قبل از اینکه یک نوع واکنش روانی – فیزیولوژیک در مقابل محرک های طبیعی باشد نوعی تعامل ادراکی با محیط اجتماعی خود محسوب میشود. مشاوره روانشناسی با بررسی نحوه ادراکات شما کمک میکند تا به درستی تاثیر ادراک اجتماعی خود را در زندگی شخصی خود درک کنید.
تاثیر ادراک در زندگی اجتماعی
ادراک ها به شیوه قابل توجهی بر زندگی اجتماعی انسان تاثیر گذار هستند. شایستگی در ادراک اجتماعی شامل سه حوزه است:
- دانستن اینکه دیگران افکار، عقاید، عواطف، تمایلات و… مشابه با فرد را دارند.
- توانایی خواندن حالات روحی درونی دیگران بر اساس کلمات، رفتار و حالت چهره آنها.
- تنظیم اعمال خود بر اساس تجربیاتی که بدست آورده اند؛ به این معنا که یک فرد دارای صلاحیت اجتماعی میتواند حالت چهره، لمس، صدا، وضعیت بدنی، کنترل خشم، حرکات، کلمات و مواردی از این قبیل را بخاطر بسپارد و بر اساس آنها قضاوت دقیق و منطقی در مورد وضعیت روحی، احساس، عواطف و شعور آن فرد داشته باشد. افراد از این تجارب استفاده میکنند تا در مورد حالات درونی دیگران فکر کنند و مهارت اجتماعی خود را افزایش دهند.
ادراک اجتماعی یکی از مولفههای مهم شایستگی اجتماعی و موفقیت اجتماعی محسوب میشود. علاوه بر ادراک اجتماعی افراد دارای صلاحیت اجتماعی باید از قوانین و نقش ها در زندگی اجتماعی خود آگاهی داشته باشند و آنها را رعایت کنند.
چرا ادراکات ما متفاوت است؟
در هر فرد ویژگیهایی مثل عادت ها، ارزش ها و دیدگاه هر فرد به زندگی وجود دارد که سبب بروز تفاوت در ادراک در هر فرد میشود.به علاوه ویژگی های شخصیتی، پیشینه فرهنگی شما و … از جمله عواملی هستند که بر نحوه درک و پاسخ ما به عناصر اطراف ما تاثیر میگذارد. خدمات روانشناسی کمک میکنند تا ما با شناخت شخصیت خود به تفاوت ادراکات آگاه شویم.
مجموعه ادراکی ما شامل نگرش ها، باورها و ارزش های مادی و معنوی درباره جهان است. هر فرد جهان خود را از طریق واسطه ها و ارتباطات جمعی تجربه میکند. انسان ها در طول زندگی با گروه های متفاوتی از افراد آشنا میشوند و تجربیات متفاوتی کسبب میکنند. همه این موارد به شکل گیری انتظارات ذهنی ما از آنچه اتفاق میافتد و خواهد افتاد کمک میکند و همین مسائل سبب بروز تفاوت در نگرش و درک ما از جهان میشود.
اختلاف ادراک از چه چیزی ناشی میشود؟
هر روز اتفاقات تازه ای در دنیا می افتد که درک آن برای هر فرد متفاوت است. ممکن است کسی هنگام بارش باران خوشحال شود و دیگری احساس غم را تجربه کند. از کاربرد های ادراک این است که میتواند نمایانگر آن باشد که همه ما انسان های کاملی نیستیم و نباید قبل از شناخت تجربیات افراد آنها را قضاوت کنیم.
عوامل تاثیر گذاری که سبب اختلاف ادراک در افراد مختلف میشوند شامل موارد زیر است:
اطلاعات، ارزش گذاری ها و خواسته ها.
- اطلاعات
به میزانی که اطلاعات ما در یک موضوع بیشتر میشود، میتواند به میزان قابل توجهی بر ادراک ما اثر بگذارد. اطلاعات کم و ناقص ما در یک موضوع سبب میشود تا قادر به تصمیم گیری درست در رفتار خود نباشیم. همچنین اطلاعات غلط نیزمیتواند بر روی ادراک ما اثر گذار باشد.
- ارزش گذاری ها
هر انسانی در طول زندگی خود از ارزشهای متفاوتی پیروی میکند و بر اساس همان ارزشها، رفتار متفاوتی از خود بروز میدهد. ممکن است برای شخصی صداقت و راستگویی جزو ارزشهای اصلی او تلقی شوند، ولی ممکن است در فرد دیگری این ارزشها متفاوت باشد. همین موضوع سبب اختلاف ادراک میشود.
- خواستهها
خواستههای هر فرد نسبت به فرد دیگر تفاوتهای زیادی دارد؛ مثلاً در ساده ترین چیزها ممکن است افراد اختلاف نظر داشته باشند. یک نفر سرما را دوست دارد و دیگری گرما را؛ یا مثلاً علاقه مندی به ساعات صبح یا نیمه شب. بر همین اساس ادراک ما از جهان پیرامون متفاوت میشود؛ مسئله ای که در ارتباط با این موضوع وجود دارد این است که در مواجهه با افرادی که ادراکات متفاوتی دارند باید همواره این موضوع را در نظر بگیریم که خواستههای متفاوت، ادراکات متفاوتی را نیز به دنبال دارد.
سوالات متداول
یک مثال واقعی از ادراک متفاوت چیست؟
یک نفر ممکن است پریدن سگ روی خود را به عنوان نوعی تهدید تفسیر کند و برای شخص دیگر ممکن است همین عمل بیانگر نوعی محبت و هیجان باشد. این تفاوت در ادراک از تجربیات قبلی، علایق و توجه ما در تفسیر اطلاعات شکل میگیرد. این موضوع میتواند سبب این مسئله شود که دو فرد در یک زمان و مکان یکسان، ادراک متفاوتی از هم داشته باشند.
اضطراب چیست؟
اضطراب در واقع احساس ترس و ناراحتی است و ممکن است باعث تعریق، احساس بی قراری و تنش و ضربان قلب سریع شود.
