مواد محرک چیست؟
مواد محرک اصطلاحی کلی برای دسته‌ای از داروهای روان‌گردان است که ایجاد تحریک و بیداری می‌کند. مثل آمفتامین، متیل فندیت و کوکائین. داروهای ضعیف‌تری مانند کافئین و نیکوتین نیز در این گروه قرار دارند که همگی برای افراد مصرف‌کننده وابستگی ایجاد می‌کنند. این مواد انرژی را تقویت می‌کنند، هوشیاری را بالا می‌برند، فعالیت را افزایش می‌دهند و احساس موقت خوشایندی را برای مصرف‌کننده به وجود می‌آورند. در ادامه این نوشته در رابطه با داروهای محرک مغز صحبت خواهیم کرد.
در حال حاضر تعداد مواد محرک تا کنون حدود 1300 ماده هستند که از ترکیبات آمفتامین و فراورده‌های کوکا، بیشترین مصرف را در جهان دارد، دراین‌بین می‌توان به ترکیب اکستازی (3 و 4- متیلن دی اکسی متامفتامین یا MDMA) و متامفتامین (شیشه) اشاره کرد.در ابتدا مصرف این مواد با مقاصد تفریحی، توسط جوانان افزایش یافت ولی امروزه طیف وسیعی از ترکیبات این مواد در بازار، موجود است و قشر وسیع‌تری از جامعه را درگیر خود کرده است. اثرات این داروها سی دقیقه پس از مصرف شروع‌شده و اوج اثر آن حدود نود دقیقه بعد از مصرف آن است. استفاده مکرر این داروها به مدت طولانی، موجب بروز مقاومت به دارو می‌شود.
بیشتر بخوانید: مشاوره خانواده
براساس مطالعات انجام‌شده مصرف مواد محرک موجب تغییر در سطح هوشیاری شده و تمایلات عاطفی و احساسی فرد را افزایش می‌دهد. بروز توهمات بینایی به همراه اختلال در تمرکز و تصمیم‌گیری به دنبال مصرف، امری محتمل است و درک زمان و فضا برای مصرف‌کنندگان داروها، تغییر می‌کند. پس از اتمام اثر دارو، احساساتی چون افسردگی و خلق پایین در فرد به وجود می‌آید و وی به استفاده مجدد از آن و با دوز بیشتر تمایل نشان می‌دهد ،این داروها با میزان 5/1 تا 7/1 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، پدیده‌ی مسخ شخصیت خفیف تا متوسطی را ایجاد می‌کنند.
قویترین محرک مغز
از اثرات جسمی مصرف این مواد می‌توان به تهوع، افزایش فشارخون و درجه حرارت بدن، نارسایی سیستم قلب و عروق، مشکلات کلیوی، به هم فشردن دندان‌ها، خشکی دهان، اختلال در تعادل، صرع و کما اشاره کرد.مطالعات نشان داده اند سلول‌های ترشح‌کننده سروتونین در مصرف‌کنندگان این مواد حدود 20 تا 60 درصد کاهش داشته است. صدمه به این سلول‌ها قدرت حافظه و یادگیری را تحت تأثیر قرار داده و آن را کاهش می‌دهد.خسارات جانی و مالی و پیامدهای اجتماعی، هم چون هزینه‌های اقتصادی، مرگ، خودکشی، بزه‌های سنگین، ازدواج‌های ناموفق و خطر بیماری‌های آمیزشی مانند ایدز و هپاتیت در اثر سوءمصرف این مواد را نیز نبایست ازنظر دور داشت.
امفتامین چیست؟
آمفتامین‌ها دسته‌ای از محرک‌های نیرومندی هستند که گاهی به آن‌ها «قرص‌های نیروزا» یا «نشاط‌آور» هم گفته می‌شود. افزایش هشیاری و کاهش احساس خستگی و ملال از اثرات فوری مصرف این‌گونه داروها است؛ بنابراین انگیزه اصلی مصرف آمفتامین‌ها مثل سایر داروها توانایی تغییر خلق و افزایش اعتماد به نفس است. علاوه بر آن، از این داروها برای افزایش انرژی، بیدار ماندن یا به‌اشتباه برای کم کردن وزن نیز استفاده می‌شود… اما پس از زایل شدن اثرهای تحریکی آمفتامین‌ها، یک دوره‌ی افت جبرانی به وجود می‌آید که طی آن مصرف‌کننده احساس افسردگی، بی‌قراری و خستگی می‌کند و ممکن است به مصرف بیشتر دارو وسوسه شود.
متامفتامینها نیز یکی دیگر از انواع مواد محرک رایج است که در همان ابتدای مصرف خسارات جبران‌ناپذیری را به مغز وارد می‌کند که افت حافظه، پرخاشگری و تهاجم، رفتارهای جنون‌آمیز و آسیب‌های قلبی و مغزی از عوارض مصرف آن است.
متامفتامین به فرم‌های مختلف موجود است و به روش‌های تدخینی، استنشاقی، تزریقی و خوراکی مصرف می‌شود؛ بسته به روش مصرف بر خُلق افراد اثرات تخریبی شدید و متفاوتی را ایجاد می‌کند. متامفتامین ازنظر ساختاری شباهت زیادی به آمفتامین و نوروترانسمیتر دوپامین دارد، اما کاملاً با کوکائین متفاوت است.
اگرچه هر دو این ماده‌ها‌ی محرک، اثرات مشابه رفتاری و بیولوژیک دارند، اما تفاوت اصلی آن‌ها در چگونگی اثر آن‌هاست.
برخلاف کوکائین که بسیار سریع و تقریباً کامل در بدن متابولیزه می‌شود، متامفتامین اثر طولانی‌تر دارد و درصد بیشتری از آن به مدت طولانی‌تر بدون تغییر در بدن می‌ماند که منجر به اثرات محرک طولانی‌تر می‌شود؛ همچنین به علت حلالیت بالا در چربی به‌راحتی از سد خونی مغز عبور کرده و با تأثیر بر پایانه‌های عصبی باعث آزاد شدن نوروترانسمیترها می‌شود.
این ماده داروی محرک بسیار قوی است که حتی در دوزهای کم باعث هیجان‌زدگی، بی‌تابی، سخن گفتن تند، بی‌خوابی، افزایش فعالیت‌های فیزیکی، کاهش اشتها، اضطراب، بدبینی، خشونت، مشکلات قلبی و عروقی مختلف همچون افزایش ضربان قلب و ضربان نامنظم و افزایش فشارخون می‌شود و با صدمه بر روی عروق و مویرگ‌ها باعث سکته مغزی و سکته قلبی می‌شود.
عوارض امفتامین ها
و همچنین در برخی افراد علائم روانی، توهمات شنوایی، بینایی و لامسه و هذیان دیده می‌شود و بیمارانی که مصرف‌کننده مزمن و مداوم بوده‌اند نیز با قطع ناگهانی دارو علائمی همچون افسردگی، اضطراب، احساس خستگی و میل شدید به مصرف دارو رخ می‌دهد.
افزایش انتقال ایدز و هپاتیت B و C از عوارض افزایش سوءمصرف متامفتامین نه‌تنها در مصرف‌کنندگان تزریقی، بلکه در غیر تزریقی‌هاست. در مصرف‌کنندگان تزریقی HIV و سایر بیماری‌های عفونی عمدتاً از راه مصرف مجدد سرنگ‌ها و سوزن‌های آلوده یا تزریق مشترک اتفاق می‌افتد اما ازآنجاکه مصرف متامفتامین با رفتارهای جنسی پرخطر همراه است بنابراین در مصرف‌کنندگان غیر تزریقی هم خطر ابتلا وجود دارد.
تزریق و رفتار جنسی پرخطر سبب شده ویروس HIV یک مشکل عمده در مصرف‌کنندگان متامفتامین در مقایسه با سوءمصرف کنندگان سایر مواد مخدر باشد. سوءمصرف متامفتامین همچنین می‌تواند سبب بدتر شدن و پیشرفت این ویروس و عوارض آن شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بهترین درمان وابستگی به متامفتامین تکنیک‌های رفتاردرمانی ازجمله درمان شناختی– رفتاری و مدیریت مشروط است.به‌عنوان‌مثال مدل ماتریکس که یک درمان رفتاری جامع است و مجموع‌های از رفتاردرمانی، آموزش خانواده، مشاوره‌ی فردی، قدم‌های حمایتی دوازده‌گانه و انجام آزمایش و تشویق فعالیت‌های غیر مرتبط با عدم مصرف مواد است، در کاهش سوءمصرف این ماده مؤثر میباشد.
به‌طورکلی آمارهای مربوط به سوءمصرف مواد محرک، متفاوت است. دو برابر شدن تعداد مصرف‌کنندگان این مواد در بین نوجوانان در اواخر قرن بیستم و ادامه‌ی افزایش روند مصرف در این گروه تا سال 2002 و سپس کاهش روند مصرف در فاصله‌ی زمانی سال‌های 2002 تا 2007 و افزایش تدریجی مصرف از سال 2007 تا 2012 از نکات قابل‌توجه در رابطه با سوءمصرف مواد محرک میباشد.