به طور معمول، هر انسانی باید ۷ تا ۸ ساعت مفید در طول شبانه‌روز به مغز خود استراحت داده و بخوابد. وقتی ساعت خواب و میزان آن در شبانه‌روز به هم بخورد، فرد دچار اختلالات خواب و عوارض آن خواهد شد. اختلالات خواب شرایطی را ایجاد می‌کند که توانایی خوب خوابیدن از بین می‌رود. این اختلالات چه ناشی از یک مشکل سلامتی باشند، چه در اثر استرس بیش از حد به وجود بیایند، روز به روز بیشتر می‌شوند. طبیعی است که هر انسانی در بعضی از شب‌ها به دلایلی با مشکل خواب مواجه شود، اما بیدار شدن بیش از حد در طول شب و یا احساس خواب‌آلودگی در طول روز اصلاً طبیعی نیست و فرد باید به دنبال درمان اختلالات خواب باشد. در این مطلب به بررسی علل و علائم اختلالات خواب و همچنین درمان اختلالات خواب می‌پردازیم.
علائم اختلالات خواب چیست؟
اختلالات خواب عبارتند از: زیاد یا کم خوابیدن، پریدن از خواب، وارد نشدن به مرحله خواب عمیق و دشواری در به خواب رفتن. بر اساس نوع اختلال خوابی که فرد به آن دچار است، ممکن است با دشواری به خواب برود و در طول روز احساس خستگی شدیدی کند. کمبود خواب بر روی میزان انرژی، خلق و خوی، میزان تمرکز و سلامت کلی بدن اثرات منفی می‌گذارد.
یکی دیگر از علل اختلال خواب، داشتن استرس و اضطراب است. استرس و اضطراب معمولاً تاثیر منفی و بدی بر روند و کیفیت خواب می‌گذارند و مشکلاتی را در خواب ایجاد می‌کنند. مواردی مثل کابوس دیدن، حرف زدن یا راه رفتن در هنگام خواب از اثرات منفیِ استرس بر روند خواب به شمار می‌روند. برای انتخاب بهترین روانشناس در تهران با ما تماس حاصل فرمایید.
علائم اختلال خواب بسته به نوع این اختلالات در افراد مختلف فرق دارد. اگر اختلالات خواب ناشی از یک بیماری یا عامل زمینه‌ای دیگر باشند، ممکن است علائم متفاوتی نیز داشته باشند. اما علائم کلی اختلالات خواب معمولاً عبارتند از:
- دشواری در به خواب رفتن یا خواب ماندن
- ضعف و خستگی در طول روز
- تمایل شدید به چرت زدن در طول روز
- بدخلقی، زودرنجی، استرس و اضطراب
- حواس‌پرتی و نداشتن تمرکز کافی
- افسردگی
- کاهش وزن یا افزایش وزن
چه عواملی باعث اختلالات خواب میشود؟
یکی از مهمترین علل اختلالات خواب، داشتن افسردگی و استرس است که اگر این شرایط کنترل و درمان نشود می‌تواند منجر به کابوس‌های شبانه، حرف زدن و راه رفتن در خواب، شب ادراری کودکان و … شود. این اختلال ممکن است هم در بزرگسالان و هم در کودکان رخ دهد و گروه‌های سنی مختلف را درگیر می‌کند. گاهی اوقات حتی لازم از روانشناسی کودک برای درمان این اختلال در کودکان استفاده شود. در پایین به دلایل اصلی اختلالات خواب اشاره می‌کنیم:
1. آلرژی و مشکلات تنفسی
یک عامل که باعث اختلال خواب میشود، آلرژی و مشکلات تنفسی است. انواع مختلف آلرژی‌‌ها، سرماخوردگی و عفونت‌‌های دستگاه تنفسی فوقانی ممکن است باعث مشکلاتی در تنفس در هنگام شب شوند. در نتیجه، ناتوانی و مشکلات تنفس هم می‌تواند مشکلات خواب ایجاد کند و کیفیت خواب را کاهش دهد. در هر کجای دنیا که باشید می‌توانید در این زمینه مشاوره دریافت کنید. مشاوره ایرانیان خارج از کشور این امکان را برای شما فراهم می‌کند که به راحتی درباره‌ی اختلالات خواب و مشکلات دیگر خود مشاوره بگیرید.
2. استرس و اضطراب
یک علت دیگر اختلال در خواب، داشتن استرس و اضطراب زیاد است. استرس و اضطراب به طور معمول تأثیر منفی و بدی بر روی روند و کیفیت خواب می‌گذارند و مشکلاتی را در خوابیدن ایجاد می‌کنند. کابوس دیدن، حرف زدن یا راه رفتن در خواب معمولاً در نتیجه‌ی استرس و اضطراب به وجود می‌آیند.
3. درد مزمن و التهاب مفاصل
اگر فرد در منطقه‌ای از بدن دچار درد و التهاب شود، مثلاً دندان درد، پادرد و یا آرتروز داشته باشد، همین درد باعث بروز مشکلاتی در خوابیدن میشود. این نشانه بسیار مهم و جدی است. از رایج‌ترین دردهای مزمن شبانه می‌توان به آرتروز، سندروم خستگی مزمن، فیبرومیالژیا (سندروم درد اسکلتی – عضلانی مزمن)، التهاب روده، سر درد و کمر درد اشاره کرد که ممکن است منجر به اختلال و بی‌نظمی در خواب شب‌هنگام شوند.
4. تکرر ادرار شبانه
تکرر ادرار یکی دیگر از دلایل اختلال خواب به ویژه در کودکان است. چنین مشکلی ممکن است به دلایلی مثل مصرف خیلی زیاد مایعات به خصوص در شب، بهم خوردن تعادل هورمونی، ترس و استرس و حتی فوبیا از تاریکی و دلایل دیگری رخ دهد. اگر در هنگام تکرر ادرار دچار خونریزی شدید حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.
انواع اختلالات خواب چه چیزهایی هستند؟
اختلال خواب نیز مانند هر بیماری دیگری انواع گوناگونی دارد. مثلاً ممکن است کم خواب شوید یا بیش از حد بخوابید یا دچار کابوس‌های شبانه شوید. در ادامه انواع اختلالات خواب را معرفی می‌کنیم:
1. آپنه‌ی خواب
آپنه‌ی خواب یعنی وقفه‌های تنفسی در طول خواب رخ دهد. این یک وضعیت جدی برای سلامتی است که موجب میشود بدن اکسیژن کمتری دریافت کند و ممکن است باعث شود در طول شب مدام از خواب بیدار شوید.
2. پاراسومنیاها یا خواب‌پریشی
پاراسومنیاها دسته‌ای از اختلالات خواب هستند که موجب بروز حرکات و رفتارهای غیرعادی در خواب می‌شوند، مثل راه رفتن در هنگام خواب، حرف زدن در خواب، ناله کردن در خواب، شی ادراری، کابوس‌های شبانه، دندان قروچه یا فشردن فک‌ها روی هم.
3. حمله خواب
حمله خواب یا نارکولپسی با حمله‌های مکرر خواب در طول روز مشخص میشود. یعنی شما به طور ناگهانی احساس خستگی شدید می‌کنید و بدون مقدمه ناگهان به خواب می‌روید. این عارضه می‌تواند باعث بروز فلج خواب یا همان بختک خواب نیز بشود که موجب میشود شما بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب قادر به حرکت کردن و فعالیت فیزیکی نباشید. اگرچه حمله خواب ممکن است به خودی خود اتفاق بیفتد، اما با بیماری‌های عصبی خاصی از قبیل اسکلروز چندگانه (ام اس) نیز ارتباط دارد.
4. بی‌خوابی
بی‌خوابی یعنی مشکل و ناتوانی در به خواب رفتن یا خواب ماندن و یا پریدن از خواب و یکی از رایج‌ترین اختلالات خواب می‌باشد. این مشکل ممکن است پس از سفرهای هوایی و یا به دلیل استرس، اضطراب، اختلالات هورمونی و بیماری‌های گوارشی اتفاق بیفتد. همچنین بی‌خوابی ممکن است یکی از علائم بیماری‌های دیگر باشد. در کل، بی‌خوابی مشکلات جدی را برای سلامت فرد و کیفیت زندگی او ایجاد می‌کند. بی‌خوابی می‌تواند مشکلاتی مثل عدم تمرکز، افسردگی، بدخلقی، ضعف عملکرد در محیط کار یا تحصیل را ایجاد کند.
بی‌خوابی معمولاً در میان جوانان و زنان بیشتر رخ می‌دهد و به سه دسته تقسیم میشود:
- بی‌خوابی مزمن: یعنی به طور مستمر و حداقل به مدت یک ماه اتفاق بیفتد.
- بی‌خوابی حدواسط: یعنی به طور دوره‌ای و گاه و بیگاه اتفاق بیفتد.
- بی‌خوابی موقتی: یعنی هر بار فقط چند شب ادامه پیدا کند.
از طرفی، کم‌خوابی ممکن است به طور کوتاه مدت رخ دهد که به آن کم خوابی حاد یا تعدیل کننده می‌گویند و می‌تواند از یک شب تا چند هفته ادامه پیدا کند. کم‌خوابی حتی می‌تواند به طور طولانی مدت ادامه پیدا کند که به کم‌خوابی مزمن معروف است. کم خوابی مزمن دست کم سه شب در هفته و به مدت یک ماه یا حتی بیشتر اتفاق می‌افتد.
5. سندروم پای بی‌قرار
یک نوع اختلال خواب، سندروم پای بی قرار است، یعنی نیاز به تکان دادن شدید پاها. این نیاز بعضی مواقع همراه با مورمور شدن و سوزش پاها می‌باشد. این علائم معمولاً در طول روز اتفاق می‌افتند، اما در هنگام شب خیلی بیشتر می‌شوند. سندروم پای بی قرار با بیماری‌های خاصی مثل پارکینسون در ارتباط است.
درمان اختلالات خواب چیست؟
درمان اختلالات خواب با توجه به نوع اختلال و علت زمینه‌ای که دارد متفاوت است. برای این اختلالات بهتر است که به پزشک مراجعه کنید تا با معاینه و انجام آزمایش، بیماری دقیق را تشخیص دهد. علاوه بر مراجعه به پزشک و خدمات درمانی، می‌توان سبک زندگی را تغییر داد تا این اختلالات تا حد ممکن بهبود پیدا کند.
درمان پزشکی
همان طور که گفتیم، یکی از روش‌های درمان این عارضه، درمان پزشکی است. در این روش، پزشک با تجویز قرص‌های خواب‌آور، داروی آلرژی یا سرماخوردگی، مکملهای ملاتونین، داروهای مربوط به مشکلات سلامتی زمینه‌ای و … این اختلال را درمان کند. برای آپنه‌ی خواب، گاهی اوقات از دستگاه تنفس یا جراحی استفاده میشود و برای دندان قروچه نیز می‌توان از محافظ دندانی استفاده کرد.
تغییرات سبک زندگی
یکی دیگر از راه‌های درمان اختلال خواب، تغییرات در سبک زندگی شخص می‌باشد. تغییر سبک زندگی می‌تواند کیفیت خواب را بسیار بهبود ببخشد، به‌خصوص زمانی که همزمان با درمانهای پزشکی انجام شود. برخی از تغییراتی که باید در سبک زندگی در نظر گرفته عبارتند از:
- در رژیم غذایی خود از سبزیجات و ماهی بیشتر استفاده کنید و مصرف قند و شکر را کم کنید.
- ساعت خواب منظمی داشته باشید و همیشه آن را رعایت کنید.
- با ورزش می‌توانید اضطراب و استرس خود را کاهش دهید.
- قبل از خواب مایعات و آب کمتری مصرف کنید تا به دلیل داشتن ادرار مجبور نباشید از خواب بیدار شوید.
- در اواخر بعدازظهر یا شب، زیاد کافئین مصرف نکنید.
- مصرف تنباکو و الکل را پایین بیاورید.
- قبل از خواب، وعده‌های کم کربوهیدرات و کوچک‌تر مصرف کنید.
همچنین، خوابیدن در شب و بیدار شدن در صبح راس یک ساعت مشخص در هر روز می‌تواند کیفیت خواب شما را به شدت افزایش دهد. در حالی که ممکن است آخر هفته‌ها بخواهید دیرتر از خواب بیدار شوید، اما این کار می‌تواند باعث شود بیدار شدن و به خواب رفتن در طول هفته‌ی کاری برای شما سخت‌تر شود.
بهترین داروی اختلال خواب
برای درمان اختلال خواب باید به متخصص مغز و اعصاب (متخصص نورولوژی) مراجعه کنید. متخصص مغز و اعصاب در ابتدا بیمار را معاینه فیزیکی می‌کند و سلامت جسمی و روحی او را بررسی می‌کند. یک متخصص مغز و اعصاب خوب همچنین تست‌ها و آزمایشات متعددی مثل تست خواب (پلی سومنوگرافی)، الکتروانسفالوگرام و آزمایش خون ژنتیک را انجام می‌دهد.
پزشک با توجه به علت بروز این اختلالات، درمان مناسبی که شامل ترکیبی از درمانهای پزشکی و تغییرات سبک زندگی است را به بیمار ارائه می‌دهد. داروهای خواب‌آور و مکملهای ملاتونین (هورمون خواب) به طور معمول برای درمان اختلالات خواب کاربرد دارند.