وقتی خودمان را با افرادی که بسیار ماهر هستند، مانند ورزشکاران حرفه ای، دانشمندان معروف، افراد مشهور یا حرفه ای تر نسبت به خود مقایسه می کنیم، ممکن است خود را در مقایسه با آنها ناکافی بدانیم و احساس حقارت به سراغمان بیاید.

 این حس طبیعی است و به ما انگیزه می دهد تا خودمان را بهتر کنیم. برای اینکه بفهمیم عقده حقارت چیست باید بگوییم که، زمانی که احساس بی کفایتی و ناکافی بودن طاقت فرسا شود یا بر زندگی ما تأثیر منفی بگذارد، ممکن است نشان دهنده بروز عقده حقارت باشد. در ادامه به طور مفصل بررسی می کنیم که عقده حقارت چیست و روش های مواجه با آن کدامند.

خود کم بینی یا عقده حقارت چیست؟

برای پاسخ به پرسش عقده حقارت چیست  می توان به گفته انجمن روانشناسی آمریکا استناد کرد که اینگونه بیان می‌کند که عقده حقارت با احساس مداوم بی کفایتی یا ناامنی در زندگی روزمره شما به دلیل این باور که از نظر جسمی یا ذهنی نسبت به دیگران پایین تر هستید، مشخص می شود، خواه چنین باوری مبتنی بر ارزیابی منطقی باشد یا خیر.

دو نوع پاسخ به عقده حقارت وجود دارد: یا فرد مبتلا به قدری گوشه‌گیر می‌شود که به ندرت با دیگران تعامل می‌کند، یا با رقابتی شدن بیش از حد در تلاش برای اثبات اینکه از بقیه پایین‌تر نیست، جبران می‌کند. شکل دوم نیز گاهی اوقات می تواند به یک عقده برتری تبدیل شود.

تاریخچه واژه عقده حقارت

در زمان قرن بیستم، روانکاو اتریشی آلفرد آدلر مقوله عقده حقارت چیست را بررسی کرد. او معتقد بود که احساس حقارت ممکن بود از تجربیات اولیه دوران کودکی ناشی شود، مثل نادیده گرفته شدن یا انتقاد والدین یا دیگر بزرگسالان. 

مفهوم آدلر از عقده حقارت با فرضیات فروید در مورد ناخودآگاه متفاوت بود، که بیشتر به تمایلات و تعارضات سرکوب شده تاکید داشت. آدلر اعتقاد داشت که افراد می‌توانند از طریق حس علاقه اجتماعی یا تمایل به کمک به دیگران، بر احساس حقارت خود غلبه کنند.

از آن زمان تاکنون، مفهوم عقده حقارت گسترش یافته و در زمینه‌های مختلف شناخته و بحث شده است. امروزه، از آن برای توصیف تجربیات گوناگون استفاده می‌شود، از عزت نفس پایین گرفته تا افسردگی بالینی و اختلالات اضطرابی. امروزه محققان به بررسی رابطه پیچیده بین تجربیات اولیه کودکی، ویژگی‌های شخصیتی و عوامل دیگری که ممکن است در ایجاد عقده حقارت نقش داشته باشند، ادامه می‌دهند.

نشانه های احساس حقارت داشتن

مقدار مشخصی از حقارت حتی در بزرگسالی معمول است، به خصوص زمانی که خود را با افرادی که بسیار ماهر یا باهوش هستند مقایسه می کنیم. با این حال، هر رفتار عادی زمانی که به افراط کشیده شود می تواند رفتاری غیر عادی تلقی شود. این موضوع در مورد عقده های حقارت نیز صادق است. افراد مبتلا به این اختلال دائما احساس حقارت را تجربه می‌کنند که برای عملکرد روزمره آنها مضر است.

فردی که عقده حقارت دارد بیشتر احتمال دارد ریسک کند، از مواد مخدر و الکل سوء استفاده کند و رفتار پرخاشگرانه داشته باشد. افرادی که تحت تاثیر قرار می گیرند نیز بیشتر احتمال دارد که سایر مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب را تجربه کنند.

با این حال، علامت اولیه عقده حقارت، عزت نفس پایین است؛ البته برخی از روانشناسان از این اصطلاحات مترادف استفاده می کنند. تصور منفی از خود می تواند باعث شود کسانی که عقده های حقارت دارند از نظر اجتماعی منزوی شوند؛ زیرا احساس می کنند نمی توانند در مقایسه با همسالان خود مورد قبول واقع شوند. همچنین ممکن است منجر به احساس ناامیدی یا ناکامی در هنگام دستیابی به اهداف شود، یا این احساس که حتی اگر اهدافشان محقق شوند، برای آنها کافی نیست.  

افرادی که عقده های حقارت دارند یا به دلیل نیاز شدید به اثبات شایستگی خود به عنوان افراد بیش از حد موفق شناخته می شوند، یا ممکن است به دلیل تمایل به غرق شدن یا فرسودگی ناشی از شکست در دستیابی به استانداردهای غیرواقعی خود، به عنوان افراد ناموفق تلقی شوند. دکتر مهسا کاشفی زاده با داشتن سالها تجربه و تخصص در زمینه  مشاوره فردی بهترین راهکارها را در زمینه مدیریت و درمان احساس حقارت ارائه می کند.

چه عواملی باعث بروز حقارت می شود؟

احساس حقارت اغلب در دوران کودکی طبیعی است. کودکان حقارت را به عنوان روشی طبیعی برای تشویق آنها به رشد و پیشرفت در طول سال های رشد و تبدیل شدن به بزرگسالانی با عملکرد بالا تجربه می کنند. کودکانی که برای غلبه بر چالش ها به درستی تربیت شده اند، می توانند از احساس بی کفایتی خود عبور کنند و بیاموزند که چالش های زندگی را بدون احساس شرم و تنها برای کسب تجربه بپذیرند. با این حال، گاهی اوقات، این احساس بی کفایتی، چه به دلیل ضربه، سوء استفاده، یا ناتوانی ذهنی یا جسمی، طاقت فرسا می شود و به شکل ناسالم در بزرگسالی ظاهر می شود.

طبق مدل مراحل روانی-اجتماعی رشد اریکسون، کودکانی که مورد آزار عاطفی یا جسمی قرار می گیرند، به ویژه به عنوان تنبیه برای کمبود های ظاهری، ممکن است این احساسات را درونی کرده و عزت نفس خود را از دست بدهند. کودکانی که از محبت محروم می شوند، چه به این دلیل که شخصی مانند والدین آنها را نالایق می بیند یا صرفاً به این دلیل که از نظر جسمی یا عاطفی دچار کمبود باشند ممکن است سعی کنند این محبت را از طریق موفقیت به دست آورند. 

مردان به طور خاص در معرض عقده‌های حقارت هستند. اغلب به اصطلاح «مردانگی سمی» بروز می یابد  که این مردانگی سمی پدیده‌ای اجتماعیست که در آن مردان احساس می‌کنند باید واکنش‌های عاطفی عادی را سرکوب کنند و از نظر جسمی، ذهنی و مالی نسبت به سایر مردان برتری پیدا کنند. این دسته از مردان همچنین احتمالاً در روابط عاشقانه احساس حقارت بیشتری می‌کنند؛ به‌ویژه زمانی که خود را با اطرافیان خود مقایسه می‌کنند.

واکنش افراد به احساس حقارت و پیامدهای آن

واکنش افراد به احساس حقارت ممکن است بسیار متنوع باشد. برخی افراد ممکن است با افزایش خودباوری و توانمندی به مواجهه با این احساس واکنش نشان دهند، در حالی که دیگران ممکن است این احساس را تجربه‌ای خوشایند ندانند و احساس ناتوانی، افسردگی یا اضطراب کنند. همچنین بسته به موقعیت و شخصیت افراد، واکنش‌های مختلفی نسبت به این احساس ممکن است وجود داشته باشد.

پیامدهای احساس حقارت می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند. برخی افراد ممکن است با کم توجهی به این احساس و توانایی مقابله با آن، به افزایش روابط اجتماعی و حرفه‌ای دست یابند. اما ممکن است برخی افراد نتوانند به درستی با این احساس سر و کار داشته باشند و مشکلات روانی یا روحی را تجربه کنند.

در نهایت، دانستن این موضوع مهم است که احساسات انسانی یک طیف گسترده از واکنش‌ها و پیامدها را می‌تواند نتیجه دهد و برای مقابله با احساسات منفی مانند حقارت، با مشاوره روانشناسی حرفه ای می‌تواند کمک بسیاری نماید. 

اثرات داشتن احساس حقارت در زندگی

فردی که عقده حقارت دارد علاوه بر احساس حقارت و ناامنی ممکن است عزت نفس پایینی داشته باشد و یا اضطراب و افسردگی را تجربه کند. این افراد اغلب به خود شک دارند و بدترین حالت را در خود، دیگران یا موقعیت ها فرض می کنند. افرادی که احساس حقارت داشته باشند در رسیدن به اهداف خود مشکل دارند و معمولا سریع تسلیم می شوند . همچنین پذیرش انتقاد برایشان مشکل است و تمایل به پنهان کاری دارند و از اجتماعات دوری می کنند.

گاهی اوقات، علائم عقده حقارت شبیه علائم عقده برتری به نظر می رسد. وقتی فردی عقده برتری دارد، تمایل دارد که درباره خود، از جمله توانایی ها و دستاوردهای خود، نظری اغراق آمیز داشته باشد. اغلب، داشتن این نظرات اغراق آمیز راهی برای جبران بیش از حد احساس حقارت – و اینجاست که این دو در هم تنیده می شوند. از جمله علائم مرتبط عبارتند از:

• همیشه در تلاش برای کمال
• رقابت شدید با دیگران
• درگیر شدن در اقدامات جلب توجه
• یافتن عیب و ایراد در دیگران
• ناتوانی در اعتراف به اشتباهات خود
• یافتن رضایت در «بهتر انجام دادن مسائل» نسبت به دیگران

تاثیر ناخودآگاه بر ایجاد عقده حقارت

عقده حقارت یک پدیده ناخودآگاه است که معمولاً به طور کامل یا ناقص پدیدار می شود. افراد معمولاً از وجود این احساس و تأثیرات آن بر رفتارشان آگاه نیستند. زمانی که فرد احساس حقارت خود را از طریق مکانیسم دفاعی سرکوب می‌کند، این احساس به عقده تبدیل می‌شود و بر شخصیت او تأثیر می‌گذارد.

چه زمانی داشتن عقده حقارت خطرناک است؟

 وقتی شخص عقده حقارت داشته باشد، ممکن است منجر به ایجاد مشکلات قابل توجهی در زندگی فرد شود یا به بروز رفتارهای خطرناک کمک کند. این موارد می‌تواند به شکل‌های زیر نشان دهنده خطرات عقده حقارت باشد:

•    انزوای اجتماعی: شخصی که عقده حقارت دارد ممکن است از روابط اجتماعی دوری کند که می‌تواند منجر به احساس تنهایی و ناراحتی و علائم افسردگی شود.

•    رفتارهای خطرناک: افراد مبتلا به عقده حقارت ممکن است به رفتارهای خطرناک مانند مصرف مواد مخدر یا شرط‌بندی روی آورده و این رفتارها به عنوان یک روش برای مقابله با احساسات ناکافیتی خود تلقی شود.
•    خود‌آزاری: افرادی که از عقده حقارت رنج می‌برند ممکن است  برای مقابله با احساسات منفی یا به عنوان تنبیه برای اشتباهات خود به خود آزاری روی بیاورند.
•    افسردگی و اضطراب: عقده حقارت می‌تواند منجر به بروز افسردگی و اضطراب شود که ممکن است بر کارکرد و رضایتمندی در زندگی فرد تأثیر گذار باشد.
•    افکار یا اقدامات خودکشی: در شرایط شدید، عقده حقارت یا احساس ناکافی بودن می‌تواند منجر به تفکر یا اقدامات خودکشی شود.

   اگر شما یا کسی دیگر با عقده حقارت یا نگرانی‌های مربوط به سلامت روان روبرو هستید، بهتر است که از کمک یک روانشناس متخصص برای روان درمانی بهره ببرید. از طریق مشاوره با دکتر مهسا کاشفی زاده می‌توان به موفقیت در مقابله با عقده حقارت دست یافت و ارزشمندی و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.

کنار آمدن با احساس حقارت

اولین قدم برای کنار آمدن با احساس حقارت دوست داشتن است. دوست داشتن خود خود بدان معناست که با خودتان مهربان و محبت‌آمیز باشید. همه‌ی ما در برخی جنبه‌ها قوی و در برخی دیگر ضعیف هستیم، اما این نباید به دلیلی برای انتقاد و سرزنش خودتان تبدیل نشود. سعی کنید خودتان را از یک‌نگاه منصفانه بپذیرید.

 

اجتناب از انتقاد و سرزنش فردی

یکی از مشکلات شایع در افراد کم اعتماد، انتقاد و سرزنش دائمی خودشان است. آنها به‌طور مداوم خود را با دیگران مقایسه کرده و خودشان را مورد انتقاد می‌کنند. به خاطر داشته باشید که این نوع انتقاد، جز ایجاد احساس منفی نسبت به خودتان، هیچ نتیجه‌ای ندارد. بهتر است با محبت و مهربانی به خودتان نگاه کرده و اگر در کاری واقعاً مشکلی دارید، با کمک مشاور این مسائل را حل کنید. اما اگر مشکلی واقعی وجود ندارد، خودتان را از انتقاد خودداری کنید.

شناسایی نقاط ضعف و تشویق خود

نقاط ضعف خودتان را شناسایی کنید و به سمت بهبود آن‌ها حرکت کنید. وقتی نقاط ضعف خودتان را به نقاط قوت تبدیل کنید، احساس مثبتی در شما ایجاد می‌شود که باعث افزایش اعتمادبه‌نفس شما خواهد شد. همچنین بهتر است اقدامات موفقیت‌آمیز خود را یادداشت کنید. این کارها باعث می‌شود که متوجه شوید تا آن حدی که فکر می‌کنید، ضعیف نیستید و به مبارزه با افکار منفی درباره‌ی خودتان کمک می‌کند.

تغییر در روابط شخصی خود 

یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند احساس اعتمادبه‌نفس یا کم‌اعتمادی شما را تحت تأثیر قرار دهد، اطرافیان شما هستند. بنابراین بهتر است با دقت به روابط خودتان نگاه کنید. اگر در ارتباط با افراد مشکل دارید، تلاش کنید تا این مشکلات را حل کنید. به‌عنوان مثال در ارتباط با دوستان، نظر خودتان را ابراز کنید و اگر با چیزی مخالف هستید به‌ راحتی نه بگویید. خواهید دید که این تغییرات روی اعتمادبه‌نفس و باورهای منفیی که از خودتان دارید، تأثیر بسیاری می گذارند.

نحوه مواجهه با عقده حقارت

غلبه بر این اختلال نیازمند خودشناسی، قبول ارزش شخصی، توجه به استعدادها و قابلیت‌ها و ایجاد روابط مثبت با دیگران است. بهترین راه برای درمان حس حقارت شناسایی باورهای منفی است. به چالش کشیدن این باورها و برقراری ارتباط مثبت با دیگران، از دیگر روش‌های درمانی است. با مدیریت و درمان عقده حقارت و کنترل تأثیرات آن می‌توان از طریق روش‌های مختلف به روان‌درمانی پرداخت.

 

مشاوره درمانی در مواجهه با احساس حقارت اهمیت بسیاری دارد. این احساس ممکن است فرد را از انجام وظایف روزمره باز دارد و باعث کاهش اعتماد به نفس و رضایت شخصی می‌شود. مشاوره به افراد کمک می‌کند تا این احساسات را بهبود ببخشند. همچنین مشاوره آنلاین  و ارتباط با یک مشاور می‌تواند به فرد کمک کند تا الگوهای فکری و رفتاری خود را بهبود بخشیده و راه‌حل‌های مناسبی را برای مدیریت احساس حقارت پیدا کند. مشاوره همچنین می‌تواند محیطی امن و حامی برای افراد فراهم کند تا بتوانند درباره احساسات خود صادقانه صحبت کنند و به تدریج اعتماد به نفس خود را بازپس بگیرند. 

نتیجه گیری

این طبیعی است که هرازگاهی با احساس بی کفایتی دست و پنجه نرم کنید، اما وقتی این احساسات به ترس فلج کننده از عدم تطابق با دیگران تبدیل می شود، این می تواند نشانه عقده حقارت باشد.

غلبه بر افکاری که باعث می‌شود احساس کنید دیگران در محل کار، تعاملات اجتماعی یا حتی از نظر جسمی جذاب‌تر، بهتر و شایسته‌تر از شما هستند، ممکن است دلهره‌آور به نظر برسد. با این حال، از طریق روش‌هایی مانند روان درمانی و نگرش های مثبت درباره خود، می‌توان به بهبود قابل توجهی در نحوه نگرش به خود و تعامل با دیگران دست یافت.

سوالات متداول

نشانه های عقده حقارت چیست؟

• عزت نفس پایین
• تمایل به تجزیه و تحلیل بیش از حد تعریف ها و انتقادات
• دائماً به دنبال تأیید و تمجید از دیگران بودن
• دوری از خانواده، دوستان و همکاران، به ویژه در موقعیت های اجتماعی.

آیا داشتن عقده حقارت طبیعی است؟ 

طبیعی است که گاهی اوقات احساس ناکافی و عدم رضایت از عملکردتان داشته باشید اما اگر دائماً احساس ناکافی بودن می‌کنید طبیعی نیست، و می‌تواند به رشد و توانایی شما در تعامل با دیگران آسیب برساند.

فردی که عقده حقارت دارد چگونه رفتار می کند؟

اگرچه برخی از افرادی که عقده‌ حقارت دارند با عزت نفس پایین زندگی می‌کنند و راحت‌تر از موقعیت‌های اجتماعی کناره‌گیری می‌کنند، برخی دیگر رفتارهای توجه‌طلبانه از خود نشان می‌دهند  و از اعتراف به اشتباهات خود امتناع می‌کنند.

علت اصلی عقده حقارت چیست؟

علت اصلی عقده حقارت می‌تواند پیچیده و چندوجهی باشد، که اغلب از تجربیات اولیه دوران کودکی، مقایسه‌های اجتماعی و باورهای درونی در مورد ارزش و توانایی‌های فرد نشات می‌گیرد. همچنین می تواند تحت تأثیر استانداردها و انتظارات اجتماعی باشد.

نقطه مقابل عقده حقارت چیست؟

عقده برتری درست برعکس عقده حقارت است. فردی با عقده برتری معتقد است که به طور استثنایی بهتر از دیگران است.