اختلال وسواس فکری – اجباری یا اختلال OCD که با نام وسواس فکری عملی شناخته می‌شود، نوعی بیماری یا اختلال شایع و طولانی مدت است که جزء اختلالات مزمن به شمار می‌رود. در این نوع اختلال فرد افکار یا رفتارهایی دارد که قابل کنترل نبوده و اغلب تکرار شونده هستند. خود شخص نیز معمولا تمایل به تکرار این رفتارها دارد. درمان وسواس پروسه‌ای است که با زندگی روزمره شخص گره خورده و نیاز به همکاری بیمار دارد. در ادامه به بررسی روش های درمان وسواس می‌پردازیم.
درمان وسواس به چه دلیل انجام می شود؟
اختلال وسواس OCD یک وضعیت روانی بسیار رایج است. این نوع وسواس با افکار وسواسی اضطراب آور و رفتارهایی مشخص می‌شود که به طور اجباری و جدی برای کاهش وسواس انجام می شود.
این گونه رفتارها معمولا باعث افزایش اضطراب فرد شده و وسواس فرد را تشدید و تقویت خواهد کرد. با تشدید وسواس، اضطراب هم تقویت شده و به همین ترتیب این دو به طور دائم در حال تقویت یکدیگر هستند.
نکته مهم درباره این اختلال این است که در صورت درمان نشدن ممکن است روز به روز و با گذشت زمان بدتر شود! این نوع وسواس ممکن است باعث شود فرد در زندگی روزمره خود و در رابطه با مواردی که درمورد آنها وسواس دارد، رنج و در برخی موارد حتی خشم را تجربه کند.
نادیده گرفتن درمان این اختلال می‌تواند باعث کاهش تمرکز، اختلال خواب، کاهش عزت نفس، افسردگی، خستگی جسمی و روانی و … شود. به همین دلیل درمان اختلال وسواس یک مسئله مهم است که باید برای آن اقدام کرد.
از طرفی وسواس ممکن است به مرور باعث بروز کنترل گری و رفتارهای کنترل کننده در فرد شود که به روابط او با سایر افراد آسیب زیادی وارد می‌کند.
انواع مختلف وسواس
وسواس انواع مختلفی دارد که در این قسمت با آنها آشنا می‌شویم.
وسواس آلودگی و تمیز کردن
افرادی که دارای OCD تمیز کردن یا وسواس آلودگی هستند نسبت به آلودگی یا کثیفی احساس ترس، خشم و ناراحتی شدیدی خواهند داشت و این احساس با تمیز کردن یا شستشوی افراطی و بیش از حد تسکین پیدا می‌کند.
وسواس ترتیب یا تقارن اشیا
در وسواس ترتیب یا تقارن که با نام Order/symmetry or counting compulsions OCD هم شناخته می‌شود، نظم، ترتیب و تقارن اشیا باعث ایجاد افکار وسواس گونه و میل شدید به ایجاد تقارن یا مرتب کردن اشیا خواهد شد.
این وسواس ممکن است درمورد همه چیز وجود داشته باشد یا تنها درمورد برخی چیزها خود را در فرد نشان دهد. مثلا ممکن است یک فرد تنها روی قفسه کتاب‌های خود وسواس یا اختلال OCD داشته باشد و یک فرد ممکن است روی تمام وسایل، حتی مواردی که برای خودش نیست نیز وسواس داشته باشد.
این نوع وسواس ممکن است باعث شود فردبارها یک مسئله را چک کند تا احساس کند یک مسئله با دقت و صحت کافی انجام شده است.
وسواس چک کردن، شمارش و روتین اغلب جزء این دسته هستند. این نوع وسواس معمولا با استرس و اضطراب همراه است.
وسواس فکری آسیب به خود یا آسیب به دیگران
اختلال وسواس فکری آسیب به خود یا آسیب به دیگران عبارت است از احساسات شدید یا نگرانی افراطی درمورد آسیب رساندن به خود یا دیگر افراد که برای تسکین این حس و افکار وسواس گونه افراد، عکس العمل‌های متفاوتی خواهند داشت. سطح استرس و اضطراب در این نوع اختلال بسیار بالا بوده و در صورتی که برای درمان استرس همراه با درمان اختلال وسواس اقدام نشود، زندگی فرد را به طور جدی تحت تاثیر قرار خواهد داد.
وسواس جمع کردن اشیا
در وسواس جمع کردن اشیا که با نام وسواس احتکار هم شناخته می‌شود، فرد اشیائی را جمع آوری می‌کند که معمولا ارزش مادی خاص و زیادی ندارند؛ مثلا این اشیاء ممکن است لباس، ظروف، دفترچه، کتاب، مجله و … باشند. فرد مبتلا به اختلال وسواس احتکار اغلب این موارد را در خانه یا انباری خانه‌اش نگهداری می‌کند و در صورت عدم درمان اختلال وسواس، به مرور محل زندگی فرد پر از وسایل غیر ضروری شده که محل زندگی را پر هرج و مرج و غیر قابل سکونت کرده است.
در این نوع وسواس معمولا فرد با این تصور که ممکن است یک روز به چیزی نیاز داشته باشد، آن را دور نمی‌اندازد و به همین دلیل بسیاری از اشیاء غیر ضروری را نگه می‌دارد.
اختلال احتکار OCD نوعی اختلال جداگانه و متفاوت از احتکار اجباری است که ممکن است به خودی خود و بدون تشخیص OCD اتفاق بیفتد.
دلایل ابتلا به وسواس
در بررسی دلایل ابتلا به وسواس باید گفت که علل اصلی ابتلا به این اختلال به طور دقیق شناسایی نشده است؛ اما با توجه به داده‌هایی که تا کنون به دست آمده است نظریه‌هایی وجود دارد که نشان میدهد موارد زیر می‌توانند دلایل ابتلا به وسواس باشند:
- شرایط بیولوژیک بدن: اختلال او سی دی می‌تواند نتیجه ایجاد تغییر در شرایط شیمیایی و بیولوژیک بدن یا نحوه کارکرد مغز باشد.
- ژنتیک: گرچه ژن خاصی برای ایجاد اختلال وسواس شناسایی نشده است اما بر اساس تحقیقات فعلی و نظریه‌های موجود، ژنتیک هم یک عامل تاثیرگذار در ابتلا به اختلال او سی دی است.
- تاثیر محیط و اطرافیان: یک عامل بسیار موثر در ابتلا به این اختلال، مشاهده رفتارهای وسواس گونه در اطرافیان و به خصوص اعضای خانواده است؛ این رفتارها به تدریج روی افراد تاثیر گذاشته و باعث ایجاد رفتارها و افکار مشابه در آنها خواهد شد.
- سابقه خانوادگی: داشتن والدینن یا اعضای خانواده نزدیک که مبتلا به این اختلال بوده‌اند باعث افزایش ریسک ابتلا به وسواس می‌شود.
- وقایع استرس زا: بروز اتفاقات استرس زا که فشار روانی زیادی به فرد وارد می‌کند، ممکن است باعث بروز اختلال وسواس شد یا ریسک ابتلا به آن را افزایش دهد.
- سایر اختلالات روانی: وجود بسیاری از اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و … باعث تشدید یا تقویت وسواس خواهد شد. این مشکلات را می‌توان با مشاوره روانشناسی برطرف نمود.
تعریف علمی اختلال وسواسی جبری – رفتاری
وسواس به افکار، تصاویر یا تکانه هایی گفته می‌شود که بارها اتفاق افتاده و خارج از کنترل فرد هستند. فرد مبتلا به OCD تمایلی به داشتن این افکار ندارند و خودشان اغلب به آزاردهنده بودن آنها آگاه هستند.
بر اساس تعریف یک کلینیک انگلیسی، اختلال وسواس اجباری (OCD) دارای الگویی از افکار و ترس های ناخواسته است که وسواس نامیده می‌شود و فرد را به سمت انجام رفتارهای تکراری که اجبار نامیده می‌شوند سوق میدهد.
این وسواس‌ها و اجبارها که در مجموع، اختلال وسواس جبری رفتاری را تشکیل می‌دهند، در فعالیت‌های روزانه اختلال جدی ایجاد کرده و باعث ناراحتی، اضطراب و گاهی خشم قابل توجهی می‌شوند.
ممکن است فرد تلاش کند وسواس خود را نادیده بگیرد یا با آن مقابله کند؛ در این صورت معمولا ناراحتی و اضطراب زیادی برای فرد ایجاد می‌شود که او را بسیار آزار میدهد. در نهایت فرد ممکن است حس کند که برای کاهش اضطراب و ناراحتی خود باید رفتار به خصوصی را انجام دهد. بر خلاف تلاش فرد برای توقف وسواس یا نادیده گرفتن آن، این رفتارها اغلب برمی‌گردند؛ این فرایند باعث تقویت چرخه‌ای موسوم به چرخه معیوب OCD خواهد شد.
اختلال وسواس اجباری رفتاری زمانی اتفاق می افتد که فرد در چرخه وسواس و اجبار گرفتار می شود. وسواس فکری به مواردی مانند افکار، تصاویر یا تمایلات ناخواسته و مزاحم گفته می‌شود که منجر به ایجاد احساسات آزار دهنده و ناراحت کننده می‌شوند. اجبارها نیز به رفتارهایی اطلاق می‌شود که فرد به منظور رهایی از افکار وسواس گونه و کاهش ناراحتی و آزردگی خود انجام میدهد.
وسواس‌ها اغلب با احساسات شدیدی از جمله ترس، انزجار، شک و … همراه هستند.
تفاوت وسواس فکری و وسواس رفتاری
برای بررسی تفاوت وسواس فکری با وسواس رفتاری ابتدا باید به ویژگی هر یک توجه کنیم:
وسواس فکری:
- وسواس فکری اغلب شامل افکار، تصاویر و عقایدی هستند که تکرار شونده و غیر منطقی بوده و باعث ایجاد ناراحتی روانی در فرد می‌شود.
- وسواس فکری اغلب اضطراب و احساس نا امنی را به دنبال دارد.
وسواس رفتاری:
- وسواس رفتاری اغلب در نتیجه وسواس فکری ایجاد می‌شود.
- وسواس‌های رفتاری ممکن است به فرد آسیب جسمی وارد کند؛ این آسیب لزوماً به شکل صدمه عمدی به خود نیست؛ بلکه ممکن است فرد در اثر تمیز کردن بیش از حد یک محل و استفاده بیش از حد از مواد شوینده، به پوست خود آسیب بزند.
گرچه این دو وسواس ویژگی‌های گسترده‌تری دارند اما همین دو مورد برای مقایسه این دو کافی است.
در بررسی تفاوت این دو وسواس می‌توان گفت که اغلب، وسواس رفتاری در اثر وسواس فکری به وجود می‌آید، در حالی که ممکن است بر عکس این موضوع صادق نباشد.
یک تفاوت مهم دیگر بین این دو این است که وسواس فکری، گرچه ممکن است عملکرد روزانه فرد را دچار اختلال کند، اما در اعمال روزمره او عملی در رابطه با آن صورت نمی‌گیرد. به عنوان مثال ممکن است فردی از نامرتب بودن میز کار همکار خود در محیط کار تحت فشار روانی ناشی از وسواس فکری باشد و به همین دلیل دچار کاهش تمرکز و بازده کاری شود؛ اما در راستای آرام کردن وسواس خود اقدامی عملی در جهت مرتب کردن میز انجام نمی‌دهد.
روش های درمان وسواس
برای درمان OCD روش‌های متفاوتی وجود دارد که در ادامه هر یک را بررسی می‌کنیم:
- خودیاری یکی از روش‌های مهم مقابله با وسواس است. خودیاری شامل هر فعالیتی است که باعث تقاویت خود و ایجاد احساس خوب نسبت به خود می‌شود؛ از جمله ورزش و فعالیت بدنی، بهبود ارتباط با اطرافیان، خواب کافی، مراقبه، یوگا، تمرین تنفس عمیق و …
- پذیرش ترس‌ها و نگرانی‌ها در زمان بروز وسواس یک روش موثر دیگر است. سعی کنید زمانی که افکار وسواس گونه ظاهر می‌شوند نسبت به آنها آگاه باشید و ترس و نگرانی آن را سرکوب نکنید. این احساسات را ببینید تا در آینده سرکوب آنها منجر به اضطراب بیشتر و افسردگی نشود.
- هنگام بروز افکار وسواس گونه، جلوی چرخه معیوب را بگیرید و اجازه ندهید به اقدام منجر شود؛ سعی کنید به جای انجام عملی در راستای تسکین وسواس، خود را با کار دیگری مشغول کنید و به موضوعی که باعث ایجاد وسواس شده توجهی نداشته باشید. در صورت امکان می‌توانید برای چند دقیقه محل را ترک کنید تا آرامشتان بازگردد.
در ادامه به سایر روش‌های درمان اشاره می‌کنیم.
مراجعه به روانشناس
یکی از بهترین روش‌های درمان اختلال وسواس، مراجعه به روانشناس است. درمورد وسواس خود از خدمات روانشناسی در یک کلینیک معتبر استفاده کنید. کمک گرفتن از یک درمانگر می‌تواند در روند بهبود وسواس کمک زیادی به شما بکند. برای این کار می‌توانید از یک روانشناس خوب در تهران یا سایر شهرستان‌ها استفاده کنید. روانشناس با ارائه راهکارهای عملی متناسب با شخصیت شما یا شرایطی که دارید، می‌تواند تاثیر قابل توجهی در درمان وسواس داشته باشد.
تمرینات نوروفیدبک
در تمرینات نوروفیدبک تلاش می‌شود بخشی از مغز که وظیفه کنترل واکنش به احساسات را بر عهده دارد، مجددا آموزش داده شود تا چرخه معیوب وسواس خارج شود و مجددا در این چرخه گیر نکند. نوروفیدبک الگوهای رفتاری و فکری فرد را اصلاح کرده و به مرور زمان باعث عملکرد صحیح مغز در موقعیت‌هایی می‌شود که قبلل باعث ایجاد وسواس در فرد می‌شد.
علت نام گذاری این روش این است که یک فیدبک یا بازخورد از نحوه عملکرد به مغز ارسال می‌کند که باعث می‌شود در نتیجه این درمان عملکرد مغز به درستی تنظیم شود و از رفتارهای وسواس گونه کاسته شود.
دارو درمانی
دارو درمانی یکی از روش‌های رایج درمان اختلال وسواس است که بر اساس تشخیص روانپزشک و با تجویز داروهایی مانند فلوکستین، فلووکسامین، کلومیپرامین، سرترالین، سیتالوپرام یا داروهایی که حاوی این ترکیبات هستند، مانند ازیپم انجام می‌شود. این که کدام دارو و با چه دوزی برای فرد تجویز شود، بسته به شرایط هر فرد متفاوت است و بنا بر تشخیص روانپزشک انجام می‌شود.
دقت داشته باشید که برای درمان دارویی لازم است حتما به روان پزشک مراجعه شود؛ چرا که روانشناسان امکان تجویز دارو را ندارند. از طرفی روان پزشک بهتر است شخصی باحوصله باشد که به مشکلات و صحبت‌های شما با صبر و حوصله گوش داده و با توجه به شرایط خاص شما دارو را تجویز کند.
دوز داروها در دوره درمانی باید به مرور زمان زیاد و کم شود؛ به عنوان مثال برای مصرف قرص ازیپم، ممکن است روانپزشک توصیه کند ابتدا روزانه نصف یک قرص را مصرف کنید و پس از یک الی دو هفته، روزانه یک قرص را مصرف نمایید. همچنین برای تغییر دارو یا افزایش دوز نیز، لازم است این فرایند به صورت تدریجی انجام شود تا فرد عوارض گسترده و آزاردهنده‌ای را تجربه نکند.
در این دوره در صورت سازگار نبودن دارو با بدنتان یا شدید بودن عوارض می‌توانید از روانپزشک درخواست کنید تا داروی شما را تغییر دهد؛ در این صورت دوره درمان بهتر و موثرتری خواهید داشت و عوارض ناشی از داروها باعث آزار شما یا زدگی از روند درمان نخواهد شد.
در فرایند دارودرمانی لازم است مشاوره روانشناسی را نیز همزمان ادامه دهید. مشاوره روانشناسی و درمان به کمک روانپزشک، فرایند درمان را تسهیل کرده و بهبودی سریع‌تر حاصل خواهد شد.
دکتر مهسا کاشفی زاده روانشناس بیماری های وسواسی
برای درمان بیماری های وسواسی لازم است به یک کلینیک معتبر با حضور روانشناسان و روانپزشکان معتبر مراجعه کنید. روانشناسی یک علم به روز است که هر روز اطلاعات و روش‌های درمانی جدیدی در آن کشف می‌شود؛ بنابراین کلینیک یا روانشناسی که به آن مراجعه می‌کنید باید به روزترین اطلاعات روز دنیا درمورد درمان‌های روانشناسی را داشته باشد تا بتواند به موثرترین نحو ممکن نسبت به درمان اختلالات مراجعان خود اقدام نماید.
کلینیک دکتر مهسا کاشفی زاده خدمات کامل و به روزی را در زمینه درمان بیماری‌های وسواسی ارائه میدهد؛ به همین دلیل می‌توان برای انواع خدمات روانشناسی اعم از مشاوره، درمان روانشناسی، دارو درمانی، نوروفیدبک، مشاوره فردی و خانوادگی، مشاوره آنلاین و … به این کلینیک مراجعه نمود و بهترین خدمات روانشناسی و روانپزشکی را دریافت کرد.
خدمات این کلینیک با پیروی از به روز ترین متدها و اطلاعات علمی و مبتنی بر شواهد تشخیص داده شده به مراجعان ارائه می‌شود.
برای دریافت نوبت در یک کلینیک معتبر و به روز روانشناسی در تهران می‌توانید با شماره 09121433438 از طریق واتساپ در تماس باشید.
سوالات متداول
وسواس یا اختلال OCD چیست؟
اختلال وسواس فکری – اجباری یا اختلال OCD که با نام وسواس فکری عملی شناخته می‌شود، نوعی بیماری یا اختلال شایع و طولانی مدت است که جزء اختلالات مزمن به شمار می‌رود. در این نوع اختلال فرد افکار یا رفتارهایی دارد که قابل کنترل نبوده و اغلب تکرار شونده هستند.
ارتباط اختلال وسواس با اضطراب چیست؟
زمانی که فرد تلاش می‌کند با وسواس خود مقابله کند، با اضطراب مواجه می‌شود و در جهت کاهش این اضطراب به وسواس خود پاسخ میدهد که خود وسواس را تقویت می‌کند. با تقویت وسواس، اضطراب مجددا پدیدار شده و شخص به طور مستمر در یک چرخه معیوب وسواس – اضطراب قرار می‌گیرد.
سه روش آسان درمان وسواس چیست؟
خودیاری، پذیرش ترس‌ها و نگرانی‌ها و مشغول کردن خود با کاری دیگر سه روش رایج درمان این اختلال است.
