اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که افراد مبتلا به آن به‌طور مداوم افکار یا تصورات مزاحم و ناخوشایند را تجربه می‌کنند که باعث اضطراب و نگرانی شدید می‌شود. این افکار به‌طور معمول با رفتارهای تکراری و کنترل شده همراه هستند که فرد برای کاهش اضطراب یا جلوگیری از وقوع اتفاقات ناخوشایند انجام می‌دهد. اختلال وسواس فکری می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی روزمره فرد بگذارد، به‌ویژه زمانی که این افکار و رفتارها وقت زیادی از فرد می‌گیرند و باعث کاهش کیفیت زندگی او می‌شوند. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً از شدت ترس‌ها و نگرانی‌های خود رنج می‌برند و ممکن است احساس کنند که نمی‌توانند بر این افکار کنترل داشته باشند. درمان این اختلال نیازمند رویکردهای روان‌شناختی حرفه‌ای است. یکی از مؤثرترین روش‌ها در درمان اختلال وسواس فکری، روان درمانی به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT) است که به فرد کمک می‌کند تا افکار و رفتارهای وسواسی خود را شناسایی کرده و با آن‌ها به‌طور مؤثر مقابله کند. در این مقاله، به بررسی علائم، علل و روش‌های درمان اختلال وسواس فکری خواهیم پرداخت تا به افرادی که با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند کمک کنیم تا به زندگی سالم‌تری دست یابند.

اختلال وسواس فکری چیست؟

اختلال وسواس فکری (Obsessive-Compulsive Disorder یا OCD) یک اختلال روانی مزمن است که با دو ویژگی اصلی مشخص می‌شود: وسواس‌ها و اجبارها. وسواس‌ها افکار، تصاویر یا تکانه‌های ناخوشایند و تکراری هستند که به‌طور غیرارادی به ذهن فرد خطور می‌کنند و باعث اضطراب یا پریشانی شدید می‌شوند. این افکار معمولاً غیرمنطقی و غیرقابل‌کنترل به نظر می‌رسند و فرد نمی‌تواند به‌راحتی آن‌ها را نادیده بگیرد. اجبارها، رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری هستند که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس‌ها انجام می‌دهد. این اعمال ممکن است شامل شست‌وشوی مکرر دست‌ها، چک کردن قفل درها، شمارش اشیاء یا ترتیب‌دهی دقیق وسایل باشند. اگرچه انجام این رفتارها به‌طور موقت اضطراب را کاهش می‌دهد، اما در بلندمدت باعث تقویت وسواس‌ها می‌شود. اختلال وسواس فکری می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی روزمره فرد بگذارد و روابط شخصی، شغلی و اجتماعی او را مختل کند. این اختلال معمولاً از اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و ممکن است بدون درمان، شدت یابد. درمان‌های مؤثر برای اختلال وسواس فکری شامل روان‌درمانی، به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT)، و در برخی موارد، دارودرمانی است. دریافت کمک حرفه‌ای از روان‌شناس یا روان‌پزشک می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند تا علائم خود را مدیریت کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. متاسفانه، نادیده گرفتن وسواس، فقط باعث ایجاد اضطراب بیشتر می‌شود. اگر نتوانید به صورت اصولی این اختلال را درمان کنید، احتمال اینکه شدت آن در طول زمان افزایش یابد، وجود دارد. به همین دلیل هم سعی کنید با مشاوره فردی در ارتباط باشید.

علل وسواس فکری:

علت دقیق بروز وسواس فکری هنوز به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، نظریه‌های مختلفی ارائه شده‌اند که به صورت کلی و مبهم به توضیح این اختلال می‌پردازند. برخی از این نظریه‌ها، عوامل زیستی مانند عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز یا تغییرات در عملکرد مناطق خاصی از مغز را دلیل این مشکل می‌دانند. همچنین، عوامل روان‌شناختی نظیر تجربیات استرس‌زا یا رویدادهای آسیب‌زا نیز می‌توانند در ایجاد وسواس فکری نقش داشته باشند. در برخی موارد، این اختلال با مشکلات دیگری مانند اختلال خواب همراه است که می‌تواند علائم را تشدید کرده و کیفیت زندگی فرد را به طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل، شناسایی علل و عوامل زمینه‌ای وسواس فکری اهمیت دارد تا بتوان رویکرد درمانی مناسبی برای بهبود آن انتخاب کرد.

1. زیست شناسی: ممکن است وسواس فکری در نتیجه تغییر در شیمی ‌طبیعی بدن یا عملکرد مغز، شکل گرفته باشد.
2. ژنتیک: ممکن است این اختلال، یک مولفه ژنتیکی داشته باشد، اما هنوز این ژن‌ها مشخص نشده‌اند.
3. یادگیری: ترس های وسواسی و رفتارهای اجباری را می‌توان با مشاهده اعضای خانواده یا به تدریج در طول زمان آموخت.

برخی از عواملی که می‌توانند خطر ایجاد یا شدت گرفتن اختلال وسواس فکری را افزایش دهند، عبارتند از:

1. سابقه خانوادگی
2. رویدادهای استرس زای زندگی
3. ابتلا به سایر اختلالات مربوط به سلامت روان.

علائم وسواس فکری:

داشتن افکار، خواسته‌ها یا تصور کردن های مکرر، مداوم و ناخواسته که مزاحم هستند و باعث ناراحتی یا اضطراب می‌شوند، از بارزترین خصوصیات افراد دارای وسواس فکری است. وسواس‌ها غالباً موضوعاتی را به همراه خود دارند. برخی از این موضوعات عبارتند از:

1. ترس از آلودگی یا خاک
2. شک و مشکل در تحمل عدم قطعیت یک چیز
3. نیاز به نظم و متقارن کردن چیزها
4. افکار تهاجمی‌ یا هولناک در مورد از دست دادن کنترل و آسیب رساندن به خود یا دیگران
5. افکار ناخواسته، از جمله پرخاشگری، یا افراط و تفریط در موضوعات جنسی یا مذهبی

نمونه هایی از علائم وسواس فکری عبارتند از:

1. ترس از آلوده شدن با لمس کردن اشیایی که دیگران لمس کرده‌اند
2. شک داشتن به قفل بودن در یا بستن شیر اجاق گاز
3. داشتن استرس شدید زمانی که اشیا مرتب نیستند یا با روش خاص شما همخوانی ندارند
4. تصور اینکه خودرویتان را از بین یک جمعیت زیاد می‌رانید
5. افکاری در مورد فریاد زدن حرف های زشت یا رفتار نامناسب در جمع
6. تصورات جنسی ناخوشایند
7. اجتناب از موقعیت هایی که می‌توانند وسواس ایجاد کنند، مانند دست دادن با دیگران
   

   علائم اجبار در وسواس فکری

یکی دیگر از خصوصیات افراد دارای وسواس فکری، داشتن علائم اجبار است. اجبارهای وسواس فکری، رفتارهای تکراری ای هستند که شما احساس می‌کنید مجبور به انجام آنها هستید. این رفتارها یا اعمال ذهنی مکرر، به دلیل کاهش استرس صورت می‌گیرند. با این حال، هیچ لذتی به همراه ندارند و فقط به عنوان یک راه موقت برای رهایی از اضطراب به حساب می‌آیند.
این اجبارها بیش از حد مجاز هستند و معمولا با مشکلی که فرد قصد رفع آن را دارد، ارتباطی ندارند.

اجبار‌ها معمولا به صورت های زیر ظاهر می‌شوند:

1. شستشو و نظافت
2. بررسی و چک کردن
3. شمردن
4. نظم و ترتیب
5. پیروی از یک روال سخت
6. مطمئن شدن چند باره

چند نمونه از رفتار های غیر عادی که در افراد وسواس فکری دیده می‌شود، عبارتند از:

1. شستن دست تا زمانی که پوست خشک شده و آسیب ببیند؛
2. بررسی مکرر قفل بودن درها؛
3. چک کردن خاموش بودن اجاق گاز برای چندین بار پشت سر هم؛
4. شمارش در الگوهای خاص؛
5. بی سر و صدا تکرار کردن یک دعا، کلمه یا عبارت؛
6. چیدمان قوطی کنسروها از روی شباهت، رنگ و…
7. و…

شدت و شروع این علائم، از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. زمان هایی که فرد تحت استرس قرار می‌گیرد، این علائم بدتر می‌شوند. این اختلال معمولا مادام العمر است، اما می‌توانید با برخی درمان‌ها و تکنیک‌ها، شدت آن را به قدری کم کنید که خود یا اطرافیانتان دیگر متوجه آن نشوید. در صورت چشم پوشی، انکار و طی نکردن روند درمان، ممکن است این علائم، به سطح شدید، وقت گیر و ناتوان کننده برسند.

از کجا بفهمیم وسواس فکری داریم؟

گاهی اوقات، ممکن است با دیدن علائم وسواس فکری، تصور کنید که دچار کمال گرایی شده‌اید. کمال گرا، فردی است که به نتایج یا عملکرد بی عیب و نقص نیاز دارد. نکته حائز اهمیت این است که بین یک فرد کمال گرا و فردی که دچار وسواس فکری شده است، تفاوت هایی وجود دارد. افکار OCD صرفاً نگرانی بیش از حد در مورد مشکلات واقعی در زندگی یا تمایل به نظافت یا نظم دادن به چیزهای خاص نیست. وسواس فکری باعث درجا زدن شما در زندگی و توقف رشد شما می‌شود. با مهار کردن این وسواس، نقطه عطفی در زندگی شما به وجود می‌آید و پس از مدتی، شاهد رشد، تغییر نگرش نسبت به زندگی و شکوفایی استعداد هایتان خواهید شد. اگر وسواس و اجبار شما بر کیفیت زندگی تان تأثیر می‌گذارد، باید با این حقیقت که به کمک یک متخصص و مشاوره روانشناسی احتیاج دارید روبرو شوید و به فکر راه چاره باشید. در صورتی که در تهران زندگی میکنید میتوانید برای این موضوع به روانشناس خوب در تهران مراجعه کنید.

راه های جلوگیری از وسواس فکری

جلوگیری از وسواس فکری به معنای پیشگیری از گرفتار شدن در چرخه افکار مزاحم و رفتارهای اجباری است که می‌تواند زندگی فرد را مختل کند. یکی از گام‌های کلیدی برای جلوگیری از این اختلال، مدیریت مؤثر استرس است. استرس و فشار روانی می‌توانند محرک‌های اصلی برای تشدید افکار وسواسی باشند. انجام تمرینات آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا، و تکنیک‌های تنفس عمیق می‌تواند به کاهش استرس و کنترل بهتر ذهن کمک کند. علاوه بر این، آگاهی از فرایندهای فکری و تلاش برای مدیریت نشخوار فکری نقش مهمی در پیشگیری دارد. نشخوار فکری به معنای درگیر شدن مکرر با افکار منفی و تکراری است که باعث افزایش اضطراب و تقویت وسواس‌ها می‌شود. با یادگیری پذیرش این افکار بدون قضاوت و توجه آگاهانه به زمان حال، می‌توان از تکرار و تسلط آن‌ها جلوگیری کرد.

ایجاد سبک زندگی سالم نیز عامل مؤثری در کاهش احتمال وسواس فکری است. خواب کافی، تغذیه متعادل و ورزش منظم به تعادل ذهنی و جسمی کمک می‌کنند و احتمال بروز افکار مزاحم را کاهش می‌دهند. درگیر شدن در فعالیت‌های مثبت و سرگرمی‌هایی مانند هنر، مطالعه یا ورزش نیز می‌تواند ذهن را مشغول نگه دارد و تمرکز فرد را از افکار منفی دور کند. همچنین، مقاومت در برابر رفتارهای اجباری ناشی از وسواس، با تمرین تدریجی و راهنمایی حرفه‌ای، می‌تواند از تداوم و تقویت این چرخه جلوگیری کند. در نهایت، دریافت کمک حرفه‌ای مانند روان‌درمانی یا مشاوره آنلاین در صورت بروز علائم اولیه، می‌تواند از پیشرفت این اختلال جلوگیری کرده و فرد را در مدیریت افکار و رفتارهای خود یاری کند. توجه به سلامت روان و مراقبت از آن، کلید پیشگیری از وسواس فکری است.

تاثیر وسواس فکری در زندگی مشترک

برخی از تاثیرات وسواس در زندگی، عبارتند از:

1. صرف زمان بیش از حد برای انجام رفتارهای آیینی
2. بروز مشکلات بهداشتی مانند درماتیت پوستی که از شستشوی مکرر دست‌ها ناشی می‌شوند
3. مشکل حضور در محل کار، مدرسه یا ایجاد اختلال در فعالیت های اجتماعی
4. بروز مشکل در روابط
5. پایین آوردن کیفیت زندگی
6. بروز افکار و رفتارهای خودکشی

مبتلایان به OCD معمولا احساس ترس و عدم امنیت می‌کنند. همین امر موجب می‌شود تا در روابط عاطفی خود نیز نامطمئن و متزلزل باشند. به همین دلیل هم لازم است پیش از ازدواج حتما به مشاوره پیش از ازدواج مراجعه کنید، این افراد، دائما نیاز به تایید از جانب همسرشان دارند. افرادی که شریک زندگی مبتلایان به OCD هستند، دائما جملاتی مانند “بله، دوستت دارم” یا “بله، تو زیبا به نظر می‌رسی” و … را تکرار می‌کنند. افراد مبتلا به وسواس فکری، افکار و نگرانی هایی حول معشوقشان دارند و معمولا از خودشان می‌پرسند: آیا من واقعاً شریک زندگی خود را دوست دارم؟ آیا او شخص مناسبی برای من است؟ من از نحوه خندیدن او با دیگران خوشم نمی‌آید، آیا این بدان معناست که باید از هم جدا شویم؟ اکثر مردم گاه و بیگاه در مورد روابط خود دچار تردید می‌شوند، اما برای افرادی که دچار OCD هستند، این تردید تقریبا دائمی ‌است!

ترس از آلودگی، میکروب و نگرانی در مورد پاکیزگی، چند مورد از رایج‌ترین خصوصیات افراد دارای وسواس فکری است، که همین می‌تواند بر روی روابط جنسی، لمس و محبت کردن، تاثیر بدی بگذارد. برخی از مشکلاتی که افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری در زندگی زناشویی تجربه می‌کنند، عبارتند از:

1. مشکل برانگیختگی جنسی
2. میل جنسی پایین
3. نارضایتی از شریک جنسی خود
4. ترس از رابطه جنسی
5. انزجار زیاد هنگام فکر کردن به فعالیت های جنسی

اگر نیازهای جسمی‌ و جنسی شریک زندگی برطرف نشود، ممکن است با احساس طرد شدن، ناکافی بودن و نارضایتی مواجه شود و زندگی زناشویی به مشکل بر بخورد. پس برای رفع مشکلات ناشی از این مشکل و رفع مشکلات ناشی از آن در زندگی زناشویی لازم است که به مشاوره خانواده مراجعه کنید.

سخن پایانی

زندگی با اختلال وسواس فکری، چه برای فرد مبتلا و چه برای اطرافیان او، می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد. افراد مبتلا به این اختلال اغلب با افکار مزاحم و اضطراب شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که ممکن است به افسردگی یا کاهش کیفیت زندگی منجر شود. اگر یکی از اعضای خانواده یا دوستان شما به این اختلال دچار است، همراهی و حمایت شما می‌تواند نقش مؤثری در بهبود او داشته باشد. فراهم کردن فضایی امن و اختصاص زمان و انرژی برای او، نشان‌دهنده اهمیت شما به سلامت روان او است. برای افراد مبتلا، پذیرش این واقعیت که با یک مشکل قابل‌درمان روبه‌رو هستند و برداشتن اولین قدم برای دریافت کمک حرفه‌ای، نقطه عطفی در مسیر درمان است. امروزه، روش‌های متعددی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) و دارو درمانی برای کاهش علائم و کنترل وسواس فکری وجود دارد. همچنین، خدمات مشاوره آنلاین امکان دسترسی آسان‌تر به متخصصان را برای افرادی که محدودیت زمانی یا مکانی دارند، فراهم کرده است. در این میان، دکتر مهسا کاشفی زاده، روان درمانگر برجسته و مشاور فردی، با دانش و تجربه گسترده خود آماده است تا با ارائه خدمات تخصصی روانشناسی به شما کمک کند تا بر این اختلال غلبه کرده و به زندگی سالم‌تر و شادتری دست یابید. با اعتماد به توانایی‌های خود و بهره‌گیری از حمایت حرفه‌ای، می‌توانید از این چالش عبور کرده و زندگی متعادلی را تجربه کنید.