اختلال وسواس فکری (OCD) که با نام “اختلال وسواس فکری عملی” نیز شناخته می‌شود، یک بیماری اضطرابی جدی است که می‌تواند افراد را در هر سنی و با هر زمینه‌ای، تحت تاثیر قرار دهد. از مهم‌ترین خصوصیات افراد دارای وسواس فکری، نگرانی های غیر ضروری درباره موضوعات معمولی است. آیا قبل از خارج شدن از خانه، اجاق گاز را خاموش کردم؟ آیا دستم تمیز است؟ آیا خانواده من سالم خواهند بود؟ امروز قصد داریم شما را با شناخته شده‌ترین خصوصیات افراد دارای وسواس فکری، علائم وسواس فکری و تمام چیز هایی که باید درباره این اختلال بدانید، آشنا کنیم. با ما همراه باشید…
وسواس فکری چیست؟
بیایید با چند مثال برای خصوصیات افراد دارای وسواس فکری شروع کنیم تا وسواس فکری را بهتر درک کنید. شما می‌دانید که قبل از خروج از خانه، اجاق گاز را چک کرده‌اید؛ اما به شدت احساس میکنید که باید دوباره آن را بررسی کنید!… یا به هیچ چیز کثیفی دست نزده‌اید، اما هنوز هم احساس میکنید که باید دستان خود را بشویید… هیچ دلیلی برای نگرانی درباره افراد خانواده تان ندارید اما همیشه احساس میکنید آنها در خطر هستند و باید دائما مراقبشان باشید!…
شاید با خودتان فکر میکنید کنترل یا توقف این نوع افکار نگران کننده و مزاحم، آسان است، اما برای فردی که دچار وسواس فکری است، چنین نیست! این افراد، در مقابل عوامل استرس زای روزانه، سطح استرس زیاد و غیر ضروری را تجربه می‌کنند.
حدود دو درصد از بزرگسالان، به اختلال وسواس فکری مبتلا هستند. علائم وسواس فکری، اغلب در سنین جوانی شروع می‌شود. تقریباً 25 درصد از بزرگسالانی که این اختلال در آنها تشخیص داده شده است، می‌گویند علائم آنها در 14 سالگی شروع شده است.
متاسفانه، نادیده گرفتن وسواس، فقط باعث ایجاد اضطراب بیشتر می‌شود. اگر نتوانید به صورت اصولی این اختلال را درمان کنید، احتمال اینکه شدت آن در طول زمان افزایش یابد، وجود دارد. به همین دلیل هم سعی کنید با مشاوره فردی در ارتباط باشید.
علت وسواس فکری چیست؟
به طور کلی، علت به وجود آمدن وسواس فکری، ناشناخته است. در حال حاضر، نظریه هایی وجود دارند که علت به وجود آمدن آن را به صورت مبهم بیان می‌کنند. برخی از این نظریه‌ها عبارتند از:
- زیست شناسی: ممکن است وسواس فکری در نتیجه تغییر در شیمی طبیعی بدن یا عملکرد مغز، شکل گرفته باشد.
- ژنتیک: ممکن است این اختلال، یک مولفه ژنتیکی داشته باشد، اما هنوز این ژن‌ها مشخص نشده‌اند.
- یادگیری: ترس های وسواسی و رفتارهای اجباری را می‌توان با مشاهده اعضای خانواده یا به تدریج در طول زمان آموخت.
برخی از عواملی که می‌توانند خطر ایجاد یا شدت گرفتن اختلال وسواس فکری را افزایش دهند، عبارتند از:
- سابقه خانوادگی
- رویدادهای استرس زای زندگی
- ابتلا به سایر اختلالات مربوط به سلامت روان.
علائم وسواس فکری چه چیزهایی هستند؟
داشتن افکار، خواسته‌ها یا تصور کردن های مکرر، مداوم و ناخواسته که مزاحم هستند و باعث ناراحتی یا اضطراب می‌شوند، از بارزترین خصوصیات افراد دارای وسواس فکری است. وسواس‌ها غالباً موضوعاتی را به همراه خود دارند. برخی از این موضوعات عبارتند از:
- ترس از آلودگی یا خاک
- شک و مشکل در تحمل عدم قطعیت یک چیز
- نیاز به نظم و متقارن کردن چیزها
- افکار تهاجمی یا هولناک در مورد از دست دادن کنترل و آسیب رساندن به خود یا دیگران
- افکار ناخواسته، از جمله پرخاشگری، یا افراط و تفریط در موضوعات جنسی یا مذهبی
نمونه هایی از علائم وسواس فکری عبارتند از:
- ترس از آلوده شدن با لمس کردن اشیایی که دیگران لمس کرده‌اند
- شک داشتن به قفل بودن در یا بستن شیر اجاق گاز
- داشتن استرس شدید زمانی که اشیا مرتب نیستند یا با روش خاص شما همخوانی ندارند
- تصور اینکه خودرویتان را از بین یک جمعیت زیاد می‌رانید
- افکاری در مورد فریاد زدن حرف های زشت یا رفتار نامناسب در جمع
- تصورات جنسی ناخوشایند
- اجتناب از موقعیت هایی که می‌توانند وسواس ایجاد کنند، مانند دست دادن با دیگران
علائم اجبار در وسواس فکری
یکی دیگر از خصوصیات افراد دارای وسواس فکری، داشتن علائم اجبار است. اجبارهای وسواس فکری، رفتارهای تکراری ای هستند که شما احساس میکنید مجبور به انجام آنها هستید. این رفتارها یا اعمال ذهنی مکرر، به دلیل کاهش استرس صورت می‌گیرند. با این حال، هیچ لذتی به همراه ندارند و فقط به عنوان یک راه موقت برای رهایی از اضطراب به حساب می‌آیند.
این اجبارها بیش از حد مجاز هستند و معمولا با مشکلی که فرد قصد رفع آن را دارد، ارتباطی ندارند.
اجبارها معمولا به صورت های زیر ظاهر می‌شوند:
- شستشو و نظافت
- بررسی و چک کردن
- شمردن
- نظم و ترتیب
- پیروی از یک روال سخت
- مطمئن شدن چند باره
چند نمونه از رفتار های غیر عادی که در افراد وسواس فکری دیده می‌شود، عبارتند از:
- شستن دست تا زمانی که پوست خشک شده و آسیب ببیند؛
- بررسی مکرر قفل بودن درها؛
- چک کردن خاموش بودن اجاق گاز برای چندین بار پشت سر هم؛
- شمارش در الگوهای خاص؛
- بی سر و صدا تکرار کردن یک دعا، کلمه یا عبارت؛
- چیدمان قوطی کنسروها از روی شباهت، رنگ و…
- و…
شدت و شروع این علائم، از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. زمان هایی که فرد تحت استرس قرار می‌گیرد، این علائم بدتر می‌شوند. این اختلال معمولا مادام العمر است، اما میتوانید با برخی درمان‌ها و تکنیک‌ها، شدت آن را به قدری کم کنید که خود یا اطرافیانتان دیگر متوجه آن نشوید. در صورت چشم پوشی، انکار و طی نکردن روند درمان، ممکن است این علائم، به سطح شدید، وقت گیر و ناتوان کننده برسند.
از کجا بفهمیم وسواس فکری داریم؟
گاهی اوقات، ممکن است با دیدن علائم وسواس فکری، تصور کنید که دچار کمال گرایی شده‌اید. کمال گرا، فردی است که به نتایج یا عملکرد بی عیب و نقص نیاز دارد. نکته حائز اهمیت این است که بین یک فرد کمال گرا و فردی که دچار وسواس فکری شده است، تفاوت هایی وجود دارد. افکار OCD صرفاً نگرانی بیش از حد در مورد مشکلات واقعی در زندگی یا تمایل به نظافت یا نظم دادن به چیزهای خاص نیست.
وسواس فکری باعث درجا زدن شما در زندگی و توقف رشد شما می‌شود. با مهار کردن این وسواس، نقطه عطفی در زندگی شما به وجود می‌آید و پس از مدتی، شاهد رشد، تغییر نگرش نسبت به زندگی و شکوفایی استعداد هایتان خواهید شد. اگر وسواس و اجبار شما بر کیفیت زندگی تان تأثیر می‌گذارد، باید با این حقیقت که به کمک یک متخصص و مشاوره روانشناسی احتیاج دارید روبرو شوید و به فکر راه چاره باشید. در صورتی که در تهران زندگی میکنید میتوانید برای این موضوع به روانشناس خوب در تهران مراجعه کنید.
راه های جلوگیری از وسواس فکری چه چیزهایی هستند؟
هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از وسواس فکری وجود ندارد. با این حال، اگر درمان را در زودترین زمان ممکن شروع کنید، میتوانید از بدتر شدن وسواس فکری جلوگیری کرده و شدت آن را تا حد زیادی کمتر کنید.
تاثیر وسواس فکری در زندگی مشترک
برخی از تاثیرات وسواس در زندگی، عبارتند از:
- صرف زمان بیش از حد برای انجام رفتارهای آیینی
- بروز مشکلات بهداشتی مانند درماتیت پوستی که از شستشوی مکرر دست‌ها ناشی می‌شوند
- مشکل حضور در محل کار، مدرسه یا ایجاد اختلال در فعالیت های اجتماعی
- بروز مشکل در روابط
- پایین آوردن کیفیت زندگی
- بروز افکار و رفتارهای خودکشی
مبتلایان به OCD معمولا احساس ترس و عدم امنیت می‌کنند. همین امر موجب می‌شود تا در روابط عاطفی خود نیز نامطمئن و متزلزل باشند. به همین دلیل هم لازم است پیش از ازدواج حتما به مشاوره پیش از ازدواج مراجعه کنید، این افراد، دائما نیاز به تایید از جانب همسرشان دارند. افرادی که شریک زندگی مبتلایان به OCD هستند، دائما جملاتی مانند “بله، دوستت دارم” یا “بله، تو زیبا به نظر می‌رسی” و … را تکرار می‌کنند.
افراد مبتلا به وسواس فکری، افکار و نگرانی هایی حول معشوقشان دارند و معمولا از خودشان می‌پرسند: آیا من واقعاً شریک زندگی خود را دوست دارم؟ آیا او شخص مناسبی برای من است؟ من از نحوه خندیدن او با دیگران خوشم نمی‌آید، آیا این بدان معناست که باید از هم جدا شویم؟
اکثر مردم گاه و بیگاه در مورد روابط خود دچار تردید می‌شوند، اما برای افرادی که دچار OCD هستند، این تردید تقریبا دائمی است!
ترس از آلودگی، میکروب و نگرانی در مورد پاکیزگی، چند مورد از رایج‌ترین خصوصیات افراد دارای وسواس فکری است، که همین می‌تواند بر روی روابط جنسی، لمس و محبت کردن، تاثیر بدی بگذارد.
برخی از مشکلاتی که افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری در زندگی زناشویی تجربه می‌کنند، عبارتند از:
- مشکل برانگیختگی جنسی
- میل جنسی پایین
- نارضایتی از شریک جنسی خود
- ترس از رابطه جنسی
- انزجار زیاد هنگام فکر کردن به فعالیت های جنسی
اگر نیازهای جسمی و جنسی شریک زندگی برطرف نشود، ممکن است با احساس طرد شدن، ناکافی بودن و نارضایتی مواجه شود و زندگی زناشویی به مشکل بر بخورد. پس برای رفع مشکلات ناشی از این مشکل و رفع مشکلات ناشی از آن در زندگی زناشویی لازم است که به مشاوره خانواده مراجعه کنید.
سخن پایانی
زندگی کردن هم به عنوان شخصی که مبتلا به وسواس فکری است و هم به عنوان شخصی که یکی از دوستان یا اعضای خانواده اش به این اختلال دچار است، ممکن است کمی چالش برانگیز باشد. در صورتی که شخصی از اعضای خانواده تان به وسواس فکری دچار است، بهتر است زمان، فضا و انرژی خاصی را به او اختصاص دهید. شاید مجبور شوید کارهایی که او نمی‌تواند انجام دهد را به گردن بگیرید.
افراد مبتلا به OCD به دلیل ترس، افکار و اضطراب شدید خود، ممکن است دچار افسردگی شوند. در صورتی که به این اختلال دچار هستید، باید بدانید که بهترین کسی که می‌تواند شما را از این وضعیت نجات دهد، خود شما هستید. با قبول این واقعیت که با مشکل مواجه هستید و همت برای طی کردن مراحل درمان، میتوانید به راحتی بر آن غلبه کرده و زندگی عادی و خوبی داشته باشید.
خبر خوب این است که روان شناسان با استفاده از درمان رفتاری-شناختی یا دارو، چنین اختلالی را کنترل کرده و شدت آن را کم می‌کنند.
دکتر مهسا کاشفی زاده، عضو سازمان نظام روانشناسی و انجمن روانشناسان ایران و دارای مدرک دکتری روانشناسی تخصصی، مفتخر است تا با ارائه خدمات روانشناسی، در خدمت شما عزیزان باشد. جهت اطلاع از نحوه ارتباط، به صفحه تماس با ما مراجعه فرمایید.