هرم مازلو یکی از تئوری های پرطرفدار روانشناسی است که آبراهام مازلو آن را مطرح کرد. در هرم مازلو نیاز انسان ها به شکل سلسله مراتبی دسته بندی شده و نشان می دهد که انسان ها اگرچه نیازهای یکپارچه ای دارند اما هر کدام بر دیگری به گونه ای اولویت دارد که نبود یکی می تواند خلا جدی در سایر نیازهای او ایجاد کند.
هرم مازلو چیست؟
هرم مازلو یکی از نظریات معروف علم روانشناسی است که در آن نیازهای انسان به شکل سلسله مراتبی اولویت بندی می شود. این هرم به دو شکل بیان می شود در یک نوع آن نیازهای انسان به دو دسته درک کردن و دانستن محدود می شود اما در هرم معروف تر نیازهای انسان از قاعده هرم به سمت سقف آن شامل انواع نیازهای فیزیولوژیک، امنیت، عشق و تعلق، احترام به خود و شکوفایی دسته بندی می شود.
آبراهام مازلو کیست؟
آبراهام مازلو خالق تئوری هرم مازلو از جمله روانشناسان مشهور در حوزه روانشناسی انسانگرا است، او از جمله روانشناسانی است که بر میل خودشکوفایی انسان ها اعتقاد زیادی داشت مشروط بر تامین همه نیازهای اساسی انسان. در واقع آنچه مازلو را به سمت تامین یک زندگی شاد و رضایت بخش و تلاش برای آن سوق داد شرایط نابه هنجاری بود که به دلیل بیماری روانی مادرش به اسکیزوفرنی و نیز خلا حضور کافی پدرش و نیز حضور در جامعه غیر یهودی که به او فشار روانی و اجتماعی زیاد می آورد. همه این مسائل از او یک فرد منزوی ساخته بود، این در حالی است که او آی کیو بالای 195 داشت. مسیر زندگی او اما یکسان باقی نماند و با پیدا کردن هدف و برنامه ریزی در زندگی توانست در کنار تجربیاتی مسیر زندگی او را تغییر دهد.
انواع نیازهای انسانی
به طور کلی نیازهای انسان در 5 دسته قرار می گیرد و براساس آن است که انسان ها مسیر زندگی خود را هدف گذاری می کنند. در واقع آنچه که انسان های از نیازهای خود ادراک می کنند نهایتا به زندگی آن ها معنا می بخشد. در تعریف اینکه ادراک چیست می توان گفت فرایندی است ذهنی که در آن اطلاعات در ذهن انسان معنا پیدا می کند.
نیاز به بقا و زنده ماندن: این نیاز همان نیازهای ضروری و اولیه انسان ها شامل خوراک و پوشاک و تنفس و… است که کمک می کند انسان برای بقا تلاش کند.
احساس تعلق: که در واقع روابط عاطفی و اجتماعی انسان ها را شامل می شود که به او انگیزه میدهد برای رسیدن به نیازها و ضروریات زندگی خود تلاش کند. در واقع این نیاز است که روابط بین انسانی و اجتماعی را تقویت می کند. در صورتی که فرد در این برهه از نیازهای خود دچار مشکل باشد می تواند با استفاده از مشاوره خانواده برای بهبود شرایط خود کمک بگیرد. همچنین برای داشتن یک زندگی متاهلی مناسب نیز مشاوره ازدواج بسیار کمک کننده است.
نیاز به پیشرفت: این نیاز می تواند به توانمندی انسان ها اشاره داشته باشد که تلاش می کنند برای پیشرفت و در دست گرفتن قدرت گام بردارند.
نیاز به آزادی: بخش دیگری از نیازهای انسان ها است که نشان دهنده گریز انسان ها از اسارت و بردگی است. انسان ها دوست دارند به دور از هر تحکمی برای اهداف و آرزوها و کارهای مورد علاقه خود تلاش کنند.
نیاز به تفریح: بخش دیگری از نیازها است که زندگی را لذت بخش می کند و متعاقب آن احساس رضایت از زندگی را به همراه دارد.
امروزه با پیشرفت علم روانشناسی و آگاهی مردم از خدمات این علم به بشریت برای بهبود کیفیت زندگی استفاده از مشاوره های روانشناسی و حضور در جلسات روان درمانی بسیار کمک کننده است. دکتر مهسا کاشفی زاده یکی از روانشناسان برجسته کشور است که علاوه بر ارائه مشاوره های حضوری امکان مشاوره های آنلاین در زمینه های مختلف روانشناسی کودک، خانواده، فردی و… را نیز به مراجعان خود دارد.
سلسله مراتب نیازهای مازلو
سلسله مراتب نیاز انسانی بر اساس تعارف مازلو به شکل زیر زیر دسته بندی می شود:
فیزیولوژیک: این نیازها شامل همه نیازهای بیولوژیک انشان می شود. غذا خوردن، هوای تمیز، رابطه جنسی از جمله این موارد است. این نیاز به عنوان یکی از مسائلی است که بی پاسخ ماندن آن قدرت برانگیختن انسان برای تامین آن را از او سلب می کند.
امنیت: این نیاز سبب ایجاد ثبات و پایداری در انسان می شود تا بتواند با احساس آرامش زندگی کند. در شرایط بی ثبات و به دور از امنیت فرد به مشکلات شدید اضطرابی و استرس مبتلا می شود. عدم تامین امنیت انرژی زیادی از انسان صرف می کند چرا که در بستر امنیت است که فردی تواند برای تامین سایر نیازهای خود اقدام کند.
عشق وتعلق: پس از تامین دو نیاز اولیه انسان نوبت به نیاز سوم او می رسد. این نیاز احساس صمیمیت و نزدیکی را در بین انسان ها ایجاد می کند و ارتباطات انسانی را افزایش می دهد.
احترام به خود: چهارمین نیاز انسان ها احترامی است که در شرایط با ثبات و تامین نیازهای اولویت دار دیگر برای خود قائل می شود. احترام در انسان ها در اشکال احترام به دیگران و احترام فرد به خود بروز داده می شود که هر دو مورد می تواند منجر به تقویت ارتباطات اجتماعی و عزت نفس فرد شود.
شکوفایی: خودشکوفایی اوج نیازهای انسانی است که به سایر نیازهای خود رسیده است. در این مرحله فرد این فرصت را می یابد که با انگیزه برای خلاقیت و خودشکوفایی برسد.
روانشناسی انسانگرا؛ خوشبین نسبت به انسان
روانشناسی انسانگرا پس از بروز روانشناسی رفتارگرا پدید آمد. این روانشناسی بر مسائل انتزاعی مثل اراده، آگاهی، خود شکوفایی، خلاقیت، رفتار و اخلاق و مسائلی از این قبیل متکی بود. اگرچه این روانشناسی اراده ای مطلق برای انسان قائل نیست با این وجود براین باور است بسیاری از صفات انسانی را می پذیرد. این بدان معناست که اگرچه وراثت را انکار نمی کند اما اراده و خواست انسان نیز کاملا نادیده گرفته نمی شود. شاخص ترین دانشمندان حوزه روانشناسی انسان گرا مازلو، آلپورت، راجرز و فرانکل است که بنیانگذار این مکتب در روانشناسی بوده اند.
آنها به انسان ها و خواست انسان ها بسیار خوشبین هستند و به طور کلی براین باورند که انسان ها می توانند بر اساس برخی ویژگی ها که پیشتر به آن اشاره شد برای بهبود کیفیت زندگی خود گام بردارند.
پیاده‌سازی هرم مزلو در محیط کار
یکی از کاربردهای این هرم در محیط کار است که با بومی سازی آن به تناسب فضای سازمانی می تواند مفید واقع شود. در استفاده از این هرم برای محیط های کاری این نیازها به شکل زیر تعریف می شود:
- محیط کاری ایمن و ابزار مناسب برای کار
- حمایت از ریسک پذیری و نیز ایجاد فرصت برای نظرات و انتقادات
- روابط اجتماعی و تعلق خاطر
- احساس ارزشمند بودن و به رسمیت شناخته شدن
- بروز خلاقیت و تجسم
مقایسه هرم مازلو در برابر روانشناسی سنتی
از نگاه بسیاری از بزرگان و اندیشمندان حوزه روانشناسی مازلو نظریاتی نزدیک به نظریه های منسیوس از فلاسفه چینی دارد. از نگاه آن ها مازلو در مسائل انسان نگاه خوشبینانه دارد که بر مبنای اصول شهودی گسترش یافته است.
برخلاف فروید که تمرکز آن بر نقاط ضعف انسان ها دارد مازلو معتقد است این نوع نگاه مانع درک عمیق از سلامت روانی انسان ها می شود.
منظور از نیازهای فیزیولوژیکی در هرم مازلو چیست؟
نیازهای اولیه و کلی انسان اعم از خوراک، پوشاک، هوای پاک، رابطه جنسی، تنفس و… را شامل می شود. این نیازها در زمره نیازهای اولیه و فیزیکی انسان است که اگر برآورده نشود انسان ها نمی توانند وارد فاز بعدی احساس نیازهای دیگر شود. یعنی فردی که توان تامین اولیه های زندگی خود را نداشته باشد طبیعتا نمی تواند به امید و انگیزه و خودشکوفایی حتی فکر کند. یا یه طور مثال حتی در شرایط جنگی عدم تامین نیاز او به غذا نمی تواند احساس نیاز به امنیت را در او ایجاد کند.
منظور از نیازهای ایمنی در هرم مازلو چیست؟
امنیت دومین نیاز انسان ها پس از نیازهای فیزیولوژیک بر اساس هرم طراحی شده توسط مازلو است. وقتی که انسان ها نیازهای فیزیولوژیکشان تامین شود به دومین نیاز احساس پیدا می کنند. این نیاز همان امنیت است. امنیتی که مازلو به آن اشاره می کند فراتر از امنیت فیزیکی است. امنیت در ساحات مختلف اعم از مسائل اقتصادی، اجتماعی، حرفه ای و روانی را شامل شود. به طور مثال از دست دادن سرمایه یا خانواده می تواند تا حد زیادی در فرد ایجاد احساس ناامنی کند.
منظور از نیاز به عشق و تعلق خاطر در هرم مازلو چیست؟
عشق و علاقه ای که مازلو در هرم خود به آن به عنوان سومین نیاز انسان اشاره می کند. انسان ها وقتی نیازهای فیزیولوژیک و امنیت دارند احساس نیاز به دوست و ایجاد روابط صمیمانه به عنوان یکی از نیازها در روند زندگی تبدیل می شود. مشارکت در اجتماع باعث ایجاد شادی و روحیه شاد در زندگی افراد می شود. به همان میزان دوری از اجتماع و روابط انسانی می توان انسان ها را منزوی و افسرده کند.
منظور از نیاز به احترام در هرم مازلو چیست؟
عشق و احترام دو مقوله کاملا متفاوت از هم دیگر است که مازلو به آن اعتقاد داشت. از نگاه او احترام به خود و دریافت احترام از دیگران است که در انسان ها ایجاد حس اعتماد به نفس می کند . زمانی که انسان ها بتوانند به حد معقولی از عزت نفس و اعتماد به نفس برسند می توانند به خودشکوفایی و خلاقیت برند.
منظور از خودشکوفایی در هرم مازلو چیست؟
اگر انسان احساس کند توانایی رسیدن به یک چیز را دارا است باید به آن تبدیل شود و به آن برسد، این احساس دقیقا خودشکوفایی است. یعنی فرد تلاش می کند ظرفیت های بالقوه خود را بالفعل کند. خودشکوفایی بالاترین بخش نیازهای انسانی در هرمی است که مازلو آن را طراحی کرد. افراد شاد وقتی به خودشکوفایی می رسند در واقع به احساس لذت از جنبه های مختلف زندگی رسیده اند.
منظور از سلسله‌مراتبی بودن هرم مازلو چیست؟
هرمی که مازلو آن را طراحی کرد براساس نیازهای سلسله مراتبی انسان ها است. به این معنا که نیازهای بالایی وابسته به تامین نیازهای پایینی این هرم است. یعنی در شرایطی فردی می تواند احساس نیازهای مراتب بالاتر این هرم را درک کند که نیازهای پایین تر هرم برای او تامین شده و به درجه ای از ثبات و پایداری روحی و احساسی و روانی رسیده که می تواند برای تامین نیازهای بالاتر بیشتر تلاش کند. همچنین این نیازها ب نوعی یکپارچگی دارند. یعنی فرد الزاما با تضمین 100 درصدی یک نیاز وارد فاز نیاز بعدی نمیشود. بلکه در کنار و در خلال هم این نیازها را پاسخ می دهد. فقط این اولویت بندی کمک می کند که بدانیم می توان برای تامین نیازهای اولیه و فیزیولوژیک تلاش کرد در عین حال عشق و احترام به خانواده یا دایره اطراف نزدیکان نیز داشت. فقط میزان این نیازها می توانند کم و زیاد باشد.
بیماری‌های روانی از نظر مازلو
از آنجایی که مازلو در حوزه روانشناسی انسان گرا فعالیت داشت معتقد بود که بسیاری از بیماری های روانی انسان ها به دلیل دور افتادن از انسانیت کامل و شکوفایی طبیعت انسان ها است نه به دلیل عوامل بیرونی مثل مشکلات فیزیکی. در واقع او معتقد بود که بسیاری از مشکلات عصبی انسان ها ناشی از گم کردن مسیر و اهداف زندگی یا تنفر از خود همگی دارای ارتباطی درونی هستند. البته به نظر او ریشه برخی از مشکلات روانی نیز میتواند دلیل فیزیولوژیک داشته باشد.
سوالات متداول
چه رفتارهایی می تواند در نهایت ما را به خود شکوفایی برساند؟
براساس دانسته های علم روانشناسی، تلاش و سخت کوشی در کنار اجتناب از تظاهر، توجه به احساسات درونی، تمرکز زیاد، داشتن قدرت تقابل با نظرات موافق و مخالف و انواع ایده و … می تواند به خودشکوفایی برسد.
آیا هرمی که مازلو در بعد نیازهای انسانی تعریف کرد در زندگی امروز انسان ها نیز موثر است؟
در سال 2011 مطالعاتی صورت گرفت که نتیجه آن نشان داد تامین نیازهای انسان ها تا حد زیادی در شادی و بهبود زندگی آن ها اثربخش است. در واقع خودشکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی در نبود بسیاری از نیازها برای انسان ها جزو ضرورت به حساب می آد. از همین رو می توان گفت نیازهای اساسی این هرم می تواند یک انگیزه و محرک قوی برای رفتارهای انسان ها باشد. در واقع می توان گفت که رفتار انسان ها براساس نیازهایی است که برای او وجود دارد. اگر بخواهید بدانید رفتار چیست می توان گفت بازتابی از واکنش های ما به موقعیت یا یک وضع خاص است.