آیا تا به حال شما یا اطرافیانتان با افرادی روبرو شده‌اید که به طور مداوم به تایید و توجه دیگران نیاز دارند؟ آیا آنها در روابط خود به صورت بیش از حد وابسته به دیگران هستند؟ اگر این ویژگی‌ها را در شخصی تشخیص دادید، احتمالاً با یکی از پرتکرارترین اختلالات شخصیتی به نام “اختلال شخصیت وابسته” روبرو بوده‌اید. این اختلال یک الگوی رفتاری ناسالم است که در برخورد با دیگران و در تصمیم‌گیری‌های زندگی روزمره یک فرد تاثیرگذار است. این وابستگی شدید و ترس از رهایی می‌تواند روابط فردی را ثقلی دائمی و بی‌رحمانه کند.

در این مقاله، به بررسی عمیق اختلال شخصیت وابسته می‌پردازیم و عوامل موثر در توسعه آن و راهکارهای متنوعی که برای درمان آن مورد استفاده قرار می‌گیرند را نیز مورد بررسی قرار می دهیم.

اختلال شخصیت وابسته چیست؟

کارشناسان سلامت روانی شخصیت را به عنوان نحوه تفکر، احساس و رفتار یک فرد توصیف می‌کنند. یک اختلال شخصیتی بر روی نحوه تفکر و عملکرد افراد تاثیر گذار است و باعث می‌شود آنها به مرور زمان به طرز متفاوتی رفتار کنند.

اختلال شخصیت وابسته یا Dependent Personality Disorder یکی از 10 نوع اختلال شخصیتی است. اغلب، این اختلال در دوران کودکی یا تا سن 29 سالگی شروع می‌شود. اشخاص مبتلا به این اختلال نیاز بیش از حدی به مراقبت دیگران از خود دارند. غالباً فردی که از این اختلال رنج می‌برد، برای برطرف کردن نیازهای عاطفی و جسمی خود، به افراد نزدیک خود تکیه می‌کند و افراد ممکن است او را به عنوان فردی وابسته یا چسبیده توصیف کنند.

اشخاص مبتلا به DPD ممکن است اعتقاد داشته باشند که در مراقبت از خود ناتوان هستند. آنها در تصمیم‌گیری‌های روزمره مانند انتخاب لباس بدون اطمینان دیگران، مشکل دارند.

نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت وابسته چیست؟

افراد مبتلا به DPD به طور عاطفی به افراد دیگر بیش از حد وابسته می‌شوند و تلاش زیادی می‌کنند تا رضایت دیگران را جلب کنند. آنها بیشتر رفتارهای نیازمند، منفعل و چسباننده از خود نشان می‌دهند و از ترس جدایی رنج می‌برند. سایر نشانه ها و علائم رایج این اختلال شخصیتی شامل موارد زیر است:

• ناتوانی در تصمیم گیری، حتی تصمیمات روزمره مانند لباس پوشیدن، بدون تایید و پیشنهاد دیگران
• اجتناب از مسئولیت های بزرگسالانه با استفاده از رفتار منفعلانه و درمانده. وابستگی به همسر یا دوست برای تصمیم گیری مانند محل کار و زندگی
• ترس شدید از رها شدن و احساس ویرانی یا درماندگی در پایان روابط ؛ فرد مبتلا به DPD اغلب با پایان یافتن یک رابطه مستقیماً وارد رابطه دیگری می شود.
• حساسیت بیش از حد به انتقاد
• بدبینی و عدم اعتماد به نفس، از جمله این باور که آنها قادر به مراقبت از خود نیستند
• اجتناب از مخالفت با دیگران به دلیل ترس از دست دادن حمایت یا تایید
• ناتوانی در شروع پروژه ها یا وظایف به دلیل عدم اعتماد به نفس
• علائم افسردگی
• مشکل تنها بودن
• تمایل به تحمل بدرفتاری از سوی دیگران
• اولویت دادن نیازهای مراقبین آن‌ها بر نیازهای خودشان
• تمایل به ساده لوح بودن و خیال پردازی

علل اختلال شخصیت وابسته(DPD)

کارشناسان سلامت روانی هنوز علت ایجاد شخصیت وابسته به دیگران (DPD) را متوجه نشده‌اند. آنها معتقدند که علت بروز این اختلال میتواند ترکیبی از ژنتیک، محیط و تکامل باشد. کارشناسان از طریق مشاوره فردی متوجه شده‌اند که احتمال ابتلا به DPD در افرادی که تجربه‌ای خاص مانند موارد زیر را داشته‌اند، بیشتر است:

1. روابط توهین آمیز: افرادی که سابقه روابط توهین آمیز دارند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به DPD هستند.
2. ترومای دوران کودکی: کودکانی که تجربه کودک آزاری (از جمله آزار کلامی) یا بی توجهی داشته اند ممکن است دچار DPD شوند.
3. سابقه خانوادگی: در صورتی که در خانواده‌ای که از اعضا به این اختلال مبتلا باشد احتمال بیشتری دارد تا افراد دیگر نیز به این اختلال مبتلا شوند.

نحوه تشخیص اختلال شخصیت وابسته

تشخیص این نوع اختلال بر عهده ارائه دهنده سلامت روان و مشاوره روانشناسی می‌باشد. آن ها ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام می دهد تا بفهمد آیا بیماری دیگری می تواند باعث علائم موجود شود یا خیر. روانشناس با شما در مورد سابقه سلامت روان گذشته شما صحبت خواهد کرد. سوالات ممکن است شامل احساس شما، سایر نگرانی های مربوط به سلامت روان و هرگونه مشکل مصرف مواد باشد. سپس پاسخ های شما را با عوامل ذکر شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ( DSM-5 ) مقایسه می کند.

برای تشخیص DPD، یک ارائه دهنده به دنبال پنج مورد از معیارهای تشخیصی DSM-5 خواهد بود. این عوامل عبارتند از:

• ترس فراگیر و غیر واقعی از رها شدن.
• احساس اضطراب یا درماندگی در هنگام تنهایی.
• ناتوانی در مدیریت مسئولیت های زندگی بدون کمک گرفتن از دیگران.
• مشکلات در اظهار نظر به دلیل ترس از دست دادن حمایت یا تایید.
• انگیزه قوی برای دریافت حمایت از دیگران، حتی انتخاب انجام کارهای لذت بخش برای دریافت آن و…

انواع شخصیت وابسته

اصطلاح “شخصیت وابسته” به انواعی از الگوها و رفتارهای روانی اشاره دارد که در آن فرد به طور غیر متعادل و بیش از حد به دیگران وابسته است. این افراد عمدتاً از دیگران برای تاییدیه، حمایت عاطفی و راهنمایی در تصمیم‌گیری‌ها و جوانب مختلف زندگیشان تکیه می‌کنند. انواع شخصیت وابسته شامل موارد زیر می‌شود:

1. وابسته فعال: افرادی که این نوع شخصیت وابسته را دارند، به طور غیرمتعادل و بیش از حد به دیگران وابسته هستند. آنها نیازمندی‌های روحی و روانی خود از سمت دیگران برآورده می‌کنند و در تصمیم‌گیری‌های مهم به نظر و راهنمایی دیگران اعتماد کامل می‌کنند.
2. وابسته کنترل‌طلب: برخی افراد با وابستگی کنترل‌طلب به منظور حفظ وابستگی به دیگران، رفتار کنترل‌کننده ایجاد می‌کنند. آنها می‌کوشند روابط خود را مدیریت و کنترل کنند تا حمایت و مراقبت مداوم را دریافت کنند.
3. وابسته فداکار: افرادی که این ویژگی را دارند، بیش از حد نیازها و خواسته‌های خود را در خدمت دیگران قرار می‌دهند و به دلیل ایجاد استرس و اضطراب و ترس از ردشدن یا رها شدن توسط افرادی که به آنها وابسته‌اند، خواسته‌های خود را فرو می‌کنند. برای اینکه بدانید استرس واضطراب چیست، به مقاله مربوط به آن مراجعه کنید.

ازدواج با شخصیت وابسته

ازدواج با شخصیت وابسته (DPD) می‌تواند چالش‌ها و پیچیدگی‌های خاصی را به همراه داشته باشد. زندگی با یک شریک که دارای DPD است در برخی موارد ممکن است خوشایند و پایدار باشد، اما به همراه خود ریسک‌هایی نیز می‌آورد. یکی از چالش‌های اصلی ازدواج با فرد DPD می‌تواند بار زیادی که بر دوش شما قرار می‌گیرد و مسئولیت اضافه‌ای که بر عهده می‌گیرید، باشد. شخصیت وابسته به طور معمول نیازمندی‌ها و توقعات بسیاری را دارد و به مراقبت و توجه فراوانی نیاز دارد. این می‌تواند برای شما بر عهده‌گیرندهٔ اصلی تقسیم باری باشد و باعث استرس و فشار ناخوشایندی بر روی رابطه شما شود.

در برخی موارد، ازدواج با شخصیت وابسته می‌تواند به تشدید هم‌وابستگی (codependency) در رابطه منجر شود. این نوع رابطه می‌تواند به نابسامانی و کاهش اعتماد به نفس در هر دو طرف منجر شود و منجر به وابستگی بیش از حد در رابطه شود.

تفاوت اختلال شخصیت وابسته با اختلال شخصیت مرزی

اختلال شخصیت وابسته با رفتارها و الگوهای وابستگی متمایل به وابستگی به دیگران توصیف می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال عمدتاً به طور غیر متعادل و با وقوع بیش از حد درگیر روابط بیرونی هستند و به دیگران برای تاییدیه، توجه و حمایت عاطفی وابسته می‌شوند. اما در اختلال شخصیت مرزی یا به اصطلاح اختلال شخصیت حدی (BPD)، با وجود ترکیبی از الگوهای ناسازگار و افکار بدون ثبات، احساس ناکافی هویت و تفاوت‌های شدید در روحیه و روابط اجتماعی توصیف می‌شود. فرد مبتلا به اختلال مرزی با خشم و پوچی خود را بیان می‌کند و از طرد شدن نگران است. در مقابل، فرد مبتلا به اختلال وابسته ترس و تسلیم شدن را در پاسخ به طرد شدن توسط سایر افراد نشان می‌دهد و برای حفظ و جبران وابستگی خود به دنبال یافتن یک رابطه جایگزین است.

پیشگیری از بروز اختلال شخصیت وابسته

DPD یک وضعیت روانی پیچیده است که نیاز به رویکردهای چندگانه برای پیشگیری دارد. در ادامه، چند راهکار کلی برای کاهش خطر بروز این اختلال آمده است:

1. تقویت خودآگاهی: شناخت خود و ارتباط صحیح با احساسات، نیازها و اهداف شخصیت خود اهمیت بسیاری دارد. آگاهی از الگوهای رفتاری خود و تفاوت‌ها در ارتباطات با دیگران می‌تواند به شما کمک کند تا بهبود بخشیده و از وابستگی زیاد به دیگران جلوگیری کنید.
2. روان درمانی: در صورتی که این احساسات را در خود حس میکنید، ممکن است لازم باشد به یک روانشناس مراجعه کنید. میتوانید با دریافت مشاوره توسط دکتر مهسا کاشفی زاده، نگرانی‌ها، مشکلات و نیازهای خود را به او بیان کنید و از راهنمایی‌ها و روش‌های درمانی او کمک بگیرید. در برخی موارد افسردگی عامل بروز این اختلال است و با درمان افسردگی، علائم این اختلال کمتر خواهد شد. اهمیت مشاوره حرفه‌ای در این موارد بسیار بالاست. روانشناسان و متخصصان می‌توانند به شما در تشخیص، درمان و پیشگیری از DPD کمک کنند.

آیا اختلال شخصیت وابسته قابل درمان است؟

بله، اختلال شخصیت وابسته قابل درمان است. معالجه این اختلال به طور کلی شامل یک روند درمانی بلندمدت با تمرکز بر روی روابط، خودآگاهی و تغییر الگوهای رفتاری است. روش‌های معمول درمان شامل موارد زیر است:

1. مشاوره روانشناختی: در این نوع درمان، روانشناس با شما در خصوص الگوهای رفتاری، اعتقادات و احساساتتان کار می‌کند. این فرآیند شامل آگاهی از الگوهای منفی، تقویت خودآگاهی، مهارت‌های ارتباطی سالم و تغییر الگوهای غیرسالم می‌شود.
2. درمان دارویی: در برخی موارد، داروها می‌توانند برای مداخله در علائم همراه با DPD مفید باشند. برای این منظور، مشاوره و تجویز داروها توسط یک روانپزشک صورت می‌گیرد.

درمان DPD زمان‌بر و توأم با چالش‌هایی می‌باشد. همکاری فعال شما با متخصص در زمان درمان اهمیت بالایی دارد. همچنین، مهم است که در حین درمان مورد حمایت از جانب خانواده و دوستانتان قرار بگیرید.

اهمیت مشاوره روانشناسی در درمان اختلال شخصیت وابسته

مشاوره روانشناسی در درمان اختلال شخصیت وابسته دارای اهمیت بسیار بالایی است. یک روانشناس متخصص می‌تواند در تشخیص، درمان و پیشگیری از این اختلال به شما کمک کند.

دکتر مهسا کاشفی زاده یکی از متخصصان موفق در زمینه روانشناسی و درمان اختلالات شخصیت است. با تجربه و مهارت‌های خود، می‌تواند به شما در درک عمیق‌تر از الگوهای رفتاری و احساسی خود کمک کند و راهنمایی‌هایی ارائه دهد تا به واسطه آن رابطه سالم‌تری را برای خود ایجاد کنید.

از طریق روش‌های مشاوره مانند مصاحبه، تحلیل رویاها، مشاوره آنلاین، مشاهده و تکنیک‌های مختلف روانشناختی، دکتر مهسا کاشفی زاده می‌تواند با شما همراهی کند و به شناخت عمیق‌تر خود و ارتقای سطحی از خودآگاهی بپردازید. لازم به ذکر است که در درمان این اختلال، همکاری و تعامل مستمر شما با متخصص بسیار مهم است.

نتیجه گیری

در نتیجه، اختلال شخصیتی وابسته یک وضعیت پیچیده است که نیازمند توجه و درمان است. مشاوره روانشناسی بازیابی و درمان DPD را تسهیل می‌کند. همکاری با روانشناس متخصص می‌تواند به شناخت الگوهای رفتاری غیرسالم و بهبود آنها کمک کند، ارتباطات سالم تری را ایجاد کند و به شما در ساختن یک زندگی بهتر کمک کند.

سوالات متداول

1- چه علائم و نشانه‌هایی ممکن است در افراد مبتلا به DPD دیده شود؟

برخی از علائم آن شامل ترس از رهایی و رد شدن، نقص اعتماد به نفس، ناامنی در خودانگاری و وابستگی در روابط می‌باشد.

2- چه عواملی باعث بروز اختلال شخصیت وابسته می‌شود؟

عوامل متعددی، از جمله تجربه‌های نامطلوب در کودکی، نداشتن الگوهای سالم رفتاری در محیط خانوادگی و تجربه روابط نامناسب در دوران کودکی و نوجوانی، به بروز این اختلال مرتبط هستند.

3- چه راهکارهایی برای درمان اختلال شخصیت وابسته وجود دارد؟

درمان DPD اغلب شامل مشاوره روانشناختی پیشرفته است که هدف آن تقویت خودآگاهی، تغییر الگوهای رفتاری غیرسالم، تقویت مهارت‌های ارتباطی و ساختن روابط سالمتر است.

4- آیا درمان شخصیت وابسته ممکن است موفقیت آور باشد؟

بله، با مشارکت خوب بیمار و تعامل مستمر با یک روانشناس متخصص، درمان DPD می‌تواند به پیشرفت قابل توجهی منجر شود و فرد را به رشد شخصی و بهبود روابط دیگرانی که برایش مهم هستند، هدایت کند.