رفتار انسان؛ دلایل اهمیت آموزش روانشناسی
آنچه در این مقاله می خوانید
بررسی رفتار انسان در روانشناسی عمومی بسیار مورد توجه قرار دارد. چرا که با شناخت و تحقیق پیرامون رفتار انسان می توان به بسیاری از مشکلات و ریشه های اختلال خلقیات و رفتاری افراد پی برد. از همین رو شاخه ای در روانشناسی وجود دارد به نام روانشناسی رفتاری که در آن به بررسی و پژوهش پیرامون رفتار می پردازد.
رفتار چیست؟
رفتار در انسان را در واقع هر گونه واکنش به عوامل بیرونی می دانند که از فرد سر می زند. رفتار دارای مکانیسم پیچیده ای در ذهن است که بررسی آن مجموعا علم روانشناسی را ایجاد می کند. در مشاوره روانشناسی از رفتار استفاده زیادی می شود. چرا که بررسی مجموعه رفتارهای انسان به تشخیص مشاور روانشناس کمک زیادی می کند.
تعریف رفتار در علم روانشناسی
در تعریفی که علم روانشناسی از رفتار دارد از آن به عنوان کنش انسان در برابر رویدادها یاد می کنند. در واقع انسان ها سعی می کنند با مدیریت شرایط با انواع رویدادها مقابله یا همراه شوند. این کنش ها را تحت عنوان رفتار می نامند که می تواند اناع مختلفی از واکنش ها مثل کردار، گفتار، نظرات، انتخاب ها و… را شامل شود. رفتارهای انسان در طول سالهای بسیار منجر به ایجاد مکتب رفتارگرایی شد که در این مکتب روانشناسان در اقصی نقاط دنیا متمرکز به بررسی مجموع رفتارهای انسان ها در شرایط مختلف را داشتند.
رفتار پایه ای چیست؟
رفتارپایه ای را در واقع می توان شکل کامل شده رفتار در انسان دانست که دیگر رفتارهای انسان از آن نشات می گیرد. مثلا اعتیاد فرد به اینترنت یا مواد مخدر زمینه های رفتاری مختلفی دارد که در نهایت منجر به گرایش فرد به این موارد می شود. مثلا اعتماد به نفس کم فرد یا احساس تنوع طلبی زمینه اعتیاد را برای فرد فراهم می کند. آنچه بنیان رفتار پایه ای به شمار می آید نگرش محسوب می شود که در ادامه می تواند بروز سایر رفتارها را در انسان شامل شود. به طور مثال درمان فوبیا نیز نیازمند بررسی برخی رفتارهای پایه در فرد است تا در نهایت به رفع این مشکل و درمان ترس فرد در شرایط مختلف شود.
انواع اصطلاحات رفتاری در روانشناسی
در علم روانشناسی چند اصطلاح رفتاری مرسوم است که در ادامه به آن اشاره می شود:
رفتار ایذایی: این نوع رفتار در واقع در زمره رفتارهای پرخطر مثل آسیب زدن و اقدامات تخریبی است.
رفتار خصمانه: این رفتارها بیشتر از سر دشمنی از فرد سر می زند و هدف از این رفتارها نشان دادن کینه و دشمنی است.
رفتار پرخاشگرانه: در این نوع رفتارها که از سر خشم و به حالت تهاجم و حمله است فرد رفتارهای خشن از خود بروز می دهد.
تفاوت رفتاری زن و مرد
رفتار انسان در میان زن و مرد متفاوت است. این موضوع می تواند به دلایل مختلف اعم از شناخت، ادراک، احساس و حتی تجربه زیستی مختلف افراد باشد. اما نکته مهمی که در تفاوت رفتاری زن و مرد وجود دارد عمدتا به دلیل فرایندهای درونی است که در انسان وجود دارد.
در مجموع ریشه های این تفاوت از نگاه روانشناسان غالبا به موارد زیر مربوط می شود:
قوی بودن احساسات در زنان بیشتر از مردان: این موضوع تاثیر مستقیم بر قضاوت و حتی نحوه مواجهه با مسائل عاطفی زنان دارد. از نگاه روانشناسان میزان بالای احساسات در زنان باعث می شود همانطور که در موقعیت های عاطفی سریع تر محبت می کنند، در موقعیت های خشم نیز بسیار شدید عمل می کنند.
چند بعدی بودن زنان نسبت به مردان: این موضوع باعث می شود زنان قادر باشند در یک زمان چند کار را با هم انجام دهند.
تک بعدی بودن مردان: این موضوع به تصمیم گیری بهتر و دقیق تر کمک می کند. از همین رو عمدتا قضاوت و تصمیمات مردانه را منطقی تر می دانند. این موضوع به دلیل تمرکز بر یک موضوع مشخص و حل کردن یک مساله است.
مردان در آسیب های جسمانی قوی تر از زنان: به دلیل بعد عاطفی و احساسی زنان دوره درمان برای زنان طولانی تر است. در حالی که مردان برای درمان و بهبود خود تلاش می کنند سریع ترین و راحت ترین راه ممکن را انتخاب کنند تا از بیماری رهایی پیدا کنند. درگیری احساسی در زنان می تواند درد و رنج ناشی از بیماری یا آسیب را برای آن ها پررنگ تر نشان دهد.
از نگاه روانشناسان عمده دلیل تفاوت رفتاری در زن و مرد بیشتر به شرایط فیزیکی افراد مربوط است از همین رو در مسایل عاطفی و اجتماعی ضربه پذیرتر هستند.
نقاط قوت و ضعف روانشناسی رفتاری
از آنجا که علم روانشناسی رفتاری بر رفتارهای قابل مشاهده و دارای ظهور و نمود خارجی متمرکز است طبیعتا دارای نقاط ضعف و قوت است. چرا که ممکن است فرد بتواند برخی از رفتارهای خود را از نگاه فرد روانشناس پنهان کند و یا برو ظاهری رفتاری را بیش از حد نشان دهد. از مهمترین نقاط قوت روانشناسی رفتاری می توان موارد زیر را برشمرد:
- رفتارهای ظاهری قابلیت اندازه گیری و تبدیل به داده آماری است
- رفتار قابل مشاهده است
- نگاه روانشناسی رفتاری به انسان مثبت است
اما نقاط منفی از نگاه منتقدین به روانشناسی رفتاری عبارت است از:
- نادیده گرفتن ابعاد عاطفی احساسی انسان ها در بروز رفتارها
- نگاه تک بعدی به انسان ها
- نادیده گرفتن تاثیر محرک های بیرونی و درونی در بروز رفتارها
- محدود بودن زاویه دید رفتارشناسان
دلایل اهمیت آموزش روانشناسی رفتار انسان ها
با توجه به اینکه در علم روانشناسی بررسی رفتار هدف اصلی درک ماهیت رفتاری انسان ها است از همین رو آموزش آن اهمیت زیادی دارد. این بررسی ها به بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی افراد کمک زیادی می کند و می تواند قدرت مقابله و حل مشکلات و چالش ها و مواجهه با شرایط مختلف را در انسان تقویت کند. روانشناسی رفتاری را می توان یکی از انواع خدمات روانشناسی دانست که سعی دارد برای تسری الگوهای رفتاری مثبت گام بردارد.
به طور کلی از مهمترین دلایل آموزش روانشناسی رفتار می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش بروز رفتارهای ناهنجار در سنین مختلف
درمان رفتارهای ناهنجار افراد مثل اعتیاد، فوبیا، اختلالات جنسی و…
ترویج و تقویت رفتارهای مثبت در جامعه مثل اعتماد به نفس و…
ریشه های اعمال و رفتار انسان و نقش آنها در زندگی
همانطور که اشاره شد بروز رفتارهای مختلف در نتیجه شرایط مختلف می تواند دستاورد رویدادهایی باشد که انسان با آن مواجه می شود. در شرایطی که فرد بتواند به رفتارهای خود آگاهی پیدا کند در نتیجه بروز رفتارها نیز می تواند به شکل آگاهانه باشد. مجموع این خودآگاهی ها نیز می تواند ساحت زندگی فردی و اجتماعی انسان را شکل دهد.
رفتارهای انسان عمدتا در دو بخش به شکل اکتسابی و وراثتی است و در نهایت مجموع رفتارها در کنار هم شخصیت یک انسان را شکل می دهند. انسان برای اینکه بتواند زندگی فردی و اجتماعی با کیفیت تری داشته باشند نیاز به آگاهی به این رفتارها دارند.
علم روانشناسی رفتاری نیز سعی دارد با ریشه یابی این اعمال و رفتار به بهبود کیفی زندگی فرد کمک کند.
شخصیت چیست؟
از نظر بسیاری از روانشناسان معروف شخصیت به مجموعه ای از رفتارهایی گفته می شود که فرد در برابر رخدادهای مختلف به شکل رفتاری یا بدنی بروز می دهد. عوامل تاثیرگذار در شخصیت افراد می تواند اکتسابی یا وراثتی باشد. از همین رو عمدتا شخصیت افراد را منحصر به فرد می دانند و آن را به اثر انگشت تشبیه می کنند. به طور کلی شخصیت هر فرد متشکل از 3 بخش است:
خود: منطق افراد را شامل می شود که می تواند بسیاری از نیازها و خواسته های انسان را با توجه به موقعیت افراد برای آن حد و مرز تعریف کند.
فراخود: دو بخش وجدان و خودآرمانی را شامل می شود و مبنای آن براساس کمالات اخلاقی است.
نهاد: نهاد همان غریزه انسان است که برای رفع فوری نیازها فعال می شود.
شخصیت شناسی افراد از روی رفتار
از آنجا که رفتار بروز و شکل ظاهری شخصیت در هر فرد را نشان می دهد از همین رو به راحتی می توان از رفتار هر فرد پی به شخصیت شناسی او برد. انجام آزمون های روانشناسی مثل MMPI ، MBTI و کتل از بهترین راه های شخصیت شناسی به شمار می آیند. این آزمون ها به ویژه برای استخدام و انتصابات شغلی بسیار مناسب هستند که براساس آن 16 تیپ شخصیتی شناسایی و براساس آن برای فعالیت های شغلی استخدام می شوند. علاوه بر اینکه اطلاع از تیپ شخصیتی به فرد کمک می کند در انتخاب رشته، شغل و سایر فعالیت های اجتماعی و روزمره خود بهتر عمل کند.
وقت شناسی چه شخصیتی را به تصویر می کشد؟
وقت شناسی یکی از ملاک های شخصیت شناسی افراد به شمار می آید. فردی که وقت شناس است نشان دهنده نظم ذهنی بالای او است. کسانی که وقت شناس هستند غالبا در زمره کسانی قرار دارند که دیگران دوست دارند با آن ها در تعامل باشند. این افراد در روابط اجتماعی و کاری با مدیریت زمان سعی می کنند برنامه های خود را تنظیم و به آن عمل کنند. شخصیت افراد وقت شناس برنامه ریز و منظم است از همین رو این افراد تلاش خود را برای تعامل با افراد شبیه خود دارند و هرگونه بی نظمی آن ها را آزار می دهد.
زبان بدن و شخصیت شناسی افراد
از نگاه بسیاری از روانشناسان و کسانی که بر رفتار انسان ها مطالعه دارند زبان بدن نشان دهنده حرف های ناگفته فرد است. در واقع افراد غالبا حرفهای ناگفته خود را در حرکت دستها و چهره خود نشان می دهند. از همین رو در جلسات مشاوره روان درمانی رفتارهای بدنی فرد بسیار اهمیت دارد. در زبان بدن افراد عمدتا رفتارهای زیر بسیار در شخصیت شناسی کمک کننده است:
نحوه ارتباط چشمی فرد: افراد دروغگو و غیرصادق مستقیما به چشمان شما نگاه می کنند.
حرکت دست ها: نشان دادن کف دست ها برعکس مورد قبل نشان دهنده صداقت افراد است. این در حالی است که پنهان کردن دست ها نشانه مرموز بودن فرد است. همچنین نوع دست دادن نیز می تواند نشان دهد فرد با نشاط است یا سلطه گر، احساس برتری جویی دارند و یا صمیمی هستند.
حالات چهره: لبخند زدن و گشاده رویی نشان دهنده صمیمیت، احساس عشق و علاقه و خونگرمی افراد است.
حرکت و نحوه قرار گیری پاها: روی هم انداختن پاها نشان دهنده مقاومت است که فرد مقابل احساس احترام کمتری از این نوع نشستن دارد. وجود مشکل، عدم آمادگی برای تصمیم گیری و نشان دادن موقعیت برداشت های دیگری است که می توان از این نوع قرار گیری پاها داشت. لرزش و تکان دادن سریع پاها نیز احساس اضطراب در فرد را نشان می دهد.
مشاوره روانشناسی رفتاری توسط دکتر کاشفی زاده
مرکز مشاوره دکتر مهسا کاشفی زاده به عنوان یکی از اعضای سازمان نظام روانشناسی ایران و نیز انجمن روانشناسان ایران تلاش دارد تا ضمن ارائه خدمات گسترده در حوزه روانشناسی و مشاوره به ویژه مشاوره روانشناسی مشکلات روحی و روانی که ممکن است به دلایل مختلف در طول زندگی هر فردی با آن دست به گریبان است، حل کند و گامی مهم در بهبود کیفی زندگی افراد بردارد.
در صورت نیاز به دریافت مشاوره در زمینه روانشناسی رفتاری از بهترین روانشناس تهران می توانید از طریق واتساپ به شماره 09121433438 جهت تعیین وقت قبلی اقدام کنید.
سوالات متداول
روانشناسی رفتاری چه فایده ای برای افراد دارد؟
از طریق روانشناسی رفتاری به فرد کمک می شود که رفتارهای نامناسب و نامطلوب خود را اصلاح و آن را با الگوهای رفتاری مثبت جایگزین کند. روانشناسی رفتاری به افراد کمک می کند در تعامل با خود، محیط اطراف و دیگران رفتارهای مناسبی بروز دهد.
پرخاشجویی در زنان و مردان نیز در زمره رفتار قرار می گیرد؟
بله، با توجه به تفاوت های رفتاری زن و مرد می توان گفت به دلیل تمایز مغز و دستگاه عصبی، میزان هورمون ها و نیز تاثیرات محیطی میزان پرخاشجویی را در افرادکم یا زیاد می کند. که این موضوع در مردان شدیدتر از زنان است. براساس آمار مردان دو برابر زنان پرخاشجو هستند. از همین رو رفتار پرخاشجویی نیازمند درمان و کنترل است.
شخصیت چه ارتباطی با رفتار دارد؟
مجموع رفتارهای یک فرد می توانند شخصیت و نمودخارجی آن را رقم بزنند افراد پرخاشگر یا مهربان، افراد اجتماعی یا منزوی و… نیز مجموعه ای از رفتارها در یک فرد هستند که او را تبدیل به انسانی می کنند که ما در اطرافمان می شناسیم. افراد خونگرم و دوست داشتنی یا کسانی که رفتار پرخاشگرانه از خود بروز می دهند درواقع اشکال رفتاری خود را در قالب یک شخصیت نشان می دهند و ما آن ها را با این نام ها می شناسیم.