علوم شناختی از جمله رشته های جدیدی است که متشکل از رشته های تخصصی و گسترده ای از علوم مختلف را شامل می شود. در این رشته بر قابلیت های شناختی که موجودات زنده دارند مطالعات وسیعی صورت می گیرد و پس از آن مکانیسم های این شناخت بر مغز بررسی می شود. علوم شناختی را دروازه ای رو به آینده می دانند که نقطه شروع آن از سال 1950 میلیاردی بوده است.

علوم شناختی چیست؟

علوم شناختی یا علوم ذهن شناسی  از جمله رشته های نوپایی است که هدف اصلی آن بررسی و مطالعه در زمینه ذهن و مغز است. این رشته برای نخستین بار توسط اولریک نیسر پایه گذاری شد. در این رشته مباحث مختلفی مانند روانشناسی شناختی، انسان شناسی، فلسفه ذهن، هوش مصنوعی و…. مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. هدف این رشته بررسی و پژوهش درباره ادراک، توجه، حافظه و مسائلی از این دست می باشد.

این رشته در تلاش است تا به شناخت درستی از ذهن و نحوه تعامل آن با جهان پیرامون برسد. آنچه می تواند بر شناخت ذهن تاثیر بگذارد غالبا به دو عامل درونی و بیرونی مربوط می شود. عامل بیرونی شامل حامعه، اقتصاد، اخلاق و… است در حالی که عامل بیرونی را می توان مسایل روانی و ذهنی انسان دانست.

امروزه از این علوم در حوزه های مختلف به ویژه روانشناسی استفاده می شود. شناخت اینکه انگیزه چیست و چه کمکی به بهبود کیفیت زندگی انسان ها می کند. راهکارهای درمان افسردگی چیست؟ چگونه می توان به بهبود عملکرد ذهن کمک کرد همگی از مواردی است که در علومی که در حوزه شناخت ذهن است می توان در کنار روانشناسی از آن بهره گرفت. 

بسیاری از روانشناسان امروزه با تلفیق علوم شناخت مغز و ذهن در کنار روانشناسی برای کمک به مراجعان خود استفاده می کنند. دکتر مهسا کاشفی زاده بهترین روانشناس تهران است که شما می توانید جهت دریافت مشاوره به صورت حضوری و آنلاین اقدام به تعیین وقت قبلی کنید. 

انواع شاخه‌های اصلی علوم شناختی

زیر شاخه های اصلی که ذیل علم شناخت ذهن  می توان به آن اتکا کرد شامل موارد زیر است:

1- مدلسازی شناختی

متمرکز بر ساخت مدل هایی است که قادر به توصیف عملکردهای شناختی و رفتار ذهن است. در این زمینه باید نخست به درک پاسخ این سوال که رفتار چیست رسید. در این زمینه مدل سازی های فنی مختلفی اعم از موارد رایانه ای، ریاضی و مفهومی مورد توجه است.

  2- علوم اعصاب شناختی

از دیگر زیرشاخه هایی است که بررسی مغز و فعالیت های آن را مورد بررسی قرار می دهد. در این زیرشاخه نظریه های روانشناسی شناختی به فرایندهایی که در آن اطلاعات مورد نیاز درباره مغز را گردآوری و بررسی می کند. مطالعه مغز در این رشته روش های مختلفی مانند نوروفارماکولوژی، تحریک مغز و سلول های مغزی و… را شامل می شود. نقطه عطف این رشته در سال 1990 بوده است.

3- زبان شناسی شناختی

در این رشته زبان جزیی اساسی برای شناخت انسان به شمار می آید. از آنجا که زبان محصول و ابزار تفکر به شمار می آید از همین رو در این شاخه هر آنچه به زبان و تفکر مربوط باشد مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.

4- روانشناسی شناختی

در این زیر شاخه مسائل مهم فکری ذهنی مثل حافظه، زبان، توجه، ادراک و.. مورد مطالعه قرار می گیرد. تا به پاسخ این سوال که انسان در مواجهه با این موارد چگونه اقدام به حل مساله و درک آن می کند می پردازد. بررسی موضوعات این شاخه با مطالعاتی از نوع روش تحقیق علمی و بررسی مشاهدات عینی است. در این شاخه دانستن بسیاری از مفاهیم روانشناسی مانند اینکه هیجان چیست یا اینکه چگونه می توان به بهبود کیفیت زندگی روحی و روانی افراد کمک کرد بسیار اهمیت دارد.

5- فلسفه ذهن

فلسفه تحلیلی زیرشاخه های مختلفی دارد که فلسفه ذهن یکی از آن ها به شمار می آید. در این رشته ماهیت، فعالیت، خصوصیت و هشیاری ذهن و روابط این ها با یکدیگر مورد مطالعه است.

حوزه‌های کاربردی علوم شناختی

علوم ذهن شناسی اگرچه گرایشی فرارشته ای به شمار می آید اما کسانی که در این زمینه قصد تحصیل دارند می خواهند بدانند این رشته و حوزه های کاربردی آن چیست. مهمترین حوزه های کاربردی این رشته به شرح زیر است:

1- مداخلات تشخیصی- درمانی

یکی از مهمترین کاربردهای این رشته مداخله و درمان اختلالاتی مثل درخودماندگی یا خوانش پریشی است. غالبا این مشکل را می توان در سنین کودکی از طریق معاینات بالینی و تصویربرداری های عصبی تشخیص داد. دستکاری ژنتیک و کاشت سلولی از موارد دیگری است که می توان به عنوان مداخلات درمانی برای رفع کاستی ها و نیر تقویت عصبی انجام داد. دانشمندان در این رشته در تلاشند تا با به کارگیری این نوع مداخلات مانع از بروز فراموشی در انسان شوند.

2- هوش مصنوعی

از دیگر کاربردهای این رشته را می توان در زمین ساخت رایانه هایی با توانمندی های انسانی از نظر هوش و شعور است. در این زمینه غالبا پردازش زبان، حل مساله، یادگیری و ادراک مورد بررسی و توجه قرار می گیرد. ایجاد سامانه های هوشمند که مبتنی بر هوش مصنوعی است می تواند برای کمک به معلولان کاربرد داشته باشد. امروزه در زمینه هوش مصنوعی تلاش می کنند در زمینه های مختلف از جمله شناخت الگو یا ادراک حسی و ارتباط مغز و رایانه به دستاوردهای شگفت انگیزی دست پیدا کنند.

3- تقویت شناختی

در این موضوع مسائلی مانند حافظه، تجزیه و تحلیل، تعادل خلقی، هشیاری، ادراک و… عملکرد معز مورد بررسی قرار می گیرد. از نتیجه مطالعات دانشمندان این حوزه برای تولید داروسازی استفاده های زیادی می شود.

4- تشخیص

این موضوع در زمینه هوش مصنوعی کاربرد زیادی دارد که در آن رفتار را به عنوان هنجار یا ناهنجار بودن تشخیص می دهد. این تشخیص نیز بر اساس الگوریتم هایی است که قادر به تشخیص اختلالات است، می باشد. از سیستم های کاربردی در این زمینه به عنوان سیستم های خبره یاد می شود.

5- بازی های رایانه ای

یکی از محبوب ترین سرگرمی های امروزه انسان ها بازی های رایانه ای است. در این زمینه نیز علومی که در حوزه شناخت است برای توسعه این بازی ها و جلب توجه مخاطب و گیمرها مورد استفاده قرار می گیرند. یکی از مثال های بارز آن تولید برنامه بازی شطرنجی است که در رقابت با کاسپاروف استاد بزرگ شطرنج جهان، توانست این قهرمان جهانی را شکست دهد.

6- آموزش و پرورش شناختی

یافته های علم شناخت ذهن بر آموزش و پرورش نیز اثرات شگرفی داشته است. آموزش و پرورش یکی از مهمترین نهادهای هر کشور برای تربیت نسل آینده به شمار می آید. علم شناخت کمک کرده تا مطالعات وسیعی در زمینه تحقیقات مغز و علوم یادگیری صورت گیرد. بسیاری از کشورهای پیشرفته اروپایی از نتایج مطالعات تحقیقی در این زمینه برای نظام آموزش و پرورش خود  و دگرگونی بنیادی در آن استفاده می کنند. 

7- روان درمانی شناختی

در این زمینه روانشناسی و پزشکی توانسته بهره بردای های زیادی داشته باشد. این رشته در کنار روانشناسی ارائه خدمات روانشناسی با کیفیت تر برای حل مشکلات و اختلالات روانی را به همراه دارد. با تلفیق این دو رشته مطالعات زیادی برای کاهش مشکلات و برگشت مجدد اختلالات روانی صورت گرفته است.

8- شناخت اجتماعی و روانشناسی سیاسی

درک رویدادهای اجتماعی و سیاسی یکی از مهمترین وظایف علوم شناختی در زمینه تحلیل آن است. بررسی شکل گیری گروه های اجتماعی، قومی، بررسی نقش رهبران اجتماعی و شخصیت ها… از مهمترین زمینه هایی است که این علم با تلفیق روانشناسی سیاسی و جامعه شناسی برای بررسی آن ورود کرده است.

9- روان شناسی تحلیل اطلاعات و رسانه های گروهی

امروزه رسانه های گروهی به دلیل پیشرفت تکنولوژی و فناوری های نوین ارتباطی نیازمند روانشناسی عمیق است. علوم شناختی در این زمینه برای تحلیل اطلاعات میزان اثرگذاری رسانه های گروهی بر افکاری عمومی کاربرد وسیعی دارد.

10- روانشناسی تغییر ذهن

تغییر ذهن از مسائل مهم در روابط فردی و اجتماعی است. افراد علاقمند به تاثیرگذاری بر دیگران هستند از همین رو روانشناسی از علوم شناختی برای تغییر ذهن بهره برداری می کند.

11- علوم دفاع شناختی

مسائل دفاعی و امنیتی از مهمترین مسایل در هر کشوری به شمار می آید. از همین رو نیروهای مسلح در همه کشورها سعی دارند با بهره گیری از قدرت نظامی در کنار قدرت نرم پیشرفت داشته باشند. استفاده از علوم شناختی برای تاثیرگذاری بر فکر و ذهن نیروهای مسلح برای پیشگیری از انحراف فکری آن ها از جمله بهره برداری های دفاعی امنیتی از علوم شناختی است.

12- اقتصاد شناختی

تصمیم گیری و داوری در اقتصاد و بازرگانی از مسائل مهمی است که اقتصاد شناختی سعی می کند با کمک روانشناسی و زبان شناسی شناختی به آن بپردازد.

13- مهندسی شناختی

در این شاخه به مقوله رابطه انسان با فناوری پرداخته می شود. بهبود کیفیت کاربرد فناوری ها و ماشین آلات، بررسی خطاهای ماشین آلات در مراکزی مانند نیروگاه ها یا برج های مراقبت فرودگاهی و… از جمله مواردی است که مهندسی شناختی به آن توجه ویژه ای دارد.

یادگیری رشته علوم شناختی به ما چه مهارت هایی می آموزد؟

کسانی که در این رشته تحصیل می کنند در نهایت به مهارت هایی دست پیدا می کنند که از مهمترین آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• به دست آوردن سواد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی
•  تحول در آموزش و پرورش
• آموختن تفکر عمیق و اثربخش
• آموختن و به دست آوردن مهارت داوری
• آموختن نحوه بیان استدلال

آیا رشته علوم شناختی برای من مناسب است؟

علم شناخت ذهن نیاز به روحیات و علاقه مندی های ویژه ای است.  اگر درباره اینکه انسان ها به چه چیز فکر می کنند کنجکاو هستید. یا کنجکاوید بدانید انسان ها از چه روش هایی برای برقراری ارتباط استفاده می کنند، در این صورت می توان گفت تا حد زیادی شما برای این رشته مناسب هستید. علاقمندی به رشته های جدید مثل طراحی نرم افزایش و اپلیکیشن یا هوش مصنوعی و… نیز می تواند نشان دهنده توانمندی شما برای تحصیل در این رشته است. در این رشته عملکرد ذهن مورد بررسی قرار می گیرد.

گرایش های کارشناسی ارشد علوم شناختی

اگر قصد تحصیل در دوره های تکمیلی رشته علوم شناختی را دارید نخست باید بدانید که در چه گرایش هایی از این رشته می توانید درخواست بدهید. در ایران این رشته دارای 3 گرایش زیر است:

1- روانشناسی شناختی

تفکر، حافظه، توجه، یادگیری و… از جمله مواردی است که دانشجویان این رشته به آن می پرداند. در این رشته علوم اعصاب نقش اساسی در بیان و تفسیر کارکردهای این رشته دارد. فارغ التحصیلان این رشته در زمینه مشاوره های شناختی، مشاوره های توانبخشی و پژوهش پیرامون حوزه های شناختی، تدریس روانشناسی می توانند مشغول به فعالیت شوند.

2- ذهن، مغز و تربیت

دانشجویان این رشته در واقع مطالعاتی در حوزه فرارشته ای که کاربردی است کسب علم می کنند. در این رشته کارکردهای ذهن و مغز که مجموعی از دروس علوم اعصاب، روانشناسی، هوش مصنوعی، فلسفه ذهن و… را شامل می شود، می آموزند. این دروس که علوم تربیتی متاثر از آن است را به صورت تلفیقی مطالعه می کنند. فارغ التحصیلان این رشته می توانند در زمینه های مطالعات نقادانه ادبیات حوزه ذهن، مغز و تربیت، تدوین و ارزشیابی فعالیت های ذهن، مغز و تربیت و نیز امور مشاوره های تحصیلی در این زمینه را انجام دهند.

3- توانبخشی شناختی

در این رشته دانشجویان مطالعات و دروس را با هدف تقویت و حفظ کنش های عالی شناختی حافظه طی می کنند. این دروس برای بهبود کیفیت زندگی افراد کمک می کند. این رشته را رشته ای علمی و کاربردی می دانند که شاخه ای از عصب روانشناسی به شمار می آید. فارغ التحصیلان این رشته می توانند در زمینه های برنامه های توانبخشی شناختی جمعیت و خدمات ارزیابی و توانایی های شناختی بیماران مبتلا به نقص شناختی فعالیت داشته باشند. انجام  پژوهش پیرامون فرایندهای شناختی نیز از دیگر زمینه هایی است که فارغ التحصیلان این رشته می توانند در مشغول شوند.

 آینده شغلی و بازار کار رشته علوم شناختی چگونه است؟

یکی از مهمترین دغدغه کسانی که علاقمند به این رشته هستند اطلاع از وضعیت بازار کار و آینده شغلی آن است. در این زمینه می توان با قاطعیت  گفت فعلا بازار کاری برای این رشته در ایران تعریف نشده است. نه تنها در ایران که در تمام دنیا به دلیل تازه بودن این رشته تقریبا بازار کاری کاملا بکر دارد. اما چیزی که با قطعیت می توان درباره آن نظر داد اینکه آینده روشنی از نظر شغلی برای فارغ التحصیلان این رشته می توان متصور شد.

از آنجا که علم شناختی یک فرارشته است در آینده نزدیک می توان گفت همه رشته ها برای داشتن این موقعیت شغلی ابراز تمایل می کننند. حوزه شناخت مغز و ذهن یکی از مهمترین نیازهای ضروری برای همه رشته هایی است که قصد پیشرفت سریع و موثر دارند، است. مهمترین بازار کاری که می توان برای علوم شناختی متصور شد می تواند در قالب رشته های زیر باشد.

پژوهش، طراحی نرم افزار، استخدام در آموزش و پرورش، فعالیت در زمینه های داده کاوی، طراحی سخت افزار، فعالیت در صدا و سیما، برنامه نویسی و طراحی و تولید اپلیکیشن، هوش مصنوعی، رباتیک، کلینیک های رویکرد شناختی، تجهیزات نقشه برداری از توانبخشی و مغز، نورومارکتینگ، توانبخشی و… از مهمترین رشته هایی است که در آینده نزدیک برای استخدام فارغ التحصیلان علوم شناختی تمایل زیادی خواهند داشت. به طور کلی می توان گفت به محض شناخت کسب و کارها از این رشته آینده شغلی و مالی قابل قبولی در انتظار فارغ التحصیلان این رشته است.

علوم شناختی در چه حوزه هایی فعالیت دارد؟

برای کسانی که در زمینه این علوم اقدام به کسب علم می کنند حوزه های فعالیتی متنوعی وجود دارد از جمله حوزه های:

• روان درمانی و روانشناسی تغییر ذهن
• روانشناسی تحلیل رسانه های گروهی
• روانشناسی اجتماعی
• تشخیص و تمیز الگوریتم های ناشناخته
• توانبخشی
• هوش مصنوعی
• تشخیص و درمان بیماری های ذهنی
• مهندسی شناختی
• اقتصاد شناختی
• دفاع و امنیت

چرا علوم شناختی انتخاب خوبی است؟

فارغ التحصیلان این رشته به مهارت هایی مثل یادگیری استدلال، سواد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و… دست پیدا می کنند. این افراد  می توانند نقش موثری برای پیشرفت و موفقیت در رشته های مختلف را  ایفا کنند.  این مهارت ها تا حد زیادی می تواند عامل موفقیت در موقعیت های شغلی جدید در آینده نزدیک برای افرادی می شود که فارغ التحصیل این رشته نوپا هستند.

علوم شناختی در ایران

تحصیل در رشته های علوم شناختی در ایران تنها در مقاطع تحصیلات تکمیلی امکان پذیر است. برای این منظور داوطلبان با شرکت در آزمون های کارشناسی ارشد و دکتری می توانند برای دانشگاه های مختلف کشور اقدام کنند. از جمله دانشگاه هایی که می توانند برای آن درخواست بدهند عبارت است از فردوسی مشهد، شهید مدنی تبریز، دانشکده غیرانتفاعی علوم شناختی در تهران.

برای نخستین بار از سال 92 شروع جذب دانشجو در این رشته در تعداد محدودی از دانشگاه های ایران میسر شد. پس از آن تعداد دیگری از دانشگاه ها اعم از سمنان، اهواز، شهید بهشتی تهران، اصفهان، تهران، تبریز، کردستان و… نیز مجوز تدریس این رشته را از وزارت علوم دریافت کردند.

سوالات متداول

مهمترین گرایش های کارشناسی ارشد  این رشته در ایران چیست؟

رسانه، طراحی و خلاقیت، توانبخشی، روانشناسی شناختی  از جمله رشته هایی است که شما می توانید برای تحصیل در آن استفاده کنید.

این رشته در کدام دانشگاه های کشور تدریس می شود؟

 در صورتی که قصد دارید در مقاطع تکمیلی این رشته تحصیل کنید می توانید دانشگاه های تبریز، تهران، اصفهان، تربیت مدرس، صنعتی شریف، شهید چمران اهواز، شهید بهشتی، دانشگاه فردوسی، سمنان و کردستان را به عنوان دانشگاه های مورد نظر انتخاب کنید. 

روانشناس خوب در تهران چه کسی است؟

در صورتی که در جستجوی روانشناس خوب در تهران هستید، دکتر مهسا کاشفی زاده عضو انجمن روانشناسان ایران است که شما می توانید برای دریافت خدمات روانشناسی اعم از مشاوره فردی، پیش از ازدواج و… با شماره 09121433438 تماس بگیرید.