فوت یکی از عزیزان، مواجهه و روبرو شدن با یک حادثه سنگین مانند تصادف یا از دست دادن ناگهانی تعدادی از اعضای خانواده، سوءاستفاده و تجاوز جنسی و… باعث بروز مشکلات شدید روحی و روانی به افراد می شود که از آن با عنوان سندرم بعد از تروما یا همان استرس پس از سانحه (PTSD) یاد می شود. این اختلال می تواند روال عادی زندگی افراد را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد، به طوری که فرد نمی تواند آرامش داشت هباشد و همین موضوع اطرافیان او را نیز آزار می دهد. در این مقاله به طور کامل هر آنچه باید درباره استرس پس از سانحه (PTSD) بدانید، خواهیم گفت.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
مواجهه با یک اتفاق آسیب زننده مانند آتش سوزی، زلزله، تصادفات منجر به فوتی یا آسیب جدی، تجاوز جنسی و… می تواند در افراد منجر به ایجاد اختلالی به نام استرس پس از سانحه (PTSD) می شود. در صورتی که این اختلال در فرد شدید نباشد از مشاوره فردی برای درمان و بهبود حال روحی و روانی استفاده می شود اما در مواردی که این اختلال شدید باشد باید از روش های درمانی دیگری نیز در کنار روان درمانی استفاده شود. این روش درمانی و روش های مکمل کمک می کند تا فرد بتواند بحرانی که تجربه کرده را با آسیب و هزینه کمتری پشت سر بگذارد. در نظر داشته باشید که شدت این اختلال در هر فردی بنا به سن یا جنسیت می تواند کم یا زیاد باشد.
افراد ممکن است پس از حادثه متوجه بروز این اختلال نباشند، اما وجود علائمی مانند رفتارهای تکانشی، بی حسی و کرختی، روی آوردن به مواد مخدر یا الکل، احساس ناامنی و… ابتلا به این اختلال را نشان می دهد. اما برای تشخیص قطعی می توان با مراجعه به مشاور روانشناس و انجام تست های تشخیصی به قطعیت رسید. در حال حاضر برای تشخیص این اختلال از دو نوع تست زیر استفاده می شود:
- چک لیست اختلال استرس پس از حادثه PCL-5
- تست مقیاس PTSD توسط پزشکان
علائم و نشانه های اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
زمانی که فرد با حادثه ای سهمگین مواجه می شود اگر نتواند مدیریت استرس داشته باشد، ممکن است علائم و نشانه های اختلال اضطراب پس از حادثه را از خود بروز دهد. این علائم عبارت است از:
- بروز افکار مزاحم پس از مواجهه با حادثه یا در واقع مرور صحنه حادثه. به این علامت تجربه مجدد نیز گفته می شود.
- بروز رفتار اجتنابی که باعث اجتناب فرد از هر موقعیتی می شود که خاطره ناخوشایند را به او یادآوری می کند. در واقع فرد دچار انزوای اجتماعی می شود.
- بروز علائم خلقی منفی مانند بی انگیزه شدن و بی حس بودن که به دلیل این اختلال باعث احساس گناه یا شرم می شود.
- بروز اضطراب یا برانگیختگی که فرد دائما حس بی قراری دائمی را تجربه می کند و انجام فعالیت های عادی روزمره مانند خوابیدن یا تمرکز برای او سخت می شود.
این علائم در کودکان می تواند متفاوت از بزرگسالان باشد و به اشکال زیر بروز کند:
- شب ادراری
- کابوس های شبانه
- وابستگی بیش از حد به خانواده
- پرخاشگری یا تغییرات رفتاری منفی
- لکنت زبان یا لالی انتخابی
- عدم تمرکز در انجام تکالیف مدرسه
- بروز علائم بیماری جسمی مانند سردرد یا دل درد
- دوری از موقعیت های تجدید خاطره
در علم روانشناسی در صورتی که فرد بیشتر از یک ماه این علائم را از خود بروز دهد نیازمند مداخلات درمانی است، البته هرچه شدن این علائم بیشتر نیاز فرد به کمک بیشتر می شود. در صورتی که شما یا یکی از اطرافیانتان با اختلال دست به گریبان هستید پیشنهاد می شود از خدمات روانشناسی حرفه ای و تخصصی برای درمان اختلال PTSD توسط دکتر مهسا کاشفی زاده عضو انجمن روانشناسان ایران استفاده کنید. ایجاد شرایط دریافت مشاوره غیرحضوری به صورت مشاوره آنلاین یا تلفنی کمک می کند تا افراد این امکان را داشته باشند، در هر مکان و رمانی که راحت هستند، از خدمات مشاوره ای استفاده کنند.
عوامل بروز اختلال استرس پس از سانحه
برای اینکه بتوانید استرس پس از سانحه (PTSD) را درمان کنید در وهله نخست باید بدانید که استرس و اضطراب چیست؟ پس از آن به کمک متخصصان خبره در حوزه روانشناسی برای درمان این اختلال اقدام کنید. البته علل و عواملی که باعث بروز این اختلال می شود نیز باید شناسایی شود، در این صورت انتخاب روش مناسب درمان راحت تر است. از مهمترین عواملی که منجر به بروز این اختلال می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جنگ
- تجاوز جنسی
- مواجهه با بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله
- حمله های تروریستی
- حوادث سنگین مانند سقوط هواپیما یا تصادف
- مرگ ناگهانی عزیزان
- آسیب های دوران کودکی مانند تجربه تجاوز
مشاوره روانشناسی در بسیاری از این موارد می تواند تا حد زیادی به درمان این اختلال کمک کننده باشد، مشروط بر اینکه مداخلات درمانی در کوتاه ترین زمان از حادثه شروع شود. هر چه حادثه سنگین تر و فشار روحی و روانی آن به فرد بیشتر باشد، طبیعتا فرایند درمان نیز به همان میزان زمان بیشتری می طلبد.
روش های درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
بنا به شدت حادثه ممکن است متخصص روانشناس یا روانپزشک از روش های درمانی مختلفی استفاده کنید. رایج ترین روش های درمانی برای اختلال شامل موارد زیر می باشد:
1- دارودرمانی:
این روش درمانی را می توان درمان استرس به روش سریع دانست که فرد با استفاده از داروهای ضدافسردگی و ضد اضطراب سریع تر می تواند علائم استرس و افسردگی یا اختلال خواب را بهبود ببخشد. در این شرایط فرد می تواند در کنار دارو درمانی از روش های درمانی مکمل نیز مانند مشاوره های روانشناسی استفاده کند.
2- درمان شناختی- رفتاری:
در این روش درمانی تغییر الگوهای فکری و رفتارهای منفی را هدف قرار می دهند تا با بهبود آن فرد بتواند مکانیسم های دفاعی فعالی در برابر محرک ها و علائم اختلال PTSD داشته باشد.
3- حساسیت زدایی:
برای اینکه فرد بتواند حادثه تلخ را پردازش و با خاطرات آن مقابله کند، از این روش که به کمک حرکات چشم انجام می شود، استفاده می شود.
4- مواجهه درمانی:
در این روش فرد با محرک هایی که حادثه پشت سر گذاشته را مرور می کند، مواجه می شود تا بتواند آرام آرام آن را درک کرده و حساسیت خود را نسبت به آن از دست بدهد.
5- روان درمانی:
یکی از بهترین و البته شایع ترین روش های درمان اضطراب و استرس از هر حادثه سختی می توان بهره گیری از شگرد های روان درمانی باشد. در این نوع درمان از روش های مختلفی استفاده می شود که فرد بتواند سریعتر به شرایط عادی زندگی برگردد و در صورت مرور حادثه با حملات عصبی و روانی مواجه نشود.
6- گروه درمانی:
یکی از راهکارهای روانشناسی امروز گروه درمانی است. در این روش افراد در گروهی قرار می گیرند که همگی تجربه مشترکی پشت سر گذاشته اند و با این ترومای پس از حادثه دست و پنجه نرم می کنند. صحبت کردن به صورت گروهی درباره این موضوع کمک می کند تا افراد به درک مشترک برسند و احساس تنهایی نداشته باشند، از همین رو یکی از روش های نتیجه بخش و موثر در درمان این اختلال به شمار می آید.
نتیجه گیری
در صورتی که به هر دلیل شما یا اطرافیانتان حادثه ای سنگین و سخت را پشت سر گذاشتید که شما را با اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب یا استرس شدید مواجه کرده و توان شما را برای انجام فعالیت های روزمره سلب کرده، ممکن است دچار استرس پس از سانحه (PTSD) شده باشید. بنابراین این علائم را جدی بگیرید و با مراجعه به روانشناس یا مشاوره خبره برای دریافت کمک این اختلال را درمان کنید. دکتر مهسا کاشفی زاده عضو انجمن روانشناسان ایران با تجربه طولانی مدت در درمان بیماران مبتلا به اختلال PTSD است، که می توانید برای بهبود حال روحی و روانی خود یا اطرافیانتان که درگیر این مشکل هستند، مراجعه کنید.
سوالات متداول
1- بهترین روش های درمانی استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
به طور کلی از دو روش روان حساسیت زدایی، مواجهه درمانی، درمان شناختی و رفتاری، درمانی و دارودرمانی برای این اختلال استفاده می شود.
2- مهم ترین عوامل در درمان اختلال PTSD چیست؟
پذیرش و حمایت دو عاملی است که می تواند فرایند درمان این اختلال را تسریع کند.
3- روش تشخیص اختلال PTSD چیست؟
فرد متخصص برای اینکه این اختلال را در فرد تشخیص دهد از تست های تشخیصی استفاده می کند. چک لیست PCL-5 و تست مقیاس PTSD دو تستی است که برای تشخیص این اختلال و شدت آن مورد استفاده است.