طرحواره نقص و شرم چیست؟ علائم + علل + راههای درمان 

آیا تا به حال نگران این بوده‌اید که ممکن است مشکلی وجود داشته باشد؟ مثل اینکه شاید شما به خوبی دیگران نیستید؟ یا اینکه شما عمیقاً معیوب هستید و دیگران اگر متوجه شوند احتمالاً شما را رد می‌کنند؟ اگر چنین است، ممکن است طرحواره نقص و شرم داشته باشید. برای پاسخ به هر سوالی که ممکن است در مورد این طرحواره، علائم و علل آن داشته باشید، مقاله زیر را مطالعه کنید. 

طرحواره نقص و شرم چیست؟

در این بخش به پاسخ سوال طرحواره نقص و شرم چیست؟ می‌پردازیم. طرحواره نقص و شرم با احساس شدید طرد شدن، دوست داشتنی نبودن، بی لیاقتی، نقص یا حقارت مشخص می‌شود. برای آن دسته از ما که طرحواره نقص و شرم داریم، ممکن است پس از حوادث خجالت‌آور جزئی مانند زمین خوردن در حین راه رفتن، برای مدت طولانی درگیر انتقاد از خود و شرمساری باشیم.

طرحواره نقص یک باور اصلی است که باعث می‌شود شما احساس نقص درونی به شیوه‌ای انتقادی کنید. این باعث می شود که احساس کنید اگر مردم به شما نزدیک شوند یا نقص های مهم شما را ببینند، شما را طرد کرده و از شما کنار می کشند. احساس ناقص بودن شما ممکن است به درک شما از عیوب خصوصی (مانند خودخواهی، انگیزه های عصبانیت، تمایلات جنسی غیرقابل قبول) یا به نقص های عمومی (به شکل ظاهر فیزیکی نامطلوب یا ناهنجاری اجتماعی) مرتبط باشد. به دلیل طرحواره نقص و شرم خود، ممکن است به هر شکلی از انتقاد، سرزنش، مقایسه یا طرد افراد اطرافتان حساس باشید. حتی ممکن است به نظر برسد که اگر کسی شما واقعی را ببیند، شما را حقیر و دوست داشتنی نمی‌داند. طرحواره شما از طریق تسهیل احساس شکسته شدن یا بد بودن، مانع از ایجاد روابط رضایت بخش یا دلبستگی‌های پایدار می‌شود.

علل ایجاد طرحواره نقص و شرم 

این که تله بی ارزشی چیست؟ را پاسخ دادیم. زمان آن رسیده است که بررسی علل و علائم آن نیز بپردازیم. علل ایجاد طرحواره اطاعت با طرحواره نقص و شرم نیز متفاوت است. 

جفری یانگ (یانگ و همکاران، 2003)، اشاره کرد که طرحواره ها زمانی ریشه می گیرند که فرد در معرض رویدادهای مهم و اغلب آسیب زا قرار می گیرد. یانگ پنج حوزه را شناسایی کرد که در آنها افراد تمایل به داشتن مجموعه‌ای از باورهای اصلی دارند که ادراکات، افکار و احساسات آنها را در مورد موقعیت‌هایی که در آن قرار دارند کنترل می‌کند، اما تنها یکی، قطع ارتباط و طرد در این درمان استفاده می‌شود. افراد دارای طرحواره نقص و شرم در این حوزه معتقدند که نیازهای آن‌ها برای ثبات، ایمنی، پرورش، عشق و تعلق برآورده نخواهد شد و بنابراین آن‌ها به طور کلی از روابط اجتناب می کنند، تسلیم روابطی می‌شوند که احساس نقص آن‌ها را تأیید می‌کند (و اغلب سوء استفاده آمیز و مخرب است)، یا از یک رابطه به رابطه دیگر می‎پرند تا مطمئن شوند که هیچ کس نمی‌تواند آن‌ها را واقعی ببیند. آن‌ها همچنین با افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند.

مانند طرحواره‌های دیگر مثل طرحواره رهاشدگی، نقص و شرم هم معمولاً زمانی ریشه می‌گیرد که فرد در دوران کودکی خود در معرض رویدادهای آسیب‌زا (اغلب آنهایی که مضامین قوی طرد و انتقاد دارند) قرار می‌گیرد. از طریق یک رویداد واحد یا چندین رویداد در یک دوره زمانی طولانی، نقص یک باور قدرتمند را نشان می دهد که می تواند شما را از ایجاد روابط مغذی، موفقیت در زندگی یا تجربه شادی باز دارد. هنگامی که این احساسات نقص را درونی کردید، طرحواره شما افکار منفی مزمنی را درباره خود، روابط و دنیای اطرافتان ایجاد می کند. طرحواره نقص شما احتمالاً تأثیر زیادی بر زندگی شما داشته است. اما شما در مبارزه با این موضوع تنها نیستید.

طرحواره نقص یا تله بی ارزشی شما احتمالاً از تجربیاتی که در اوایل زندگی داشته‌اید ایجاد شده است. ممکن است این یک رویداد آسیب زا منحصر به فرد نباشد، بلکه تکرار تعاملاتی بوده که باورهای اصلی منفی شما را ساخته است. شما زندگی خود را با روش منحصر به فرد خود برای کنار آمدن با افکار، خاطرات و احساسات ناخواسته‌ای که توسط طرحواره شما ایجاد می‌شود، طی کرده‌اید. در تلاش برای ساکت کردن این افکار و احساساتی که باعث می‌شود احساس خودآگاهی، افسردگی یا تنهایی کنید، رفتارهایی انجام داده‌اید که به طور موقت شما را از درد تسکین می‌دهند، اگرچه در نهایت طرح‌واره نقص شما را تقویت می‌کنند.

علائم و نشانه های طرحواره نقص و شرم 

اثرات طرحواره نقص و شرم می‌تواند گسترده باشد و بر هر بخش از زندگی فرد تأثیر بگذارد. نشانه‌های طرحواره نقص/شرم در دوران کودکی و بزرگسالی به شرح زیر است:

طرحواره نقص و شرم در دوران کودکی

طرحواره های ناسازگار اولیه در دوران کودکی زمانی که مراقبان اولیه با نیازهای کودک خود هماهنگ نیستند ایجاد می‌شود. به طور معمول، با طرحواره نقص و شرم، ممکن است مراقب یا مراقبان از طریق گفتار یا اعمال خود آشکارا از کودک خود انتقاد کرده باشند. این رفتار ممکن است به این دلیل باشد که این مراقبان خودشان این سبک از فرزندپروری را تجربه کردند؛ بنابراین آن‌ها ممکن است به همین ترتیب فرزندان خود را تربیت کنند؛ زیرا منابع درونی برای تغییر اعمال خود و ارضای نیازهای فرزندشان را ندارند. به دلایلی مانند بیماری روانی، تجربیات گذشته یا طرحواره های ناسازگار خودشان.

به عنوان مثال، یک مراقب ممکن است احساس کند که با فراهم کردن یک زندگی خانگی باثبات، باعث شده است که فرزندش احساس دوست داشتن بکند و گرامی داشته باشد. اما، در واقعیت، کودک ممکن است احساس کند ارتباطش با آن‌ها قطع شده است؛ زیرا آن‌ها مکررا نشانه‌های خود را نادیده‌ می‌گیرند یا اشتباه تفسیر می‌کنند.

طرحواره نقص و شرم در بزرگسالان

بزرگسالان دارای طرحواره نقص و شرم نسبت به طرد، انتقاد، سرزنش و مقایسه نامطلوب با دیگران حساس هستند. آن‌ها همچنین تمایل دارند به طور غیرمنصفانه از خود انتقاد کنند و بیش از حد در مقایسه منفی خود با افراد دیگر افراط کنند. علاوه بر این، این افراد تمایل دارند که موفقیت‌ها و ویژگی‌های مثبت خود را بی ارزش کنند. با توجه به تمام این جنبه‌ها، ممکن است عزت نفس پایینی داشته باشند و احساس کنند که ارزش عشق و احترام را ندارند. بزرگسالانی که دارای این طرحواره هستند نیز معمولاً احساس خجالت و خجالت شدیدی از خود دارند و ترس شدیدی از قرار گرفتن عیب‌های خود در معرض دید افراد دیگر دارند.

به دلیل احساس بی ارزش خود، حساسیت بیش از حد به انتقاد و ترس از قرار گرفتن در معرض انتقاد، بزرگسالان دارای طرحواره نقص و شرم تمایل به کناره گیری از تماس اجتماعی دارند. با این حال، در حالی که آن‌ها معمولاً ترجیح می دهند در فعالیت‌های انفرادی بپردازند، ممکن است همچنان احساس تنهایی کنند. علاوه بر این، هنگامی که این افراد با دیگران تعامل دارند، ممکن است به دیگران اجازه دهند از آن‌ها سوء استفاده کنند و با آن‌ها بدرفتاری کنند.

قابل درک است که بزرگسالان دارای طرحواره نقص و شرم ممکن است استرس زیادی را احساس کنند و راهبردهای مقابله ناسالمی را توسعه دهند. آن‌ها ممکن است از موادی استفاده کنند تا حواس آن‌ها را از نگرانی‌هایشان منحرف کند یا خود را آرام کند. برخی از نمونه‌های آن خرید اجباری، قمار یا استفاده بیش از حد از مواد مخدر، الکل یا غذا است. برخی دیگر از نشانه‌های طرحواره نقص و شرم عبارت است از:

• حساسیت بیش از حد به انتقاد و طرد
• در برخی از موارد افسردگی 
• بی ارزش کردن خود در مقابل بدرفتاری دیگران
• مقصر دانستن خود در مشکلات
• انتخاب شرکای انتقادی و طردکننده
• ماندن در روابط ناکارآمد
• افکار خودزنی مکرر (مثلاً “چیزی در من وجود دارد”)

راه های درمان طرحواره نقص و شرم 

درمان طرحواره نقص و شرم یکی از دشوارترین طرحواره‌ها برای کار با آن شناخته شده است؛ زیرا می‌تواند بر هر جنبه‌ای از زندگی تأثیر بگذارد. علاوه بر این، از آنجایی که باعث می‌شود افراد از نقص درک شده خود احساس شرم کنند، کمک گرفتن می‌تواند دشوار باشد. این عوامل در کنار هم نیاز به درمان را شدیدتر می‌کند.

طرحواره درمانی بر تجربیات اولیه دوران کودکی و خود رابطه درمانی متمرکز است تا طرحواره‌های ناسازگار را به چالش بکشد و برای درمان آن‌ها اقدام کند. در حالی که تغییر طرحواره‌های ناسازگار دشوار است، با تعهد، ثبات، مشاوره فردی و درمان مناسب، دستیابی به تغییرات مثبت کاملاً امکان پذیر است.

طرحواره نقص و شرم ممکن است لزوماً بر همه حوزه‌های زندگی شما تأثیر نگذارد. شاید فقط هر زمان که سر کار هستید احساس بی کفایتی می‌کنید یا فقط در روابط شخصی خود احساس نقص می‌کنید. مهم است که بررسی کنید طرحواره شما چقدر بر شما تأثیر می‌گذارد و در کدام حوزه‌ها، به منظور رسیدگی صحیح به آن.

نتیجه گیری 

اگر طرحواره نقص و شرم دارید، ممکن است خشم حل نشده، ناامیدی و اندوه زیادی از روابط گذشته داشته باشید. همچنین ممکن است در مورد روابط فعلی خود اضطراب زیادی داشته باشید. علاوه بر این، ممکن است نیاز داشته باشید که انتظارات و مرزهای سالمی را ایجاد کنید. یک رابطه درمانی و روان درمانی، شرایط ایده آلی است که در آن می‌توان همه این عوامل را بررسی کرد.

کمک گرفتن از یک روانشناس حرفه‌ای همچون خانم دکتر مهسا کاشفی زاده نیز می‎تواند به شما در درمان هر گونه طرحواره‌ای از جمله طرحواره نقص و شرم، طرحواره وابستگی و … نیز کمک کند. 

سوالات متداول 

طرحواره نقص و شرم چیست؟

طرحواره نقص یک باور اصلی است که باعث می‌شود شما احساس نقص درونی به شیوه‌ای انتقادی کنید. 

علل ایجاد طرحواره نقص و شرم چیست؟

طرحواره های ناسازگار اولیه در دوران کودکی زمانی که مراقبان اولیه با نیازهای کودک خود هماهنگ نیستند ایجاد می‌شود. به طور معمول، در طرحواره نقص و شرم، ممکن است مراقب یا مراقبان از طریق گفتار یا اعمال خود آشکارا از کودک خود انتقاد کرده باشند. این رفتار ممکن است به این دلیل باشد که این مراقبان خودشان این سبک از فرزندپروری را تجربه کردند.

علائم طرحواره نقص و شرم چیست؟

• بی ارزش کردن خود در مقابل بدرفتاری دیگران
• مقصر دانستن خود در مشکلات
• انتخاب شرکای انتقادی و طردکننده
• ماندن در روابط ناکارآمد
• و …

راههای درمان طرحواره نقص و شرم چیست؟

کمک گرفتن از روانشناس و روان درمانگر بهترین راه و روش درمان طرحواره نقص و شرم است.