در اعماق وجود برخی افراد، طرحواره‌ای پنهان وجود دارد که زندگی آن ها را سخت کرده است. این طرحواره، “اطاعت” نام دارد و صاحبانش را به بردگانی مطیع در برابر خواسته‌ها و نظرات دیگران تبدیل می‌کند. در این مقاله، سفری به دنیای تاریک طرحواره اطاعت خواهیم داشت و علل شکل‌گیری، علائم آشکار و پنهان آن را واکاوی می‌کنیم. همچنین، راهکارهایی را برای رهایی از این مشکل نامرئی و رسیدن به استقلال و عزت نفس واقعی ارائه خواهیم داد.

طرحواره اطاعت چیست؟

فرض کنید افساری نامرئی وجود دارد که دائماً شما را به سمت خواسته‌های دیگران می‌کشد. این، در اصل، طرحواره اطاعت است – سیستم اعتقادی عمیق ریشه‌ای که باعث می‌شود اولویت دادن به خواسته‌های دیگران غریزی به نظر برسد.

افراد دارای طرحواره اطاعت ممکن است در گفتن “نه” حتی به درخواست‌های غیرمنطقی، مشکل داشته باشند. مخالفت‌ها برای این افراد می‌تواند حکم شکست‌ داشته باشد و آنها ممکن است نیازهای خود را برای جلوگیری از ایجاد تنش، کم‌اهمیت جلوه دهند. این حالت دائمی از نظر عاطفی فرساینده است و باعث افسردگی می‎‌شود.

ریشه‌های این طرحواره اغلب به تجربیات دوران کودکی برمی‌گردد. شاید نظرات آنها نادیده گرفته شده یا استقلال آنها سرکوب شده باشد. شاید هم عشق و پذیرش مشروط به اطاعت بوده باشد. خبر خوب این است که طرحواره اطاعت را میتوان درمان کرد و مشاوره فردی در این زمینه میتواند بسیار موثر باشد.

طرحواره اطاعت چه علائمی دارد؟

طرحواره اطاعت مانند طرحواره رها شدگی می‌تواند اعمال ما را کنترل کند. اما چگونه می‌توانیم بفهمیم که این طرحواره در زندگی ما نقش‌آفرینی می‌کند؟ در ادامه چند نشانه آشکار آن را معرفی می‌کنیم.

• ترس از “نه” گفتن: گفتن نه، حتی به درخواست‌های غیرمنطقی، موجی از اضطراب را به همراه دارد. مخالفت‌ها برای این افراد بسیار سخت است و عدم تأیید آن‌ها را بسیار ناراحت می‌کند.
•  ناراحت کردن خود برای خوش‌حالی مردم: آن ها برای برآورده کردن انتظارات دیگران از حد فراتر می‌روند و زمان، انرژی و منابع خود را قربانی می‌کنند. این فداکاری مداوم می‌تواند منجر به دلخوری و احساس بد عاطفی گردد.
• خودِ کوچک پنداری: نیازها و خواسته‌های این افراد به حاشیه رانده می‌شوند و برای جلوگیری از ایجاد تنش، نظرات و احساسات خود را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند.
•  عذاب وجدان: این افراد هیچگاه خود را در اولویت قرار نمی‌دهند و برای ابراز نیازهای خود، حتی زمانی که کاملاً منطقی است، احساس خودخواهی می‌کنند.
•  پرخاشگری منفعل: ناتوانی در بیان احساسات، منجر به کلافگی و بروز آن به صورت غیرمستقیم مانند قهر، طعنه و کنایه یا سکوت مطلق می‌شود.

این علائم می‌توانند به روش‌های مختلفی بروز کنند. به عنوان مثال، کسی که دارای طرحواره اطاعت است ممکن است دائماً در محل کار داوطلب انجام وظایف باشد، حتی زمانی که غرق در کار است، زیرا می‌ترسد تنبل به نظر برسد. همچنین ممکن است در تعیین حد و مرز با خانواده خود مشکل داشته باشد و نیازهای خود را نادیده می‌گیرد تا از درگیری جلوگیری نماید.

علل طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت چیزی نیست که با آن متولد شویم بلکه در تجربیات اولیه ما ریشه دارد. بنابراین، این احساس که در آن اولویت دادن به دیگران طبیعی به نظر می‌رسد و ابراز وجود خودمان اشتباه تلقی می‌شود، چگونه شکل می‌گیرد؟ در ادامه چند عامل رایج آن را معرفی می‌کنیم:

• سرکوبی احساسات: تصور کنید کنجکاوی و استقلال کودک دائماً دلسرد می‌شود. شعارهای مداوم “سوال نکن”، “هر چه من می‌گویم انجام بده” یا “مشکل‌ساز نباش” باعث ایجاد این اتفاق می گردد. این جملات حس استقلال آنها را خفه می‌کند و به آنها می‌آموزد که نیازهایشان ثانویه است.
• عشق شرطی: وقتی عشق و پذیرش مشروط به اطاعت باشد، پیام قدرتمندی ارسال می‌شود. کودک این باور را درونی می‌کند که ارزش ذاتی او به پیروی از قوانین، نه خواسته‌هایش، مرتبط است.
• داشتن الگوی نادرست: مشاهده رفتار ناسالم در خانواده، مانند فداکاری مداوم یک والد برای دیگری، می‌تواند ایده فداکاری از خود را به طور ناخودآگاه عادی کند. کودک ممکن است یاد بگیرد که اولویت دادن به خود باعث از بین رفتن آرامش و منجر به عدم تأیید می‌شود.
• تروما: تجربیات مورد سوء استفاده قرار گرفتن یا بی‌توجهی می‌تواند باعث شود کودک احساس ناامنی و ناتوانی کند. اطاعت از افراد دارای قدرت به یک استراتژی بقا تبدیل می شود. این الگوی یادگیری می‌تواند به دوران بزرگسالی منتقل شده و منجر به تلاش بیش از حد برای جلوگیری از تهدیدهای بالقوه و ترس از ایجاد تنش گردد.

اینها فقط برخی از دلایل به وجود آمدن طرحواره اطاعت هستند. تجربیات خاص از فردی به فرد دیگر متفاوت است با این حال، پیام اصلی ثابت می‌ماند: محیطی در دوران کودکی که استقلال را از بین می‌برد، تأیید خارجی را در اولویت قرار می‌دهد یا نیاز به اطاعت مداوم دارد، می‌تواند بذر طرحواره اطاعت را بکارد.

درمان‌های طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت همانند طرحواره وابستگی قابل درمان است. در ادامه چند درمان مؤثر که می‌توانند کمک کنند را نام میبریم:

•  طرحواره درمانی: این درمان هدفمند به ریشه‌های طرحواره اطاعت می‌پردازد. شما با یک درمانگر کار خواهید کرد تا تجربیات خاص دوران کودکی که این الگو را شکل داده‌اند شناسایی کنید و مکانیسم‌های مقابله‌ای سالمی را ایجاد نمایید.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): CBT به شما کمک می‌کند تا افکار و باورهای منفی مرتبط با طرحواره را به چالش بکشید. شما یاد می‌گیرید که این افکار را شناسایی و بازتعریف کنید و آنها را با افکار توانمندتر و واقع‌بینانه‌تر جایگزین نمایید.
• آموزش قاطعیت: این رویکرد مبتنی بر مهارت، شما را به ابزارهایی برای برقراری ارتباط مؤثر با نیازها و تعیین حد و مرز مجهز می‌کند. شما یاد می‌گیرید که با اطمینان “نه” بگویید، نظرات خود را بدون عذرخواهی بیان کنید و با ظرافت گفتگوهای دشوار را پیش ببرید.
• نوشتن خاطرات و تأمل در خود: اختصاص زمان برای کاوش افکار و احساساتتان از طریق نوشتن خاطرات می‌تواند ابزاری قدرتمند برای کشف خود باشد. با تأمل در موقعیت‌هایی که طرحواره اطاعت در آنها آشکار شده است، می‌توانید بینش‌های ارزشمندی به دست آورید و زمینه‌های رشد را شناسایی کنید.
• گروه‌های حمایتی: ارتباط با افرادی که در حال غلبه بر طرحواره اطاعت نیز هستند می‌تواند بسیار مفید باشد. به اشتراک گذاشتن تجربیات و ارائه حمایت متقابل می‌تواند حس تعلق را ایجاد کند و فضایی توانمندساز برای سفر به سوی خودشناسی ایجاد نمایید.

به یاد داشته باشید که بهبودی یک فرآیند است و یک رویکردی برای همه مناسب نیست. بهترین برنامه درمانی متناسب با نیازها و تجربیات خاص شما خواهد بود. با این حال، با تعهد و سیستم حمایتی مناسب، می‌توانید از طرحواره اطاعت رها شوید و روابط سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تری ایجاد کنید.

نتیجه گیری

طرحواره‌ها از قبیل طرحواره اطاعت و طرحواره نقص و شرم الگوهای عمیق و ناخودآگاهی در ذهن ما هستند که بر افکار، احساسات و رفتار ما در روابط و زندگی روزمرهمان تأثیر می‌گذارند. این الگوها در دوران کودکی شکل می‌گیرند و می‌توانند مانند تار و پودی ظریف، نحوه تعامل ما با دنیای اطرافمان را دیکته کنند.

دکتر کاشفی‌زاده روانشناس و متخصص طرحواره درمانی، با ارائه خدمات مختلفی از جمله جلسات مشاوره فردی، کارگاه‌های آموزشی و کتاب‌های تخصصی، می‌تواند در مسیر رهایی از طرحواره‌های ناسالم و دستیابی به زندگی سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تر به شما کمک کند.

طرحواره‌ها می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در زندگی ما ایفا کنند. با شناخت این الگوها، ریشه‌های آنها و راه‌های درمان، می‌توانیم از تار و پود آنها رها شده و زندگی خود را به دست بگیریم.

سوالات متداول

علائم طرحواره اطاعت چه هستند؟

ترس از “نه” گفتن، مهرطلبی، کوچک شمردن خود، احساس گناه و پرخاشگری منفعل از علائم این طرحواره هستند.

علل طرحواره اطاعت چیست؟

تجربیات دوران کودکی، سوء استفاده یا بی‌توجهی و عوامل فرهنگی باعث به وجود آمدن این طرحواره می‌شود.

چگونه می‌توان از طرحواره اطاعت رها شد؟

درمان طرحواره، درمان شناختی رفتاری (CBT)، آموزش قاطعیت و گروه‌های حمایتی میتواند شما را از این طرحواره رها کند.

آیا دکتر کاشفی‌زاده در درمان طرحواره اطاعت تخصص دارد؟

بله، دکتر کاشفی‌زاده با ارائه خدمات مختلفی از جمله جلسات مشاوره فردی به زندگی سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تر به شما کمک می کند.

آیا راه‌های دیگری برای رهایی از طرحواره اطاعت وجود دارد؟

بله، علاوه بر روش‌های درمانی ذکر شده، می‌توانید با مطالعه کتاب‌ها و مقالات تخصصی در زمینه طرحواره درمانی، تمرین روش‌های خودآگاهی و مراقبت از خود، و ایجاد شبکه حمایتی قوی از دوستان و خانواده، در مسیر رهایی از طرحواره اطاعت قدم بردارید.

آیا طرحواره اطاعت قابل درمان است؟

بله، طرحواره اطاعت با کمک متخصصان و با تلاش و تعهد خود شما قابل درمان است. با رهایی از این طرحواره، می‌توانید زندگی خود را به دست گرفته و به فردی تبدیل شوید که می‌خواهید باشید.