طرحواره وابستگی چیست؟ علائم + علل + راههای درمان

انسان موجودی اجتماعی است که برای بقا و رشد به تعامل با دیگران نیاز دارد. اما این وابستگی زمانی که به افراط کشیده شود، می‌تواند به طرحواره وابستگی تبدیل شده و رنج و مشقت فراوانی را به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی عمیق این طرحواره، از جمله تعریف، علائم، علل و راه‌های درمان آن می‌پردازیم. با درک طرحواره وابستگی، نه تنها می‌توانید خودتان یا اطرافیانتان را بهتر بشناسید، بلکه گام‌هایی موثر در جهت رهایی از این اسارت بردارید.

طرحواره وابستگی چیست؟

همه ما تا حدی به دیگران وابسته هستیم. این بخش جدایی ناپذیری از انسان بودن است. اما چه اتفاقی می‌افتد زمانی که این وابستگی بیش از حد شود و به ایمانی عمیق به ناتوانی خودمان منجر شود؟ این جوهره طرحواره وابستگی است.

به بیان ساده، طرحواره وابستگی مانند طرحواره رها شدگی یک چارچوب ذهنی است که در دوران کودکی شکل می‌گیرد و حس ناتوانی و وابستگی عمیق به دیگران را ایجاد می‌کند. افراد دارای این طرحواره به توانایی خود در مراقبت از خود، تصمیم‌گیری یا مقابله با چالش‌های زندگی شک دارند. آنها اغلب خود را ناتوان می‌دانند و دائماً به دنبال تأیید و حمایت خارجی هستند.

این طرحواره می تواند توسط مراقبان بیش از حد محافظت کننده که ناخواسته استقلال کودک را
محدود می کنند، ایجاد شود. از سوی دیگر، همچنین می تواند ناشی از مراقبان غافل باشد که کودک را ناامن و
ناتوان در اعتماد به قضاوت خود رها می کنند.

عواقب طرحواره وابستگی همانند طرحواره اطاعت می تواند قابل توجه باشد. افراد ممکن است با عزت نفس پایین، دشواری در انتخاب و ترس دائمی از شکست دست و پنجه نرم کنند. آنها ممکن است بیش از حد به دیگران وابسته شوند و این امر منجر به کینه و ناامیدی شود.

اگر فکر می کنید ممکن است به طرحواره وابستگی مبتلا باشید، مهم است که از یک متخصص کمک بگیرید.  مشاوره فردی می تواند به شما کمک کند تا ریشه های این طرحواره را درک کنید، مهارت های مقابله ای را توسعه دهید و عزت نفس خود را افزایش دهید. با درمان، می توانید از اسارت وابستگی رها شده و به یک فرد مستقل و خودباور تبدیل شوید. دکتر کاشفی زاده در این مسیر شما را یادی می‌کند.

چه تفاوتی بین وابستگی سالم و ناسالم وجود دارد؟

وابستگی یک نیاز اساسی انسانی است. این پیوند عاطفی است که ما با دیگران از جمله مراقبانمان در دوران کودکی برقرار می کنیم. اما درست مانند یک بندباز، باید تعادل مناسب را پیدا کنیم. وابستگی سالم، امنیت و رشد را تقویت می کند، در حالی که وابستگی ناسالم می تواند ناامنی و وابستگی ایجاد کند.

وابستگی سالم مانند یک تور امن و مطمئن است. به ما این امکان را می دهد که با اعتماد به نفس دنیای اطرافمان را کاوش کنیم، به این دانستن که پناهگاه امنی برای بازگشت داریم. ما احساس راحتی می کنیم که نیازها و احساسات خود را بیان کنیم و به این اطمینان داریم که عزیزانمان در کنار ما خواهند بود. این حس امنیت، عزت نفس را تقویت می کند و به ما امکان می دهد روابط سالم و مستقل برقرار کنیم.

وابستگی ناسالم از سوی دیگر،  احساس اضطراب و ناامنی را به وجود می آورد. افراد دارای سبک های وابستگی ناسالم ممکن است بیش از حد به همسر یا دوستان خود وابسته شوند و از رها شدن بترسند، در اعتماد به دیگران مشکل داشته باشند، ترس از طرد شدن می تواند منجر به سرکوب احساسات و عدم تمایل به برقراری ارتباط شود.

انواع مختلفی از سبک های وابستگی ناسالم وجود دارد که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند. برخی از افراد اضطراب زده و دغدغه مند می شوند و دائماً به دنبال تضمین هستند. برخی دیگر کناره گیر و از نظر عاطفی دور می شوند و صمیمیت را از خود دور می کنند.

درک تفاوت بین وابستگی سالم و ناسالم برای ایجاد روابط قوی و رضایت بخش حیاتی است. اگر فکر می کنید سبک وابستگی ناسالمی دارید، ناامید نشوید. با خودآگاهی و در صورت نیاز با روان درمانی، می توانید یاد بگیرید که یک سبک وابستگی امن ایجاد کنید و روابط حمایتی و سالم برقرار کنید.

افراد دارای طرحواره وابستگی چه ویژگی‌هایی دارند؟

افراد دارای طرحواره وابستگی، الگوهای رفتاری ریشه داری را حول محور نیاز شدید به دیگران برای تامین نیازهای عاطفی و عملی اولیه خود، توسعه می دهند. این طرحواره از تجربیات اولیه ناشی می شود که در آن مراقبین اصلی آنها در ارائه حمایت، غیرقابل دسترس یا ناسازگار بوده اند. در نتیجه، افراد دارای این طرحواره برای عملکرد مستقل تلاش می کنند و اغلب احساس درماندگی، ناتوانی و افسردگی می کنند.

در ادامه برخی از ویژگی های کلیدی افراد دارای طرحواره وابستگی را معرفی می‌کنیم:

• دشواری در تصمیم گیری: ممکن است حتی در موقعیت های جزئی، به شدت به دیگران برای راهنمایی و اطمینان خاطر تکیه کنند.
• انفعال: تمایل دارند از ابتکار عمل اجتناب کنند و انتظار دارند دیگران مسئولیت را بر عهده بگیرند.
• وابستگی به روابط: ممکن است وابستگی های بیش از حد ایجاد کنند و از رها شدن بترسند.
• درماندگی: معتقدند که نمی توانند به تنهایی از عهده کارها برآیند و به محض مواجهه با چالش ها به راحتی تسلیم می شوند.
•  جلب رضایت دیگران: نیازهای دیگران را بر نیازهای خود مقدم می دارند تا از عدم تأیید یا طرد شدن جلوگیری کنند.

این ویژگی ها می تواند به روش های مختلفی در زندگی روزمره خود را نشان دهد. به عنوان مثال، کسی که دارای طرحواره وابستگی است ممکن است برای زندگی به تنهایی تلاش کند، دائماً از دوستان یا خانواده خود مشاوره بخواهد یا در مدیریت امور مالی خود با مشکل مواجه شود.

چه عواملی در شکل‌گیری این طرحواره نقش دارند؟

 این طرحواره، ریشه در تجربیات دوران کودکی دارد و تحت تاثیر عوامل متعددی شکل می‌گیرد. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:

•  عدم ثبات عاطفی: والدینی که از نظر عاطفی در دسترس یا ثبات عاطفی ندارند، می توانند به کودک احساس ناامنی و عدم اطمینان القا کنند.
• حمایت بیش از حد: والدینی که بیش از حد حمایت می‌کنند و به جای تشویق استقلال، مسئولیت‌ها را از کودک سلب می‌کنند، می‌توانند به وابستگی او دامن بزنند.
• بی‌توجهی یا غفلت: کودکانی که مورد بی‌توجهی یا غفلت قرار می‌گیرند، ممکن است یاد بگیرند که برای جلب توجه و محبت، به دیگران وابسته باشند.
•  آزار و اذیت: کودکانی که مورد آزار و اذیت جسمی یا جنسی قرار می‌گیرند، ممکن است در اعتماد به دیگران و اتکا به توانایی‌های خود دچار مشکل شوند.
• رها شدن یا جدایی: تجربه رها شدن یا جدایی از والدین یا مراقبین اصلی، می‌تواند به احساس ناامنی و نیاز شدید به وابستگی در کودک منجر شود.
•  بیماری یا ناتوانی: کودکانی که به دلیل بیماری یا ناتوانی نیاز به مراقبت بیشتری دارند، ممکن است در اتکا به خود و استقلال‌شان با مشکل مواجه شوند.

علاوه بر این عوامل، عوامل ژنتیکی نیز ممکن است در شکل‌گیری طرحواره وابستگی همانند طرحواره استحقاق  نقش داشته باشند.

توجه به این نکته ضروری است که طرحواره وابستگی به طور قطعی ناشی از یک عامل واحد نیست، بلکه ترکیبی از عوامل مختلف در شکل‌گیری آن دخیل هستند.

اگر شما یا کسی که می‌شناسید دارای ویژگی‌های طرحواره وابستگی هستید، مراجعه به دکتر کاشفی زاده می‌تواند در درک این الگو و یافتن راه‌های سالم‌تر برای مقابله با آن، یاری‌گر شما باشد.

چگونه می‌توان از شر طرحواره وابستگی خلاص شد و به استقلال و خودکفایی رسید؟

 در حالی که تغییر الگوهای ریشه‌دار به زمان و تلاش نیاز دارد، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای رها شدن از چنگ این طرحواره و ایجاد حس قوی‌تر خودکفایی انجام دهید.

1. محرک‌های خود را شناسایی کنید

اولین قدم خودآگاهی است. به موقعیت‌هایی که احساس درماندگی یا نیاز به اطمینان خاطر بیش از حد را در شما برمی‌انگیزند، توجه کنید. آیا مربوط به تصمیم‌گیری، انجام وظایف یا مدیریت موقعیت‌های اجتماعی است؟ شناخت این محرک‌ها به شما امکان می‌دهد تا مکانیسم‌های مقابله‌ای را توسعه دهید.

2. باورهای منفی را به چالش بکشید

طرحواره وابستگی اغلب با خودگویی‌های منفی مانند “من نمی‌توانم این کار را به تنهایی انجام دهم” یا “به کسی نیاز دارم که از من مراقبت کند” همراه است. این باورها را به چالش بکشید! از خود بپرسید: “آیا این واقعاً همیشه اینگونه است؟” به دنبال شواهدی از دستاوردهای گذشته خود باشید که در آن به تنهایی با چالش‌ها روبرو شده‌اید.

3. استقلال تدریجی را در آغوش بگیرید

 با کارهای کوچک و قابل‌کنترلی که می‌توانید به طور مستقل انجام دهید، شروع کنید. موفقیت‌های خود را جشن بگیرید، هر چقدر هم کوچک باشند. این امر اعتماد به نفس را تقویت می‌کند و شما را برای رویارویی با چالش‌های بزرگ‌تر ترغیب می‌کند.

4. مهارت‌های حل مسئله را توسعه دهید

به جای اینکه فوراً برای حل مشکلات به دیگران تکیه کنید، سعی کنید خودتان راه‌حل‌ها را پیدا کنید. منابع آنلاین را جستجو کنید یا با یک دوست یا مربی مورد اعتماد صحبت کنید تا راهنمایی بگیرید، اما تمرکز خود را بر یافتن راه‌حل به تنهایی بگذارید. این امر عضلات حل مسئله شما را قوی‌تر می‌کند.

5. تصمیم‌گیری را تمرین کنید

با انتخاب‌های جزئی به طور مستقل شروع کنید. با راحت‌تر شدن شما، به تدریج پیچیدگی تصمیماتی که به تنهایی می‌گیرید را افزایش دهید. در مورد نتیجه تأمل کنید و از موفقیت‌ها و اشتباهات خود درس بگیرید.

6. روابط حمایتی ایجاد کنید

خود را با افرادی احاطه کنید که استقلال شما را تشویق می‌کنند و رشد شما را جشن می‌گیرند. از افرادای که می‌توانند بازخورد سازنده ارائه دهند بدون اینکه اختیار امور را به دست بگیرند، راهنمایی بخواهید.

7. روش های درمانی را امتحان کنید

یک درمانگر می‌تواند دارایی ارزشمندی در سفر شما به سوی خود اتکایی باشد. طرحواره درمانی به طور خاص بر روی این الگوهای ریشه‌دار تمرکز دارد و به شما کمک می‌کند تا مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم‌تری را توسعه دهید.

به یاد داشته باشید، غلبه بر طرحواره وابستگی یک سفر است، نه یک مقصد. پسرفت‌هایی وجود خواهد داشت، اما با تلاش مداوم و شفقت نسبت به خود، می‌توانید اعتماد به نفس خود را در پیمایش زندگی به طور مستقل تقویت کنید.

نتیجه گیری

طرحواره وابستگی، الگوی رفتاری و فکری عمیقاً ریشه‌داری است که فرد را به شدت به مراقبت و حمایت دیگران برای رفع نیازهای عاطفی و عملی خود وابسته می‌کند. این افراد، گویی در زنجیری نامرئی گرفتار شده‌اند که مانع از استقلال و خود اتکایی آنها می‌شود.

دکتر کاشفی‌زاده، روانشناس و متخصص طرحواره درمانی، با ارائه خدمات مختلف به افراد دارای طرحواره وابستگی و همچنین طرحواره نقض و شرم یاری‌گر آنها در مسیر رهایی از این زنجیر نامرئی و رسیدن به استقلال و خود اتکایی است.

ایشان با استفاده از روش‌های درمانی مختلف از جمله طرحواره درمانی، CBT و گروه درمانی، به مراجعان خود کمک می‌کند تا طرحواره وابستگی خود را شناسایی و درک کنند، ریشه‌های این طرحواره را در تجربیات گذشته خود بیابند و روابط سالم‌تر و مستقل‌تری برقرار کنند.

سوالات متداول

چه کسانی به طرحواره وابستگی مبتلا می‌شوند؟

افرادی که در دوران کودکی خود تجربیاتی مانند عدم ثبات عاطفی، حمایت بیش از حد، بی‌توجهی یا غفلت، آزار و اذیت، رها شدن یا جدایی، یا بیماری یا ناتوانی را تجربه کرده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به طرحواره وابستگی هستند.

علائم طرحواره وابستگی چه هستند؟

•  ناتوانی در تصمیم‌گیری، حتی در مسائل جزئی
•  انفعال و عدم تمایل به ابتکار عمل
• وابستگی شدید به روابط عاطفی و ترس از رها شدن یا طرد شدن
• احساس درماندگی و عدم توانایی در انجام کارها به تنهایی
•  جلب رضایت دیگران به جای تمرکز بر نیازهای خود

چه عواقبی برای طرحواره وابستگی وجود دارد؟

طرحواره وابستگی می‌تواند منجر به مشکلاتی در روابط، شغل و زندگی فرد شود. این افراد ممکن است در روابط خود به شدت وابسته و ناامن باشند، در محل کار خود دچار کمبود اعتماد به نفس و عدم پیشرفت باشند و در زندگی به طور کلی احساس رضایت و خرسندی نکنند.

طرحواره وابستگی چگونه درمان می‌شود؟

طرحواره وابستگی با روش‌های مختلفی از جمله طرحواره درمانی، درمان شناختی رفتاری (CBT) و گروه درمانی قابل درمان است.

آیا می‌توانم به تنهایی طرحواره وابستگی خود را درمان کنم؟

در حالی که برخی از افراد ممکن است با مطالعه و تمرین تکنیک‌های خودیاری تا حدی در مدیریت علائم طرحواره وابستگی خود پیشرفت کنند، اما درمان این مشکل به طور معمول نیاز به کمک یک متخصص دارد. یک درمانگر باتجربه می‌تواند به شما در درک کامل طرحواره خود کمک کند.

اگر فکر می‌کنم به طرحواره وابستگی مبتلا هستم، چه کار کنم؟

اگر علائم طرحواره وابستگی را در خود مشاهده می‌کنید، اولین قدم صحبت با یک متخصص است. دکتر کاشفی زاده می‌تواند به شما در ارزیابی وضعیت شما و تعیین اینکه آیا طرحواره وابستگی در واقع مشکل شما است یا خیر، کمک کنند. اگر مشخص شود که شما به طرحواره وابستگی مبتلا هستید، یک برنامه درمانی مناسب برای شما ایجاد می کند که به شما در رهایی از این الگوی رفتاری و فکری ریشه‌دار و رسیدن به استقلال و خود اتکایی کمک ‌کند.