اعتماد، یک اساس اصلی در روابط انسانی است که می‌تواند روابط را قوی‌تر و پایدارتر کند. اما برخی افراد ممکن است به دلایل مختلفی اعتماد را سخت تر از دیگران تجربه کنند و به طور مداوم به نیت‌های دیگران شکاک باشند. این افراد ممکن است به خاطر تجربیات گذشته یا برداشت‌های خود، از آسیب‌های محتمل اعتماد به دیگران هراسان باشند. این افکار و باورها می‌توانند به دلیل طرحواره بی اعتمادی بروز کنند. درک عمیق از این طرح رفتاری و انگیزه‌های پشت آن می‌تواند به افراد کمک کند تا با خودشناسی و رویارویی با چالش‌های زندگی خود، روند بهبودی را آغاز کرده و روابط سالم‌تری را برقرار نمایند.

در این مقاله، به بررسی نکات مهم درباره طرحواره بی اعتمادی از جمله شناخت علایم و نشانه‌های طرحواره، عوامل موجود در شکل‌گیری آن، راهکارها برای مدیریت و تغییر آن و اهمیت درمان‌های روان در این زمینه پرداخته خواهد شد. امیدواریم این مقاله به شناخت بهتر از طرحواره بی اعتمادی کمک کند و راهکارهای موثری را برای پیشرفت و رشد شخصی ارائه دهد

طرحواره بی اعتمادی و سوءاستفاده چیست؟

در پاسخ به این سوال که طرحواره بی اعتمادی چیست باید گفت، طرحواره بی اعتمادی و سوءاستفاده، یکی از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه (EMS) است که در روانشناسی مطرح می‌شود. داشتن این طرحواره به این معنی است که از جانت دیگران انتظار دارید که به شما بدرفتاری کنند و غیرقابل اعتماد بودن افراد را به آنها نسبت می‌دهید. افرادی که این طرحواره را تجربه می‌کنند، انتظارات منفی از افراد جدیدی که ملاقات می‌کنند، دارند و همیشه انتظار دارند که ممکن است دیگران به آن‌ها صدمه بزنند یا از آن‌ها سوءاستفاده کنند.

این باورها معمولاً از تجربیات کودکی فرد ناشی می‌شود و از روابط آزاردهنده با والدین یا بزرگسالان دیگر در زندگی او، بدون توجه به شکل خاص آزار و اذیت ایجاد می‌شود. این طرحواره می‌تواند منجر به صدمات جسمی یا عاطفی شود و بر روابط و تعاملات فرد با دیگران تاثیر گذاشته و الگوی رفتاری او را تحت تأثیر قرار دهد. اهمیت فهم و مدیریت این طرحواره‌های ناسازگار برای رشد و توسعه فردی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت است.

روانشناس و مشاور تخصصی، دکتر مهسا کاشفی زاده، با تجربه و دانش خود در روان درمانی به افراد کمک می‌کند تا با این طرحواره بی اعتمادی رو به رو شده، روابط سالم‌تری برقرار کنند و زندگی روانی و اجتماعی بهتری را تجربه کنند.

چه چیزی باعث طرحواره بی اعتمادی/سوءاستفاده می شود؟

اصلی‌ترین عامل ایجاد طرحواره‌های ناسازگار درونی، عدم هماهنگی مراقبین اولیه با نیازهای روحی و روانی کودکان در دوران کودکی است. این عدم هماهنگی ممکن است باعث ایجاد الگوهای ناخواسته برای کودکان شود که باعث بی اعتمادی به خود و دیگران می‌شود.

ضمن تأکید بر این نکته که گاهی اوقات مراقبین، به طور ناآگاهانه نشانه‌های مهم کودکان را نادیده می‌گیرند و یا نیازها و احساسات آنها را درک نمی‌کنند، باید به این موضوع هم اشاره کرد که برخی از مراقبین، به دلیل تجربه‌های منفی و سوء استفاده در گذشته، به این الگوها واکنش نشان می‌دهند و آنها را به فرزندانشان انتقال می‌دهند. خانواده می‌تواند بستر اصلی بروز انواع مختلف طرحواره ها باشد برای نمونه طرحواره رها شدگی ( مقاله جدید) یکی از این موارد است.

در نهایت، ضروری است که همه ما به این مسئله پرداخته و سعی کنیم با مشاوره فردی الگو‌های ناسازگار را شناسایی کرده و با شناخت عمیق تری به خود و محیط اطراف خود رو به راهی به سوی بهبود روابط خود با دیگران برویم. 

نشانه‌های طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده

طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده به طور عمومی نتیجه تجربیات اولیه ناپسند در یک خانواده می‌باشد. علائم عمومی طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده در دوران کودکی و بزرگسالی به شرح زیر است:

طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده در دوران کودکی

کودکان مبتلا به طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده اغلب نگرانند که دیگران نسبت به آن‌ها بدرفتاری کنند. آن‌ها ممکن است احساس گوشه‌گیری و نگرانی نسبت به دیگران داشته و به همین دلیل اغلب دوستان کم‌تری داشته باشند. علاوه بر این، ممکن است به طور فیزیکی یا کلامی به دیگران تجاوز کنند، که این اقدام می‌تواند نشان از کنترل بر زندگی‌شان یا تلاش برای انعکاس آنچه در خانواده برای آن‌ها اتفاق افتاده، باشد.

کودکان با طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده ممکن است نسبت به افرادی که در مقامات بالاتر قرار دارند، مشکوک شوند. این اعتقاد ممکن است به دلیل تجربیات منفی‌شان از افراد حاکم بر آن‌ها، شکل گیرد. با این حال، ترس ممکن است به دلیل آن باشد که کودک ممکن است خود را در معرض خطر ببیند و به نوعی توطئه جهت مداخله در امور خانوادگی احساس کند. افرادی که در این طرحواره به سر می‌برند، عمدتاً سعی می‌کنند نشانه‌های سوءاستفاده را از دیگران پنهان کنند؛ زیرا هنوز عشق و اعتمادی به مراقبین خود دارند و نمی‌خواهند از آن‌ها جدا شوند. شرایط زندگی کودکی میتواند زمینه ساز طرحواره وابستگی ( مقاله جدید) نیز باشد. 

طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده در بزرگسالان

اشخاصی که دارای طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده هستند، در امر اعتماد به دیگران، به ویژه افراد نزدیک، دشواری دارند. چنین افرادی نسبت به امور بدرفتاری بیش از حد هوشیار هستند و ممکن است در نظر دیگران به عنوان پارانوئید یا مشکوک ظاهر شوند.

بیشتر از این، اشخاص دارای طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده باور دارند که دیگران یا عمدتاً با آن‌ها بدرفتاری می‌کنند یا خودخواه و بی دقت هستند و به صورت اتفاقی به آن‌ها بدرفتاری می‌کنند. بر اساس این باور، آن‌ها احتمالاً به فرار از روابط عاشقانه می‌پردازند.

منطقی است که اشخاص دارای طرحواره بی‌اعتمادی و سوءاستفاده از استرس و نگرانی شدید و در برخی موارد از  افسردگی رنج می‌برند. همیشگی بودن احساس بدرفتاری و مشکوک بودن به اهداف دیگران باعث می‌شود آرامش برایشان دشوار باشد. این سطح استرس ممکن است نیازمند بهره‌گیری از راهبردهای مقابله‌ای ناسالم، نظیر اجتناب از مواجهه، خود انتقاد منفی، اعتیاد یا اختلالات تغذیه، شود. برای اطلاعات بیشتر درباره طرحواره استحقاق ( مقاله جدید) می توانید به مقاله اصلی آن مراجعه کنید.

 چگونه بی اعتمادی/سوءاستفاده بر افراد تأثیر می گذارد

در عالم روابط انسانی، بی‌اعتمادی به دیگران می‌تواند تبدیل به یک موانع برای برقراری روابط عاطفی شود. افرادی که تجربه بی‌اعتمادی را داشته باشند، ممکن است به دو روش عمده واکنش نشان دهند: رفتار به عنوان قربانی یا رفتار به عنوان سوءاستفاده‌کننده.

 رفتار به عنوان قربانی

وقتی کسی به طور مداوم بی‌اعتمادی نسبت به دیگران را تجربه می‌کند، ممکن است هرگونه رفتار منفی از جانب شریک زندگی را به عنوان رفتاری طبیعی و معمول تلقی کند. این باعث می‌شود که این افراد به سمت افرادی جلب شوند که با آنها بدرفتاری کنند، زیرا این الگوی رفتاری را در ذهن خود به عنوان استاندارد قرار می‌دهند.

این تصور از بدرفتاری می‌تواند به این باور منجر شود که در روابط، باید دست نیافتنی بود تا احتمال بدرفتاری دیگران با شما کاهش یابد و بتوانید رابطه‌ای با دیگران برقرار کنید. کمک گرفتن از طریق طرحواره درمانی می تواند به بهبود این شرایط کمک کند. برای اطلاع بیشتر درباره طرحواره درمانگر (مقاله جدید) به مقاله کامل درباره آن رجوع کنید.

 رفتار به عنوان سوءاستفاده‌ گر

از سوی دیگر، افراد دارای تجربه بی‌اعتمادی و سوءاستفاده ممکن است در الگوی رفتاری سوء استفاده گر قرار گیرند و این چرخه را با بدرفتاری نسبت به شریک زندگی یا فرزندان خود ادامه دهند. این الگوی رفتاری نقش حیاتی در ایجاد احساس کنترل بر روابط آنان دارد.

از جنبه روانشناختی، ادامه دادن الگوی رفتاری سوء استفاده گر ممکن است به تجربه ناتوانی و از دست دادن کنترل در گذشته مرتبط باشد. بنابراین، این افراد ممکن است به منظور بازیابی احساس کنترل، به طریقه‌هایی ناسازگار با رفتارهای ناپذیر و غیر منطقی با شریک یا فرزندان خود برخورد کنند.

به بیانی دیگر، بی‌اعتمادی و تجربه سوءاستفاده می‌تواند الگوهای رفتاری غیرسالم را در روابط فردی ایجاد کند، که پیش‌زمینه‌های پیچیدگی و اختلالات در روابط انسانی را فراهم می‌کند. طرحواره نقص و شرم ( مقاله جدید) نیز طرحواره دیگری است که تاثیر زیادی بر روابط دارد.

پیشنهادات درمانی برای طرحواره بی اعتمادی 

اولین قدم برای درمان طرحواره بی‌اعتمادی، صحبت با یک مشاور یا روانشناس متخصص است. آنها می‌توانند کمک کنند تا عوامل موجب این بشناسند و راه‌های موثر برای مقابله با آنها را پیشنهاد دهند. برای مدیریت طرحواره بی‌اعتمادی، این موارد را در نظر بگیرید:

۱. زمان هایی که بیش از حد ترسیده‌اید و باور دارید که ممکن است مورد سوءاستفاده قرار بگیرید را شناسایی و یادداشت کنید.

۲. به طیف کاملی از قابلیت‌های قابل اعتماد دیگران فکر کنید. از این دیدگاه برای هدایت خود به‌طور آگاهانه، اجازه دهید و زمانی که فردی ارزشمند قابل اعتماد را پیدا کردید، به او اعتماد کنید.

۳. از پذیرفتن مسئولیت برای اموری که واقعاً به شما تعلق ندارد، خودداری کنید. همچنین اطمینان حاصل کنید که برای رفتارهای ناپسند یک فرد، بهانه‌ای نسبت به خود ندهید و خود را سرزنش نکنید.

۴. مهارت‌های بیان حضور را برای مدیریت مناسب خشم و سایر احساسات قوی و منفی یاد بگیرید.

۵. به تدریج یاد بگیرید به افراد صادق اعتماد کنید. با به اشتراک گذاری جزئیات مناسب درباره خود، اسرار و خاطرات با یک شریک یا دوست به این اعتماد کمک کنید.

۶. دوستان و همکارانی که احترام متقابل داشته و از بدرفتاری خودداری می‌کنند را انتخاب کنید. همچنین از بدرفتاری با دیگران صرف‌نظر کنید و با افراد منفی حد و مرزها قائل شوید.

۷. وقتی دیگران اشتباه می‌کنند، کمتر آن‌ها را مجازات کنید. در صورت لزوم، به جای تنبیه، بخشنده باشید.

۸. به آرامی اجازه دهید که دیگران به شما نزدیک شوند. با برقراری ارتباط احساسی و روابطی پایدار شروع کنید. از مهارت‌های بیان حضور یادگرفته‌شده استفاده کنید.

۹. از جمع‌آوری مدارک و حفظ نقاطی که دیگران به شما آسیب زدند، خودداری کنید.

۱۰. از سوءاستفاده از دیگران پرهیز کنید. این رفتار ممکن است بازخورد منفی دیگران را افزایش دهد.

۱۱. آسیب‌هایی که به شما توسط دیگران وارد شده، فهرست کنید. اگر ایجاد یک لیست دشوار است، با یک مشاور صحبت کنید تا بهترین راه حل را پیدا کنید. از تکنیک EMDR برای کاهش احساسات منفی و بهترین درک از خاطرات استفاده کنید.

از طرحواره های دیگری که می تواند تاثیر زیادی داشته باشد، طرحواره اطاعت ( مقاله جدید) است که برای حل این موضوع نیاز به کمک گرفتن از روانشناسان حرفه ای است.

نتیجه‌گیری 

طرحواره بی‌اعتمادی یا Mistrust/Abuse Schema یک الگوی رفتاری و تفکری درونی است که معمولاً ناشی از تجربیات منفی و ناامید کننده در زندگی فرد است. این الگو می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌های زندگی فرد تأثیر گذار باشد و باعث مشکلات متعددی از جمله انزوا، مشکلات در روابط اجتماعی و افسردگی شود.

با توجه به اهمیت بررسی و درمان طرحواره‌های روانی مختلف، روانشناسی به عنوان یک علم مهم نقش اساسی در بهبود کیفیت زندگی افراد با بازیابی و بهبود این طرحواره‌ها دارد. یکی از روانشناسان برجسته در زمینه این حوزه، دکتر مهسا کاشفی زاده است. دکتر کاشفی زاده با تخصص و تجربه خود در زمینه روانشناسی بالینی، به آموزش، مشاوره و درمان افرادی که با این طرحواره‌های منفی روبرو هستند، می‌پردازد و به آن‌ها کمک می‌کند تا روابط سالم‌تری با خود و دیگران برقرار کنند.

سوالات متداول 

۱. طرحواره بی‌اعتمادی چیست؟

   پاسخ: طرحواره بی‌اعتمادی یک الگوی شخصیتی است که افراد باور دارند دیگران ناامن و غیر قابل اعتماد هستند.

۲. چه عواملی می‌توانند باعث شکل‌گیری طرحواره بی‌اعتمادی شوند؟

   پاسخ: تجربیات ناخوشایند در کودکی، آسیب‌های روانی، فشارهای زیاد اجتماعی و خانوادگی می‌توانند باعث شکل‌گیری این طرحواره شوند.

۳. چه نشانه‌هایی ممکن است در یک فرد با طرحواره بی‌اعتمادی مشاهده شود؟

   پاسخ: نداشتن اعتماد به دیگران، خشونت ذهنی یا جسمی، اجتناب از ارتباط اجتماعی و اختلالات در روابط احتمالی است.

۴. چگونه می‌توان به افرادی که با این طرحواره روبرو هستند کمک کرد؟

   پاسخ: مشاوره روان‌شناختی، درمان‌های روان‌شناختی مثل CBT و مداخلات گروهی می‌توانند به افراد کمک کنند.

۵. آیا طرحواره بی‌اعتمادی قابل درمانی است؟

   پاسخ: بله، با مشاوره و درمان‌های روان‌شناختی مثل CBT، افرادی که این طرحواره را تجربه می‌کنند می‌توانند بهبود یابند.

۶. چگونه می‌توان از انتقال طرحواره بی‌اعتمادی به نسل‌های آینده جلوگیری کرد؟

   پاسخ: آگاهی از الگوهای خانوادگی و ارتباطات سالم و مناسب می‌تواند از انتقال این طرحواره به نسل‌های جدید جلوگیری کند.