مشکلات روانی، از جمله اختلالاتی هستند که به روانپزشکی برای رفع آن نیاز است. در واقع با پیشرفت بشر در علم و تکنولوژی، میزان اختلالاتی مثل افسردگی و استرس رو به افزایش گذاشته و نیاز به تخصص روانپزشک، بیشتر از گذشته احساس می‌شود. در ادامه به طور مفصل درباره علم روانپزشکی و قابلیت‌های آن در روان درمانی افراد، صحبت می‌کنیم.
تعریف روانپزشکی
روانپزشکی یکی از شاخههای پزشکی است که بر روی روان انسان و اختلالات روانی تمرکز دارد. یعنی برای درمان مشکلات اختلال یادگیری، وسواس فکری و دیگر اختلالات باید از این علم کمک گرفت. علم روانپزشکی که از زیرشاخه‌های بسیار مهم و حیاتی علم پزشکی است با بیماران روانی و افرادی که نیاز به روانکاوی دارند، سروکار دارد. البته این درست است که این علم در روان درمانی کاربرد دارد. اما باید به این نکته توجه داشته باشید که وضعیت روانی افراد میتواند بر جسم آنها نیز تاثیر گذاشته و باعث بروز بیماریهای جسمی مانند، حالت تهوع، بالا رفتن ضربان قلب، ضعف در کلیه‌ها و کبد انسان، شود. ناگفته نماند که آسیب دیدن جسم نیز میتواند روی روان فرد تاثیرگذار باشد. جالب است بدانید که یکی از عوامل اصلی و مهم ایجاد مشکل در روان افراد، وضعیت فیزیکی بدن و اطراف است.
روانپزشک کیست؟
با توجه به توضیحاتی که دادیم، می توان گفت که روانپزشک، یک متخصص روانکاوی است که در درمان مشکلات روانی مثل درمان اختلالات خواب، نقش درمان‌گر را به خود می‌گیرد. البته دکتر روانپزشک باید در زمینه بیماریهای جسمی نیز متخصص و آگاه باشد. چرا که جسم و روان افراد به صورت مستقیم بر هم تاثیر گذاشته و از هم تاثیر می گیرند. یعنی ایجاد آسیب در هریک از این دو، میتواند به آسیب دیدن دیگری منجر شود. بنابراین گاهی لازم است که روانپزشک از طریق دارو به درمان اختلالات روانی افراد بپردازد. البته گاهی نیز ممکن است نیاز به هردو روش درمانی، یعنی استفاده دارو و مشاوره روانشناسی برای درمان این اختلالات باشد. تجویز دارو باید به تشخیص روانپزشک انجام شود. بنابراین نباید به صورت خودسرانه اقدام به مصرف دارو کرد.
روانپزشک چه کاری انجام می دهد؟
روانپزشک مسئولیت درمان اختلالات روانی را بر عهده دارد. این کار باید از ۲ طریق دارویی و و مشاوره روانشناسی صورت بگیرد تا بهترین نتیجه حاصل شود. روانشناسی یک علم نامحدود است که به بشریت کمک زیاده می‌کند. این علم از این جهت نامحدود است که بیماریهای روانی می‌توانند به شکل‌های بسیار متنوعی بروز پیدا کنند. بنا بر این موضوع، روانپزشک با یک طیف بسیار وسیعی از بیماریهای روانی مواجه است که با وجود پیشرفت بشریت، به تعداد این بیماری‌ها اضافه می‌شود.
افزون بر این، چیزی که کار پزشکان روان را سخت‌تر می‌کند، بروز اختلالات روانی به شکل‌ها و شدت‌های گوناگون در افراد مختلف است. برای هر یک از این شرایط باید یک روش روان درمانی موثر مورد استفاده قرار گیرد. روانپزشک متخصص باید بتواند مشکلاتی مثل اختلال شخصیت نمایشی و همینطور اختلال شخصیت دو قطبی را از طریق مصاحبه با بیمار، به طور دقیق تشخیص دهد. همچنین باید شدت بیماری را نیز درک کرده و متناسب با آن، برای فرد دارو تجویز کرده و به او مشاوره روانشناسی ارائه دهد.
حوزه های تخصصی در روانپزشکی
روانپزشکی مانند پزشکی فیزیکی و جسمی انسان‌ها شامل حوزه‌های تخصصی متعددی است که ارائه مشاوره در این زمینه‌ها، بدون داشتن تجربه و تخصص امکان‌پذیر نخواهد بود. برای همین است که برخی از روانپزشکان تنها در یک حوزه تخصصی از روانپزشکی زرد فعالیت کرده و خدمات ارائه می‌دهند. این علم ارزشمند، حوزه‌های گوناگونی دارد که مهارت در آنها شرط اول برای اقدام به درمان بیماران است. روانپزشکی کودک و نوجوان،روانپزشکی سالمندان، روانپزشکی قانونی، روانپزشکی اعتیاد، روانپزشکی خواب، مسکن و همینطور روان‌تنی از جمله حوزه‌های تخصصی هستند که علم روانپزشکی را تشکیل می‌دهند.
تفاوت روانپزشک و روانشناس در چیست؟
با وجود اهمیت بسیار بالای این علم در رشد اخلاقی و درمان اختلالات گوناگون افراد جامعه، هنوز هم بسیاری از افراد اطلاعات کاملی درباره روانپزشکی و روانشناسی ندارند. برخی از افراد ممکن است که روانشناسی و روانپزشکی را با هم اشتباه بگیرند و در واقع این دو را با هم یکسان بدانند. اما اینگونه نیست. روانپزشکی با روانشناسی تفاوت‌هایی دارد که به وسیله آنها از هم متمایز می‌شوند.
در رابطه با تفاوت روانپزشکی و روانشناسی می توان گفت؛ روانپزشک بعد از اخذ مدرک و قبولی در آزمون کتبی، به عنوان دکتری شناخته می‌شود که قادر به روان درمانی افراد بوده و امکان تجویز دارو استفاده وروش‌های درمان از طریق گفتگو را دارد. حیطه تخصصی روانشناسان اغلب کار‌های تحقیقاتی و و تخصص در زمینه روانشناسی بالینی است. روانشناس با استفاده از روش روان درمانی به درمان اختلالات روانی افراد می‌پردازد. بعضی از روانشناسان نیز در حوزه معاینات روانشناختی و آزمایشات مربوط به آن، دارای تخصص و مهارت هستند.
طبقه‌بندی اختلالات روانی
اختلالات روانی که روان پزشکان با آنها سروکار دارند، شامل انواع گوناگونی هستند. روش درمانی و داروهایی که برای هر کدام از این اختلالات تجویز می‌شود، کاملا متفاوت است.در این بخش از مقاله روانپزشکی، با ماهمراه باشید تا آنها را به طور مختصر بیان کنیم.
استرس
به ترس‌ها و فشار‌های روانی که فرد در هنگام مواجهه با مسائل مختلف، با آنها دست و پنجه نرم می‌کند، استرس می‌گویند. شدت استرس با توجه به ذهنیتی که فرد از اتفاقات دارد، میتواند متفاوت باشد. بنابراین همیشه اتفاقاتی که در فرد استرس ایجاد می‌کنند، استرس‌زا نیستند. استرس میتواند به صورت موقتی و در برخی موارد نیز به شکل مزمن، افراد را با خود درگیر کرده و روی کیفیت زندگی آنها تاثیر بگذارد.
اضطراب
اضطراب به نگرانی‌ها و فشار‌های روانی اطلاق می‌شود فرد که قبل از وقوع یک حادثه ناگوار، با آن مواجه می‌شود. اضطراب هم مانند استرس به درک فرد از اتفاقات گوناگون بستگی دارد. یعنی یک اتفاق میتواند در فردی ایجاد اضطراب کند. در حالی که همان اتفاق ممکن است برای یک فرد دیگر در شرایط یکسان، کاملا عادی باشد. با توجه به این نکته، درک فرد از محیط اطراف و اتفاقات خوب و بدی که در آن رخ می‌دهد در ایجاد یا عدم ایجاد اضطراب نقش اساسی دارد.
هیجان
هیجان نیز مانند استرس و اضطراب، نوعی فشار روانی است. این فشار روانی در مواقع مختلفی اتفاق می‌افتد. در صورتی که فشار‌های روانی ناشی از هیجان کنترل نشوند، ممکن است به ایجاد استرس و برهم زدن نظم ذهنی افراد ختم شود.
اختلال یادگیری
اختلال یادگیری قوه یادگیری فرد را هدف قرار می‌دهد. دلیل ایجاد چنین اختلالی، به وجود ضعف در برخی از قسمت‌های مغز مربوط می‌شود. در واقع افرادی که دچار اختلالات یادگیری هستند ممکن است در زمینه یادگیری یک مهارت خاص، تا حد زیادی ضعیف باشند. برای مثال برخی از دانش‌آموزان در دروسی مثل ریاضی نمرات قابل قبولی کسب نمی‌کنند. در حالی که نمرات سایر دروس، مثل زبان انگلیسی و عربی آنها به طرز عجیبی بالاست. این افراد دارای مشکلات حاد و یا عقب افتادگی ذهنی نیستند. بلکه می‌توانند انسان‌های نابغه‌ای باشند که در برخی زمینه‌ها امکان کسب مهارت و یادگیری را ندارند.
اختلال دو قطبی
اختلال دو قطبی یکی از رایج‌ترین اختلالات در افراد است که نیاز به درمان تخصصی دارد. افراد مبتلا به این اختلال، ممکن است در مواقع مختلف شخصیت کاملا متفاوتی از خود ارائه دهند. به طوری که اطرافیان احساس کنند با یک انسان متفاوت روبرو هستند. اختلال دو قطبی میتواند سبب آزار و رنجش فرد مبتلا و همینطور اطرافیان او شود. لذا باید سریعا به فکر رفع آن از طریق روان درمانی بود.
اختلال شخصیت نمایشی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، به طور آزار دهنده‌ای به دنبال جلب توجه اطرافیان هستند. این افراد معمولا سعی می‌کنند در زندگی در نقش‌هایی فرو بروند که با واقعیات درونی آنها تفاوت دارند. اینگونه افراد حاضرند به هر قیمتی خود را مرکز توجه دیگران قرار دهند. این نیاز به توجه، با کارهایی مثل پوشیدن لباس‌های عجیب و غریب، آزار دادن دیگران و آرایش‌های نامتعارف و نامتقارن در زنان، ابراز می‌شود. البته برخی از مردانی که دچار اختلال شخصیت نمایشی هستند ممکن است برای جلب توجه دیگران، مانند زنان، خود را آرایش کنند. برای درمان این اختلال باید ریشه آن را پیدا کرد. معمولا این افراد در کودکی کمبود محبت داشته و از سوی اطرافیان به آنها توجه کافی نمی‌شده است.
بیماری سایکوز
بیماری سایکوز یا روان پریشی یکی اختلال شدید روانی است که بیمار توان درک واقعیات را از دست می‌دهد. در این شرایط، ارتباط فرد رد قربانی این اختلال، با دیگران به طور کامل قطع می‌شود. چرا که که فرد در ذهن خود یک دنیای جدیدی را می‌سازد و در آن زندگی می‌کند.
بیماری سایکوز با توهمات شدیدی همراه است که در نتیجه آن ممکن است فرد به خود و دیگران آسیب وارد کند. موضوعی که کار درمان این افراد را سخت می‌کند، نپذیرفتن بیماری از سوی آنها است. یعنی فرد مبتلا به بیماری سایکوز خود را انسان سالمی می‌بیند که دیگران توهمات او را درک نمی‌کنند. بیماری سایکوز انواع مختلفی دارد. اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی دو نوع بسیار رایج از بیماری سایکوز هستند.
چگونگی تشخیص بیماران
روانپزشک نیز مانند پزشکان متخصص سایر حوزه‌های پزشکی، میتواند آزمایشات روان شناختی را برای افراد تجویز کند. در این آزمایشات، از طریق صحبت و گفتگو با فرد دارای اختلال، گزارشی دقیق از وضعیت روانی او به دست می‌آید. در نتیجه این آزمایشات است که دکتر روانپزشک میتواند مشکلات احتمالی افراد را آسان‌تر تشخیص داده و سپس به درمان و رفع آنها بیندیشد. طی این فرایند باید بیمار توسط روانپزشک از همه جهات عاطفی، ژنتیکی، سن و جنسیت مورد بررسی قرار بگیرد. با این کار اختلالات روانی افراد برای متخصص روانشناسی نمایان می‌شود. به طوری که او میتواند برای درمان آنها اقدام کند.
روانپزشک از چه روش های درمانی استفاده می کند؟
روانپزشک با توجه به شرایط بیمار، از روشهای درمانی متفاوتی استفاده می‌کند. این روش‌ها می‌توانند روشهای دارویی، گفتگو و بستری باشند.
درمان از طریق گفتگو
این روش از درمان برای بهبود اختلالات روانی خفیف کاربرد دارد. به این صورت که روانپزشک با گفتگو و توصیه تمرینات ذهنی به بهبود شرایط بیمار کمک می‌کند.
درمان با دارو
گاهی ممکن است که درمان از طریق تمرینات ذهنی کافی و یا موثر نباشد. این طور مواقع پزشک با تجویز داروهایی، سعی می‌کند تا ضعف‌های روش مشاوره و گفتگو را پوشش دهد.
بستری بیماران
برخی از بیماران به اختلالات روانی بسیار شدیدی دچار هستند. این افراد در صورتی که کنترل نشوند توان رساندن آسیب به اطرافیان و همینطور خودشان را دارند. به همین دلیل این افراد با توصیه روانپزشک بستری می‌شوند.
آموزش و تحصیلات روانپزشکی
روانپزشکان برای متخصص شدن در زمینه درمان اختلالات روانی باید یک فرایند چند ساله را بگذرانند. به این صورت که با ورود به دانشکده پزشکی و قبولی در آزمون کتبی، مجوز روانپزشکی را دریافت کنند. بعد از گرفتن مجوز نیازمند تکمیل دوره ۴ ساله رزیدنتی هستند. دوره رزیدنتی شامل یک سال آموزش در بیمارستان و ارتباط مستقیم با بیماران مبتلا به انواع مشکلات جسمی و روانی می‌شود. ۳ سال بعدی دوره آموزش رزیدنتی صرف درمان عملی بیماران دارای اختلالات مختلف و کسب تجربه در حوزه روان درمانی خواهد شد. در واقع آموزش و کسب تجربه در محیط‌های مختلف مثل بیمارستان، اتاق فوریت‌های پزشکی و مطب انجام می‌گیرد.
بیشتر روانپزشکان بعد از طی کردن این پروسه چند ساله، باید برای کسب گواهینامه آزمون کتبی و شفاهی هیئت روانپزشکی آمریکا اقدام کرده و این آزمون را با موفقیت پشت سر بگذارند. ناگفته نماند که روانپزشکان باید بعد از گذشت ۱۰ سال دوباره در این آزمون شرکت کنند تا از نظر مهارت و تجربیات کسب شده، سنجیده شوند.
محل کار روانپزشک کجاست؟
روانپزشک محل کاری مخصوصی دارد تا در آن بتواند به صورت ایمن به درمان اختلالات روحی و روانی افراد بپردازد. برای این کار اتاق‌های کوچکی به نام مطب وجود دارد که روانپزشک در آن‌جا مشاوره‌های خود را در خصوص بیماری فرد رد به او ارائه می‌دهد. البته برخی از روانپزشکان علاوه بر ارائه خدمات در مطب، به صورت آنلاین نیز اقدام به دادن مشاوره‌های روانی به افراد آسیب دیده می‌کنند. مشاوره آنلاین یک راه بسیار ساده برای افرادی است که به صورت حضوری امکان مشاوره ندارند. اما موضوع قابل توجه این است که مشاوره به صورت حضوری به درمان بهتر اختلال، توسط روانپزشک یا روانشناس کمک زیادی می‌کند. زیرا در این شرایط روانپزشک با بیمار ملاقات کرده و میتواند از طریق حالت و زبان بدن او نیز به وجود اختلالاتی در فرد پی ببرد. برای مثال بعضی افراد ممکن است زیاد راه بروند و نتوانند در یک نقطه بایستند. این مورد از جمله مهم‌ترین علائم استرس و اضطراب است که افراد زیادی به آن مبتلا می‌شوند.
روانپزشک چه کمکی می تواند بکند؟
درست است که روانپزشک سال‌ها در زمینه رفتار شناسی و شناخت و درمان اختلالات مختلف تحصیل کرده و صاحب مهارت و تجربیات فراوانی است. اما نقش روانپزشک در بهبود اختلالات، فقط به عنوان یک فرد راهنما است که راه را به فرد نشان می‌دهد. برای درمان اختلالات مختلف روانی، نیاز به عزم و اراده فرد بیمار نیز هست. بیمار باید با دقت به مشاوره‌های روانپزشک گوش کرده و آنها را همانطور که پزشک از او خواسته، اجرا کند. در صورت انجام درست تمرینات ذهنی و مصرف به موقع داروهای تجویز شده توسط روانپزشک، می‌توان انتظار ظهور علائم بهبودی در روان فرد و همینطور کیفیت زندگی او را داشت.
کی به روانپزشک مراجعه کنیم؟
افراد زیادی در جوامع مختلف دچار اختلالات و بیماریهای روحی و روانی می‌شوند. حتی جوامع پیشرفته غربی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در قرن ۱۹نوزد میلادی اکثر قاتلان سریالی دارای بیکاری‌های حاد روانی در آمریکا و اروپا اقدام به جنایت می‌کردند. امروزه نیز میزان جرایم نه تنها در این کشور‌ها بلکه در ایران نیز رو به افزایش است. افراد به محض مشاهده برخی نشانه‌ها باید با یک پزشک روانشناس مشاوره نمایند.
این مشاوره ها به آنها کمک می‌کنند که از وجود یا عدم وجود اختلالات روانی وتاثیرات آنها در خلقیات و کیفیت زندگی خود مطلع شوند. در صورتی که علائمی مثل کاهش مدت زمان خواب و همچنین افزایش آن، پرخوری یا کم خوری، عصبانیت و رنجش‌های بی دلیل را در خود مشاهده کردید، حتما به یک روانپزشک مراجعه کرده و وضعیت روانی خود را با او درمیان بگذارید.
ویژگی‌های روانپزشک خوب چیست؟
روانپزشک خوب دارای فاکتور‌هایی است که میتواند در روشهای درمانی انجام شده توسط او مشاهده کرد. در واقع روانپزشک اول از همه باید روی مفاهیم ابتدایی روانپزشکی تسلط کامل داشته باشد. برای مثال بتواند به آسانی به این سوال پاسخ دهد که رفتار چیست؟ دلایل ایجاد هر اختلال روانی چیست؟ برای اختلالات روانی مختلف با شدت‌های مختلف، چه روش درمانی و داروهایی را باید توصیه کرد؟ روانپزشک همچنین باید بتواند از روی زبان بدن و به طور کلی با نگاه به حرکات فیزیکی فرد، به تعدادی از مشکلات روانی او پی ببرید.
روانپزشک چه درمان هایی را می تواند فراهم آورد؟
روانپزشک با توجه به نوع بیماری روانی و شدت آن میتواند روشهای درمانی مختلفی را برای درمان اختلالات بیماران روانی، در نظر بگیرد. در صورت خفیف بودن اختلالات باید از روش مشاوره و گفتگو درمانی کمک گرفت. در صورتی که اختلال روانی فرد به حدی شدید باشد که بر روی رفتار و خلقیات او تاثیر بگذارد، باید علاوه بر گفتگو درمانی، از دارو نیز برای بهبود وضعیت روانی او بهره برد.
در این میان برخی از بیماران روانی وجود دارند که شدت بیماری در آنها بسیار حاد و وخیم است. اینگونه بیماران در صورت عدم کنترل، می‌توانند به خود و دیگران آسیب‌های زیادی بزمند. به همین خاطر روانپزشک، اغلب بستری کردن اینگونه افراد را توصیه خواهد کرد. با بستری شدن بیماران این چنینی، ضمن اطمینان از درمان بهتر و سریع‌تر آنها، نگرام وارد آمدن آسیب‌های جانی و مالی به فرد و اطرافیان او نخواهیم بود.
روانپزشک و تجویز دارو
همانطور که در بخش‌های مختلف این مقاله اشاره کردیم، روانپزشک در برخی از شرایط که حال بیمار روانی وخیم تر است، برای او داروهای موثری را تجویز می‌کند تا بهبودی بیماری فرد آسیب دیده سریع‌تر حاصل شود. البته باید به این موضوع دقت کنید که برخی از اختلالات روانی تنها با چند جلسه مشاوره با روانپزشک قابل درمان هستند. از جمله این اختلالات می‌توان به اختلافات میان اعضای خانواده و کسالت‌های خفیف اشاره کرد. اما در شرایطی که روانپزشک نیاز به تشخیص دارو را تشخیص دهد، میتواند هر دارویی که احساس می‌کند در درمان اختلال فرد مورد نظر تاثیرگذار است را تجویز نماید. به این نکته توجه داشته باشید که فقط پزشک میتواند برای شما دارو تجویز کند. بنابراین هرگز به صورت خودجوش و یا تحت تاثیر توصیههای اطرافیان، هیچ گونه دارویی را مصرف نکنید. چون این کار علاوه بر اینکه ممکن است نتیجه مورد انتظار شما را ایجاد نکند، احتمال بروز بیماری و در نتیجه آن، بدتر شدن وضعیت روانی بیماران شود.
سوالات متداول
چرا عمل کردن به توصیههای روانپزشک از اهمیت بالایی برخوردار است؟
روانپزشک به عنوان کسی که آوزشهای فراوان در زمینه درمان بیماریهای روانی دیدهاست میتواند وضعیت شما را بسنجد و مشاورهها و داروهای متناسب با آن را به شما توصیه کنید. بنابراین پذیرفتن و عمل به این توصیهها به بهبودی حالت روانی شما خواهد انجامید.
نقش بیمار در درمان بیماری خود چیست؟
همانطور که میدانید روانپزشک تنها میتواند با تشخیص بیماری افراد، روشهای موثر درمانی را به آنها توصیه کنید. اما در صورت نداشتن عزم و اراده از سوی بیمار برای درمان اختلال روانی، بهبودی حاصل نمیشود.
چه کسانی نیاز به مشاوره با روانپزشک دارد؟
به دلیل رواج بسیار بالای بیماریهای روانی در جامعه، همه افراد باید طی دورههای زمانی منظمی از یک روانپزشک متخصص مشاوره گرفته و از سلامت روانی خود مطمئن شوند.